Thần kinh thực vật là gì? Cách ngừa rối loạn thần kinh thực vật

Trong đời sống hiện đại, áp lực công việc, thói quen sinh hoạt thiếu lành mạnh và nhiều bệnh lý mạn tính ngày càng phổ biến đã khiến số người mắc rối loạn thần kinh thực vật có xu hướng gia tăng. Đây là một bệnh lý ít được chú ý do triệu chứng đa dạng, dễ nhầm lẫn với các bệnh khác. 

Thần kinh thực vật là gì?

Hệ thần kinh thực vật hay còn gọi là hệ thần kinh tự chủ, là một phần của hệ thần kinh ngoại biên. Nhiệm vụ của hệ thần kinh thực vật là điều khiển những hoạt động tự động của cơ thể mà con người không thể kiểm soát bằng ý thức.

Các hoạt động này bao gồm duy trì nhịp tim, điều hòa huyết áp, hô hấp, tiêu hóa, bài tiết và kiểm soát nhiệt độ cơ thể.

Hệ thần kinh thực vật gồm hai nhánh chính:

Hệ giao cảm

Chuẩn bị cơ thể đối phó với các tình huống căng thẳng, thường được gọi là phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Khi hệ giao cảm hoạt động, tim đập nhanh hơn, huyết áp tăng và đường huyết được giải phóng để cung cấp năng lượng.

Hệ phó giao cảm

Có tác dụng ngược lại, giúp cơ thể nghỉ ngơi, tiêu hóa thức ăn, bảo tồn năng lượng và phục hồi sau căng thẳng.

Hai nhánh này phối hợp nhịp nhàng để duy trì sự cân bằng nội môi. Khi mất cân bằng, cơ thể sẽ xuất hiện nhiều rối loạn bất thường.

Nguyên nhân gây rối loạn thần kinh thực vật

Rối loạn thần kinh thực vật là tình trạng mất cân bằng hoạt động giữa hệ giao cảm và phó giao cảm. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh lý này:

Bệnh lý mạn tính

Đái tháo đường là nguyên nhân hàng đầu do làm tổn thương dây thần kinh. Ngoài ra, bệnh Parkinson, các bệnh thoái hóa thần kinh và bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hay viêm khớp dạng thấp cũng làm suy yếu hệ thần kinh thực vật.

Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc trong điều trị ung thư (hóa trị), thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc điều trị huyết áp có thể ảnh hưởng đến sự dẫn truyền thần kinh.

Nhiễm trùng

Các bệnh do virus hoặc vi khuẩn, chẳng hạn bệnh HIV hoặc bệnh Lyme, có thể gây tổn thương dây thần kinh và dẫn đến rối loạn.

Di truyền

Một số người có yếu tố di truyền khiến hệ thần kinh dễ bị rối loạn hơn.

Tuổi tác

Khi tuổi càng cao, các cơ quan và hệ thần kinh đều suy giảm, nguy cơ mắc bệnh tăng lên.

Tâm lý và lối sống

Căng thẳng kéo dài, stress, mất ngủ hoặc chế độ sinh hoạt thiếu khoa học làm giảm khả năng điều hòa của thần kinh thực vật.

Như vậy, nguyên nhân gây rối loạn rất đa dạng, có thể đến từ yếu tố bệnh lý hoặc lối sống hàng ngày.

Triệu chứng của rối loạn thần kinh thực vật

Do ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, triệu chứng của rối loạn thần kinh thực vật rất phong phú:

Triệu chứng tim mạch

Người bệnh thường có nhịp tim nhanh bất thường, cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực. Một số trường hợp xuất hiện cơn đau thắt ngực đột ngột, dễ nhầm lẫn với bệnh tim mạch.

Triệu chứng thần kinh và tuần hoàn

Chóng mặt, choáng váng khi thay đổi tư thế, dễ ngất xỉu do tụt huyết áp tư thế đứng. Tay chân run và ra nhiều mồ hôi bất thường.

Triệu chứng hô hấp

Cảm giác hụt hơi, khó thở, nhất là khi ở nơi đông người hoặc khi lo lắng căng thẳng.

Triệu chứng tiêu hóa

Người bệnh có thể bị đầy bụng, khó tiêu, táo bón hoặc tiêu chảy. Có trường hợp chán ăn, sụt cân nhanh chóng.

Triệu chứng tiết niệu

Khó tiểu, bí tiểu hoặc giảm cảm giác buồn tiểu gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt.

Triệu chứng mắt

Giảm phản xạ đồng tử, nhìn kém trong điều kiện ánh sáng yếu.

Triệu chứng về giấc ngủ

Mất ngủ kéo dài, ngủ chập chờn, khó vào giấc, khiến cơ thể ngày càng mệt mỏi.

Triệu chứng tâm lý

Người bệnh thường mất tự tin, dễ lo âu, thậm chí rơi vào trầm cảm. Một số trường hợp tính tình thay đổi thất thường, dễ cáu gắt.

Những triệu chứng này không đặc hiệu, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với bệnh khác, khiến việc chẩn đoán gặp khó khăn.

Cách điều trị rối loạn thần kinh thực vật

Điều trị rối loạn thần kinh thực vật cần dựa trên nguyên nhân và mức độ triệu chứng.

Điều trị nguyên nhân

Nếu bệnh nhân mắc đái tháo đường, Parkinson hoặc bệnh tuyến giáp thì cần kiểm soát tốt bệnh lý này để cải thiện triệu chứng.

Điều trị triệu chứng

Bác sĩ có thể chỉ định thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, vitamin nhóm B hoặc thuốc chuyên biệt cho từng cơ quan bị ảnh hưởng. Ví dụ thuốc điều chỉnh nhu động ruột khi hệ tiêu hóa rối loạn hoặc thuốc điều trị hạ huyết áp tư thế.

Phương pháp hỗ trợ

Phục hồi chức năng, tập luyện thể dục nhẹ nhàng, vật lý trị liệu giúp cải thiện lưu thông máu và tăng cường sức khỏe. Một số liệu pháp y học cổ truyền như châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt cũng được áp dụng để hỗ trợ điều trị.

Liệu pháp tâm lý

Hướng dẫn người bệnh kiểm soát căng thẳng, giảm stress và hòa nhập xã hội. Đây là yếu tố quan trọng giúp bệnh nhân duy trì tinh thần ổn định.

Phòng ngừa rối loạn thần kinh thực vật

Để phòng ngừa rối loạn thần kinh thực vật, mỗi người cần có biện pháp chủ động, khoa học. Một số khuyến nghị gồm:

• Duy trì lối sống lành mạnh, tập thể dục thường xuyên.
• Ăn uống điều độ, tránh rượu bia và chất kích thích.
• Quản lý căng thẳng, giữ tinh thần lạc quan.
• Ngủ đủ giấc, cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi.
• Người mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, Parkinson cần kiểm soát tốt bệnh nền để ngăn biến chứng lên thần kinh thực vật.

Hiểu rõ thần kinh thực vật là gì và vai trò của nó trong việc duy trì sự ổn định của cơ thể giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của hệ thống này. Rối loạn thần kinh thực vật có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân và gây ra hàng loạt triệu chứng phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Do đó, việc chẩn đoán sớm, điều trị đúng cách và duy trì lối sống lành mạnh đóng vai trò then chốt trong phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Một tinh thần lạc quan cùng sự quan tâm đúng mức đến sức khỏe sẽ là chìa khóa giúp bạn giảm thiểu nguy cơ mắc căn bệnh này.