Polyp mũi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Polyp mũi là sự phát triển bất thường của niêm mạc mũi hoặc xoang, hình thành các khối u nhỏ, mềm, không đau và lành tính. Chúng thường xuất hiện do phản ứng viêm kéo dài trong đường hô hấp, như viêm mũi xoang mạn tính, hen suyễn hoặc dị ứng. Polyp có thể mọc ở một bên hoặc cả hai bên mũi và thường có dạng giọt nước, màu xám hoặc hồng nhạt.

Tuy lành tính, nhưng khi polyp phát triển lớn hoặc nhiều, chúng có thể gây tắc nghẽn đường thở, dẫn đến nghẹt mũi kéo dài, mất khứu giác, đau xoang hoặc nhiễm trùng tái phát. Bệnh thường gặp ở người lớn hơn trẻ em, và có xu hướng tái phát nếu không điều trị triệt để nguyên nhân nền. 

Việc điều trị polyp mũi bao gồm nội khoa với thuốc kháng viêm, corticosteroid hoặc ngoại khoa bằng phẫu thuật nội soi mũi xoang trong những trường hợp nặng hoặc tái phát.

Những dấu hiệu và triệu chứng của polyp mũi

Polyp mũi thường phát triển âm thầm và không gây đau, nhưng khi kích thước lớn hoặc số lượng nhiều, chúng có thể gây ra nhiều triệu chứng ảnh hưởng đến hô hấp và chất lượng cuộc sống. Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Nghẹt mũi kéo dài: Thường xảy ra ở cả hai bên, không cải thiện với thuốc thông thường.
• Chảy mũi liên tục: Dịch trong hoặc đục, có thể kèm mủ nếu nhiễm trùng xoang.
• Giảm hoặc mất khứu giác: Một trong những dấu hiệu đặc trưng, xảy ra do tắc nghẽn vùng nhận biết mùi.
• Đau hoặc nặng vùng mặt, trán: Do tắc nghẽn các xoang và tăng áp lực xoang.
• Ngáy khi ngủ, khó thở bằng mũi: Đặc biệt rõ vào ban đêm.
• Chảy dịch sau mũi: Dịch nhầy chảy xuống họng, gây ho hoặc cảm giác vướng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh polyp mũi

Mặc dù polyp mũi là tổn thương lành tính, nhưng nếu không được điều trị kịp thời hoặc đúng cách, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng ảnh hưởng đến hô hấp và chất lượng cuộc sống. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Tắc nghẽn hoàn toàn đường thở mũi, gây khó thở kéo dài, đặc biệt khi ngủ.
• Viêm xoang tái phát hoặc mạn tính, do polyp cản trở lưu thông dịch xoang.
• Mất hoặc giảm khứu giác lâu dài, đôi khi không hồi phục ngay cả sau điều trị.
• Ngáy và rối loạn giấc ngủ, tăng nguy cơ hội chứng ngưng thở khi ngủ.
• Viêm tai giữa hoặc giảm thính lực, nhất là ở trẻ em khi polyp làm tắc vòi nhĩ.
• Biến dạng cấu trúc mũi mặt, trong trường hợp polyp phát triển lớn kéo dài mà không được can thiệp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ tai mũi họng khi có các triệu chứng nghi ngờ polyp mũi kéo dài không cải thiện, đặc biệt như nghẹt mũi liên tục, mất hoặc giảm khứu giác, chảy dịch mũi dai dẳng, đau nặng vùng mặt hoặc ngáy khi ngủ. 

Ngoài ra, nếu các triệu chứng tái phát nhiều lần dù đã dùng thuốc điều trị viêm mũi xoang, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng như sốt, mệt mỏi, dịch mũi có mùi hôi, thì việc thăm khám và nội soi mũi sớm là cần thiết để xác định nguyên nhân và xử trí kịp thời.

Polyp mũi hình thành do tình trạng viêm kéo dài của niêm mạc mũi và xoang, làm cho lớp niêm mạc phù nề, dày lên và phát triển thành các khối u lành tính. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến dẫn đến sự hình thành polyp mũi:

• Viêm mũi xoang mạn tính: Là nguyên nhân hàng đầu, khiến niêm mạc mũi bị kích thích liên tục và tạo điều kiện cho polyp phát triển.
• Hen phế quản: Đặc biệt là thể không dị ứng, có liên quan mật thiết đến polyp mũi và viêm đường hô hấp dưới.
• Viêm mũi dị ứng: Phản ứng dị ứng lâu dài gây phù nề niêm mạc, tăng nguy cơ hình thành polyp.
• Dị ứng với aspirin (hội chứng Samter): Bao gồm polyp mũi, hen suyễn và không dung nạp aspirin hoặc NSAIDs.
• Nhiễm nấm xoang hoặc vi khuẩn dai dẳng: Cũng có thể kích thích viêm niêm mạc và gây polyp.
• Bất thường cấu trúc mũi xoang: Như lệch vách ngăn, hẹp lỗ thông xoang làm cản trở dẫn lưu dịch và dẫn đến viêm kéo dài.
• Yếu tố di truyền: Một số người có cơ địa dễ hình thành polyp hoặc mắc bệnh xơ nang, tăng bạch cầu ái toan mạn tính.

Những ai có nguy cơ mắc phải polyp mũi?

Polyp mũi có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng thường xuất hiện nhiều nhất ở người trưởng thành từ 30 đến 60 tuổi, hiếm gặp ở trẻ em. Nam giới có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nữ giới. Ngoài ra, những người có tiền sử gia đình bị polyp mũi, hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc viêm xoang mạn tính cũng thuộc nhóm nguy cơ cao. Một số bệnh lý di truyền như xơ nang (cystic fibrosis) hoặc tình trạng rối loạn miễn dịch mạn tính cũng làm tăng khả năng hình thành polyp ở người bệnh.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải polyp mũi

Một số yếu tố dưới đây có thể làm tăng nguy cơ hình thành polyp mũi, đặc biệt ở những người có cơ địa nhạy cảm hoặc viêm mũi xoang kéo dài:

• Viêm xoang mạn tính hoặc tái phát nhiều lần;
• Hen phế quản, đặc biệt là hen không dị ứng;
• Viêm mũi dị ứng kéo dài;
• Dị ứng hoặc không dung nạp aspirin và NSAIDs;
• Bệnh xơ nang (cystic fibrosis);
• Yếu tố di truyền trong gia đình có người từng bị polyp mũi;
• Môi trường ô nhiễm, khói bụi, hóa chất kích ứng;
• Cấu trúc mũi bất thường như lệch vách ngăn, hẹp lỗ thông xoang.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm polyp mũi

Việc chẩn đoán polyp mũi chủ yếu dựa trên thăm khám lâm sàng kết hợp với các phương tiện cận lâm sàng để đánh giá mức độ tổn thương và loại trừ các nguyên nhân khác. Các phương pháp thường được sử dụng bao gồm:

• Nội soi mũi xoang: Là phương pháp quan trọng nhất giúp quan sát trực tiếp polyp trong hốc mũi, xác định vị trí, kích thước và mức độ lan rộng.
• Khám lâm sàng bằng đèn soi hoặc đèn đầu: Hỗ trợ phát hiện tắc nghẽn mũi và nghi ngờ có khối u trong mũi.
• Chụp CT scan xoang: Giúp đánh giá chính xác mức độ lan tỏa của polyp, mức độ tổn thương xoang và phát hiện các bất thường giải phẫu như lệch vách ngăn hoặc hẹp lỗ thông xoang.
• Test dị ứng hoặc xét nghiệm máu: Có thể được chỉ định nếu nghi ngờ polyp liên quan đến viêm mũi dị ứng, hen suyễn hoặc rối loạn miễn dịch.
• Sinh thiết mô (khi cần): Trong trường hợp khối polyp có hình ảnh không điển hình hoặc nghi ngờ u ác tính, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết để xác định bản chất mô học.

Chẩn đoán đúng và đầy đủ giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, đồng thời phát hiện sớm các tình trạng bệnh lý đi kèm như viêm xoang mạn hoặc dị ứng đường hô hấp.

Điều trị polyp mũi

Nội khoa

Điều trị nội khoa là bước đầu tiên và phổ biến trong quản lý polyp mũi, đặc biệt khi polyp còn nhỏ và triệu chứng chưa nghiêm trọng. Bác sĩ thường kê thuốc corticosteroid dạng xịt mũi (như mometasone, fluticasone) để giảm viêm và làm nhỏ kích thước polyp. Trong trường hợp nặng hơn, có thể cần thuốc corticosteroid đường uống (như prednisolone) trong thời gian ngắn để kiểm soát triệu chứng cấp.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể được kê thuốc kháng histamin nếu có kèm viêm mũi dị ứng, hoặc thuốc kháng sinh nếu có bội nhiễm xoang. Việc kiểm soát các bệnh lý nền như hen suyễn và dị ứng cũng rất quan trọng để ngăn polyp tái phát.

Một số trường hợp đặc biệt có thể cần sử dụng thêm thuốc sinh học (biologics) nếu polyp mũi tái phát nhiều lần và không đáp ứng với điều trị thường quy. Đây là hướng điều trị mới nhắm vào cơ chế viêm type 2, mang lại hiệu quả đáng kể nhưng chi phí cao và cần chỉ định nghiêm ngặt từ bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng hoặc miễn dịch dị ứng.

Ngoại khoa

Khi điều trị nội khoa không hiệu quả hoặc polyp quá lớn gây tắc nghẽn mũi nghiêm trọng, phẫu thuật nội soi mũi xoang là lựa chọn tiếp theo. Bác sĩ sẽ dùng ống nội soi để cắt bỏ polyp mũi và phục hồi dẫn lưu xoang, giúp cải thiện thông khí và giảm nguy cơ nhiễm trùng. Phẫu thuật thường an toàn và ít xâm lấn, nhưng polyp có thể tái phát nếu không điều trị triệt để các yếu tố nguyên nhân.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của polyp mũi

Chế độ sinh hoạt

Duy trì lối sống lành mạnh có thể giúp kiểm soát tốt triệu chứng và ngăn ngừa polyp mũi tiến triển. Một số thói quen hữu ích bao gồm:

• Rửa mũi thường xuyên bằng nước muối sinh lý để làm sạch dịch nhầy và giảm viêm.
• Tránh tiếp xúc với khói thuốc, bụi bẩn, hóa chất hoặc các chất gây dị ứng.
• Dùng máy tạo ẩm hoặc giữ môi trường sống đủ độ ẩm, đặc biệt trong mùa hanh khô.
• Nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế stress để tránh làm suy yếu hệ miễn dịch.
• Tái khám định kỳ và tuân thủ đúng chỉ định dùng thuốc của bác sĩ.

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ ăn uống đóng vai trò hỗ trợ miễn dịch và giảm phản ứng viêm. Người mắc polyp mũi nên tăng cường thực phẩm giàu vitamin C, A, E (như trái cây, rau xanh, hạt), omega-3 (cá béo, hạt lanh), và các thực phẩm có tính kháng viêm tự nhiên như nghệ, gừng. 

Đồng thời, nên hạn chế các loại thực phẩm dễ gây dị ứng hoặc tăng tiết nhầy mũi như sữa bò, đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn và chứa nhiều đường. Uống đủ nước mỗi ngày cũng giúp làm loãng dịch nhầy và thông thoáng đường hô hấp trên.

Phòng ngừa polyp mũi

Đặc hiệu

Hiện chưa có biện pháp đặc hiệu nào ngăn ngừa tuyệt đối polyp mũi, nhưng việc điều trị và kiểm soát tốt các bệnh lý nền liên quan như viêm mũi dị ứng, viêm xoang mạn, hen phế quản hay không dung nạp aspirin có thể giúp làm giảm nguy cơ hình thành và tái phát polyp. 

Không đặc hiệu

Để giảm nguy cơ phát triển polyp mũi và kiểm soát bệnh tốt hơn, bạn có thể áp dụng các biện pháp đơn giản sau:

• Giữ vệ sinh mũi xoang sạch sẽ bằng cách rửa mũi với nước muối sinh lý hằng ngày.
• Hạn chế tiếp xúc với các chất kích thích như khói thuốc, bụi mịn, lông thú, phấn hoa hoặc hóa chất mạnh.
• Duy trì không khí trong nhà thông thoáng, sử dụng máy lọc không khí nếu cần.
• Tăng cường miễn dịch bằng lối sống lành mạnh, ngủ đủ giấc, ăn uống đầy đủ chất, tập thể dục đều đặn.
• Chủ động điều trị sớm các bệnh lý hô hấp trên và tái khám định kỳ để theo dõi tiến triển bệnh.

Polyp mũi là một tình trạng lành tính nhưng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm triệu chứng, tuân thủ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh và ngăn ngừa tái phát. Nếu bạn có các dấu hiệu nghi ngờ polyp mũi, hãy đến cơ sở y tế để được thăm khám và tư vấn điều trị phù hợp.