Tiêu cơ vân là gì? Nguyên nhân, biểu hiện và cách phòng ngừa

Bệnh tiêu cơ vân hay hội chứng tiêu cơ vân là một tình trạng cấp cứu nội khoa hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm. Bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ ai, từ vận động viên tập luyện cường độ cao đến người bị chấn thương nặng, mất nước hoặc dùng thuốc ảnh hưởng đến cơ. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa sẽ giúp hạn chế biến chứng nặng và bảo vệ sức khỏe bản thân.

Tiêu cơ vân là bệnh gì?

Đây là tình trạng các tế bào cơ vân bị phá hủy, khiến các chất bên trong sợi cơ như myoglobin, kali, phospho và các enzyme cơ thoát vào máu. Khi lượng myoglobin tăng cao, thận không thể lọc kịp, dẫn đến suy thận cấp, toan chuyển hóa và rối loạn điện giải. Dấu hiệu sớm thường bị bỏ qua như đau cơ, căng cứng, yếu cơ và nước tiểu sẫm màu.

Ở mức độ nặng, tiêu cơ vân có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như hội chứng chèn ép khoang, đông máu rải rác nội mạch (DIC), suy thận cấp và thậm chí tử vong. Đặc biệt, bệnh nhân có nước tiểu màu nâu đỏ, huyết áp thấp, suy hô hấp hoặc đến bệnh viện trễ hơn 12 giờ từ khi xuất hiện triệu chứng sẽ có nguy cơ suy thận rất cao.

Nhận biết sớm và điều trị kịp thời là yếu tố quyết định để bảo vệ chức năng thận và tính mạng người bệnh. Việc hiểu rõ về bệnh giúp mỗi người chủ động phòng ngừa và hỗ trợ bác sĩ trong chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

*Suy thận cấp là biến chứng nghiêm trọng do tiêu cơ vân gây ra*

Nguyên nhân gây hội chứng tiêu cơ vân

Hội chứng tiêu cơ vân có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả yếu tố bên ngoài và bên trong cơ thể. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:

Chấn thương

Là nguyên nhân phổ biến nhất, các tình huống như tai nạn giao thông, sập hầm, đè ép, bỏng diện rộng, điện giật hoặc sét đánh đều có thể khiến sợi cơ bị phá hủy nhanh chóng. Khi cơ bị tổn thương nghiêm trọng, các thành phần nội bào tràn vào máu gây tổn thương thận và rối loạn điện giải.

Mất nước, rối loạn thân nhiệt

Cơ thể mất nước nghiêm trọng hoặc thân nhiệt tăng cao khiến quá trình phân giải cơ tăng nhanh. Ngược lại, hạ thân nhiệt kéo dài dưới 35°C cũng làm giảm lưu lượng máu đến cơ, gây hoại tử tế bào cơ dẫn đến hội chứng tiêu cơ vân.

Tập luyện quá mức

Tình trạng xảy ra ở người tập thể dục cường độ cao như vận động viên chạy đường dài, người tập gym nặng, nhất là khi luyện tập quá nhanh mà cơ chưa thích nghi, hoặc người làm việc gắng sức trong môi trường nóng ẩm dễ bị mất nước và cơ bị phân hủy cùng lúc.

Thuốc và chất gây hại cơ

Một số loại thuốc có thể gây tác dụng phụ tổn thương cơ như statin, thuốc chống loạn thần, chống trầm cảm hoặc thuốc kháng virus. Khi dùng kết hợp nhiều loại thuốc, nguy cơ dẫn đến tiêu cơ càng tăng.

Ngoài ra, việc sử dụng các chất kích thích, ma túy hoặc rượu bia quá mức cũng có thể dẫn đến thoái hóa cơ cấp.

Bệnh lý, di truyền

Các bệnh di truyền như bệnh McArdle, loạn dưỡng cơ Duchenne hay rối loạn chuyển hóa, bệnh ty thể làm giảm khả năng sản xuất năng lượng trong cơ, khiến cơ dễ tổn thương.

Những người mắc nhiễm trùng nặng (uốn ván, viêm đa cơ mủ, nhiễm trùng Legionella) hay rối loạn điện giải đều có nguy cơ cao mắc bệnh tiêu cơ vân.

Bất động kéo dài

Người mất ý thức, bị ngã hoặc nằm bất động trong thời gian dài có thể bị chèn ép cơ, làm giảm tuần hoàn máu và gây tiêu cơ thứ phát.

Các biểu hiện của bệnh tiêu cơ vân

Các triệu chứng có thể khởi phát từ nhẹ đến nặng, thường xuất hiện sau 1 - 3 ngày từ khi cơ bị tổn thương. Các dấu hiệu gồm:

Đau cơ, yếu cơ, sưng nề, phù cứng, giảm vận động ở vùng cơ bị tổn thương.
Nếu không do chấn thương có thể chỉ mỏi cơ nhẹ, không có triệu chứng rõ ràng.
Mệt mỏi, buồn nôn, nôn, mất ý thức.
Mất nước, giảm lượng nước tiểu, nước tiểu sẫm màu hoặc đỏ nâu.
Rối loạn điện giải do cơ bị phân hủy, gây nguy hiểm cho tim mạch.

*Đau cơ, yếu cơ vùng bị tổn thương là triệu chứng đặc trưng của tiêu cơ vân*

Cách phòng ngừa bệnh tiêu cơ vân

Thực tế, tình trạng này không thể phòng ngừa hoàn toàn, đặc biệt do tai nạn, bỏng nặng hoặc bệnh lý di truyền, rối loạn chuyển hóa. Tuy nhiên, có thể giảm nguy cơ mắc bệnh thông qua việc điều chỉnh lối sống, luyện tập và chăm sóc sức khỏe:

Tập luyện khoa học, vừa sức: Tăng dần cường độ và tần suất tập luyện. Nếu cơ thể xuất hiện đau nhức, mệt mỏi hoặc yếu cơ, nên dừng lại nghỉ ngơi để cơ có thời gian phục hồi.
Giữ đủ nước cho cơ thể: Uống đủ nước trước, trong và sau khi vận động giúp thận loại bỏ độc tố hiệu quả, giảm nguy cơ tổn thương cơ và thận.
Tránh làm việc, tập luyện trong môi trường quá nóng: Nhiệt độ cao khiến cơ thể mất nước nhanh và tăng nguy cơ tiêu cơ.
Không sử dụng chất kích thích, ma túy: Các chất này gây rối loạn chuyển hóa và tổn thương cơ nghiêm trọng.
Kiểm tra thuốc đang sử dụng: Một số thuốc như statin, thuốc chống loạn thần hoặc kháng virus có thể làm tăng nguy cơ tiêu cơ vân. Hãy trao đổi với bác sĩ nếu bạn đang dùng những thuốc này để được theo dõi và điều chỉnh liều phù hợp.

*Không sử dụng chất kích thích là một trong những cách phòng bệnh hiệu quả*

Tiêu cơ vân là một bệnh lý nghiêm trọng, có thể tiến triển nhanh và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như suy thận cấp hoặc rối loạn điện giải. Tuy nhiên, bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu bạn duy trì lối sống lành mạnh. Khi nhận thấy các dấu hiệu bất thường hãy đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời giúp ngăn ngừa biến chứng và cải thiện tiên lượng đáng kể.