Thể tích khối hồng cầu giảm: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiệu quả

Xét nghiệm công thức máu là công cụ chẩn đoán quan trọng giúp đánh giá sức khỏe tổng quát, trong đó chỉ số thể tích khối hồng cầu (HCT - Hematocrit) đóng vai trò đáng lưu ý. Khi thể tích khối hồng cầu giảm, nhiều người lo lắng không biết tình trạng này có nguy hiểm hay không, nguyên nhân từ đâu và điều trị thế nào. Bài viết dưới đây của Tiêm chủng Long Châu sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này.

Thể tích khối hồng cầu giảm là gì? Có nguy hiểm không?

Thể tích khối hồng cầu, hay còn gọi là chỉ số HCT (Hematocrit), là tỷ lệ phần trăm thể tích máu do các tế bào hồng cầu chiếm giữ. Đây là một trong những chỉ số quan trọng trong xét nghiệm công thức máu toàn phần, giúp đánh giá khả năng vận chuyển oxy của cơ thể. Khi chỉ số HCT giảm xuống dưới mức bình thường, tình trạng này được gọi là thể tích khối hồng cầu giảm.

Giá trị bình thường của HCT dao động tùy theo giới tính và độ tuổi:

• Nam giới trưởng thành: 41 - 50%.
• Nữ giới trưởng thành: 36 - 44%.
• Trẻ em: 30 - 44% (phụ thuộc vào lứa tuổi cụ thể).

Khi HCT thấp hơn ngưỡng này, máu sẽ chứa ít tế bào hồng cầu hơn, kéo theo khả năng vận chuyển oxy tới các cơ quan và mô trong cơ thể cũng bị suy giảm. Đây là yếu tố nguy cơ trực tiếp dẫn đến thiếu máu - một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

Mức độ nguy hiểm của HCT giảm phụ thuộc vào nguyên nhân nền, mức độ giảm và thời gian diễn tiến. Trong các trường hợp nhẹ, người bệnh có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi thoáng qua. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài hoặc do bệnh lý mạn tính gây ra, nó có thể dẫn tới rối loạn tim mạch, suy giảm miễn dịch và ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống.

Các nguyên nhân gây ra tình trạng thể tích khối hồng cầu giảm

Tình trạng thể tích khối hồng cầu giảm có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ yếu tố cấp tính đến các bệnh lý mãn tính. Dưới đây là những nguyên nhân chính khiến HCT giảm:

• Mất máu cấp tính hoặc mãn tính: Chấn thương, phẫu thuật hoặc các tình trạng như xuất huyết tiêu hóa, rong kinh nặng có thể làm giảm lượng hồng cầu nhanh chóng, dẫn đến thể tích khối hồng cầu giảm. Mất máu cấp tính cần được xử lý khẩn cấp, thường bằng truyền máu hoặc các biện pháp cầm máu.
• Thiếu hụt dinh dưỡng: Sắt, vitamin B12 và acid folic là ba dưỡng chất thiết yếu cho quá trình sản xuất hồng cầu. Thiếu hụt các chất này, do chế độ ăn uống không cân đối hoặc rối loạn hấp thụ (Ví dụ: Bệnh celiac, viêm loét dạ dày), làm giảm số lượng và chất lượng hồng cầu.
• Bệnh lý mãn tính: Các bệnh như suy thận mạn, viêm khớp dạng thấp hoặc ung thư có thể ảnh hưởng đến quá trình tạo máu, dẫn đến giảm HCT. Trong những trường hợp này, hồng cầu không được sản xuất đủ hoặc bị phá hủy nhanh hơn bình thường.
• Phụ nữ mang thai: Do nhu cầu sắt và máu tăng cao trong thai kỳ, nếu không bổ sung đầy đủ, mẹ bầu dễ rơi vào tình trạng thiếu máu, HCT giảm.
• Các yếu tố khác: Ngộ độc chì, tác dụng phụ của một số loại thuốc (như thuốc hóa trị) hoặc nhiễm trùng mãn tính cũng có thể góp phần làm thể tích khối hồng cầu giảm.

Dấu hiệu nhận biết khi thể tích khối hồng cầu giảm

Tùy thuộc vào mức độ và nguyên nhân gây bệnh, người bị giảm HCT có thể gặp một hoặc nhiều biểu hiện dưới đây:

• Mệt mỏi kéo dài: Cảm giác yếu sức, uể oải, mất năng lượng là triệu chứng điển hình khi thể tích khối hồng cầu giảm. Do khả năng cung cấp oxy cho tế bào bị suy giảm, cơ thể nhanh chóng rơi vào trạng thái kiệt sức ngay cả khi chỉ vận động nhẹ.
• Khó thở: Người bệnh thường thở dốc hoặc cảm thấy khó thở khi leo cầu thang, đi bộ nhanh. Đây là biểu hiện phản ánh sự thiếu oxy ở mô và phổi.
• Da nhợt nhạt: Giảm hồng cầu khiến lượng oxy trong máu giảm, khiến làn da, môi và niêm mạc có màu nhợt hoặc trắng xanh bất thường.
• Đau đầu, chóng mặt: Não bộ là cơ quan rất nhạy cảm với tình trạng thiếu oxy. Khi thể tích khối hồng cầu giảm, người bệnh dễ bị đau đầu, xây xẩm, chóng mặt, nhất là khi thay đổi tư thế đột ngột.
• Đánh trống ngực, tim đập nhanh: Tim cố gắng tăng nhịp để bù đắp lượng oxy thiếu hụt, dẫn đến cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực, đặc biệt khi gắng sức.
• Các dấu hiệu khác: Tay chân lạnh, khó tập trung, giảm trí nhớ, suy nhược toàn thân… cũng có thể là biểu hiện đi kèm.

Cách điều trị và phòng ngừa thể tích khối hồng cầu giảm

Việc điều trị thể tích khối hồng cầu giảm không chỉ tập trung vào cải thiện triệu chứng mà còn cần xử lý tận gốc nguyên nhân gây bệnh. Đồng thời, phòng ngừa từ sớm giúp hạn chế nguy cơ thiếu máu và các biến chứng đi kèm. Dưới đây là các biện pháp điều trị và phòng ngừa được khuyến nghị:

Bổ sung vi chất thiết yếu

Một trong những nguyên nhân phổ biến gây giảm HCT là thiếu hụt sắt, vitamin B12 hoặc acid folic - các thành phần đóng vai trò quan trọng trong quá trình tạo hồng cầu. Việc bổ sung đầy đủ các vi chất này sẽ hỗ trợ cải thiện số lượng và chất lượng hồng cầu trong máu.

• Sắt: Có thể bổ sung thông qua thực phẩm giàu sắt như gan động vật, thịt đỏ, lòng đỏ trứng, đậu đỗ, rau xanh đậm (rau bina, cải bó xôi) hoặc sử dụng viên sắt theo chỉ định y tế.
• Vitamin B12 và acid folic: Giúp hỗ trợ quá trình phân chia và trưởng thành của hồng cầu. Có thể bổ sung qua các loại thịt, hải sản, ngũ cốc tăng cường hoặc thực phẩm chức năng.

Việc sử dụng viên uống bổ sung cần có sự hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo liều lượng phù hợp, tránh tác dụng phụ hoặc tương tác thuốc không mong muốn.

Thiết lập thói quen ăn uống lành mạnh

Một chế độ ăn uống cân đối là nền tảng hỗ trợ phục hồi và duy trì chỉ số HCT ổn định.

• Tăng cường thực phẩm giàu sắt, protein và vitamin C - giúp tăng khả năng hấp thu sắt từ thực vật.
• Hạn chế tiêu thụ các loại thức uống có thể cản trở hấp thu sắt như trà đặc, cà phê, đặc biệt không nên dùng ngay sau bữa ăn.

Việc xây dựng thực đơn giàu dinh dưỡng không chỉ giúp cải thiện thể tích hồng cầu mà còn nâng cao sức đề kháng và chức năng tạo máu tự nhiên của cơ thể.

Kiểm soát và xử lý triệt để các bệnh lý nền

Trong nhiều trường hợp, thể tích khối hồng cầu giảm là hậu quả của các bệnh lý mạn tính hoặc rối loạn chuyển hóa. Người bệnh cần được chẩn đoán và điều trị tận gốc các vấn đề nền như suy thận mạn, viêm nhiễm kéo dài, viêm loét dạ dày hoặc các rối loạn huyết học. Với phụ nữ mang thai, việc bổ sung sắt, acid folic theo hướng dẫn và theo dõi chỉ số máu định kỳ trong suốt thai kỳ là cần thiết để ngăn ngừa thiếu máu thai kỳ.

Truyền máu và sử dụng thuốc kích thích tạo hồng cầu (ESA)

Trong các trường hợp giảm HCT nghiêm trọng hoặc không đáp ứng với điều trị thông thường, bác sĩ có thể chỉ định:

• Truyền máu (hồng cầu lắng hoặc máu toàn phần): Nhằm bổ sung nhanh chóng lượng hồng cầu thiếu hụt, đặc biệt khi có mất máu cấp tính.
• Thuốc ESA (Erythropoiesis-Stimulating Agents): Giúp kích thích tủy xương sản xuất hồng cầu mới, thường áp dụng cho bệnh nhân suy thận mạn hoặc đang điều trị hóa trị.

Cả hai phương pháp đều cần được thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa với sự giám sát chặt chẽ của nhân viên y tế.

Theo dõi sức khỏe định kỳ và phòng ngừa từ sớm

Xét nghiệm máu định kỳ giúp phát hiện sớm tình trạng thiếu máu và các rối loạn huyết học tiềm ẩn. Những đối tượng có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai, người già, bệnh nhân mãn tính hoặc người có chế độ ăn uống thiếu chất cần được tư vấn dinh dưỡng và theo dõi sức khỏe thường xuyên.

Thể tích khối hồng cầu giảm là chỉ số máu bất thường có thể cảnh báo các tình trạng thiếu máu tiềm ẩn hoặc bệnh lý nền nghiêm trọng. Việc theo dõi định kỳ và thăm khám kịp thời sẽ giúp phát hiện sớm nguyên nhân, từ đó có hướng điều trị phù hợp. Để bảo vệ sức khỏe lâu dài, hãy xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, nghỉ ngơi hợp lý và chủ động kiểm tra sức khỏe định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín.