Những điều cần biết về cấp cứu sốc phản vệ để cứu sống người bệnh

Sốc phản vệ là tình trạng dị ứng nặng, có thể gây tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Đây là một tình huống y tế khẩn cấp đòi hỏi phải xử lý nhanh chóng và chính xác. Việc hiểu rõ về sốc phản vệ, các triệu chứng cũng như quy trình cấp cứu có thể giúp cứu sống người bệnh trong những trường hợp nguy hiểm. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nắm bắt thông tin cần thiết để cấp cứu sốc phản vệ một cách hiệu quả.

Tại sao cần cấp cứu người bị sốc phản vệ ngay lập tức?

Sốc phản vệ là một phản ứng dị ứng cấp tính, nghiêm trọng và có thể đe dọa tính mạng, xảy ra nhanh chóng chỉ trong vòng vài giây đến vài phút sau khi tiếp xúc với dị nguyên (tác nhân gây dị ứng). Dị nguyên có thể là thuốc, thực phẩm, nọc độc côn trùng, hoặc các chất khác.

Phản ứng sốc phản vệ ảnh hưởng đến nhiều hệ cơ quan trong cơ thể như hệ hô hấp (khó thở, phù thanh quản), hệ tuần hoàn (huyết áp tụt, trụy tim mạch), da (mày đay, ngứa), hệ tiêu hóa (buồn nôn, nôn, tiêu chảy), và thần kinh trung ương (hoa mắt, lơ mơ, ngất). Đây là một tình trạng khẩn cấp y tế và cần được xử trí ngay lập tức bằng tiêm bắp adrenaline giúp cải thiện nhanh chóng huyết động và hô hấp.

Việc trì hoãn sử dụng adrenaline trong những phút đầu có thể làm tăng nguy cơ tử vong. Do đó, mọi trường hợp nghi ngờ sốc phản vệ đều cần được xử trí khẩn cấp bằng adrenaline, kèm theo truyền dịch, cung cấp oxy và theo dõi sát tại cơ sở y tế.

Ngoài ra, sốc phản vệ có thể tái diễn trong vòng 1 đến 72 giờ sau đợt phản ứng ban đầu, hiện tượng này được gọi là "phản ứng hai pha" (biphasic reaction). Vì vậy, bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ ít nhất từ 4 - 6 giờ sau khi cấp cứu, hoặc lâu hơn nếu thuộc nhóm nguy cơ cao (có tiền sử sốc phản vệ nặng, cần dùng nhiều liều adrenaline, có bệnh lý nền tim mạch).

Nguyên nhân gây sốc phản vệ

Sốc phản vệ có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Dưới đây là những yếu tố thường gặp gây ra tình trạng này:

• Thuốc: Một số loại thuốc như kháng sinh, thuốc gây mê hoặc thuốc giảm đau có thể gây ra phản ứng dị ứng mạnh mẽ.
• Thực phẩm: Hải sản, đậu phộng, trứng, sữa và các thực phẩm có chứa thành phần dễ gây dị ứng có thể dẫn đến sốc phản vệ.
• Côn trùng: Các vết đốt từ ong, muỗi, hay kiến có thể gây ra phản ứng mạnh, đặc biệt là đối với những người có cơ địa dị ứng.
• Yếu tố khác: Tiếp xúc với latex hoặc các chất hóa học khác cũng có thể gây ra sốc phản vệ ở một số người.

Triệu chứng của sốc phản vệ

Khi bị sốc phản vệ, người bệnh sẽ xuất hiện một loạt các triệu chứng, bao gồm:

• Ngứa và sốt phát ban: Người bệnh có thể cảm thấy ngứa ngáy, nổi mẩn đỏ hoặc mày đay.
• Khó thở: Tình trạng thở khò khè, tức ngực, hoặc khó thở là dấu hiệu cảnh báo cơ thể đang phản ứng mạnh với dị nguyên.
• Sưng phù: Môi, lưỡi, họng có thể bị sưng, làm tắc nghẽn đường thở.
• Chóng mặt và ngất xỉu: Tụt huyết áp nhanh khiến người bệnh cảm thấy choáng váng, có thể ngất xỉu.
• Buồn nôn và nôn: Cảm giác đau đầu buồn nôn, nôn mửa là một trong những triệu chứng của sốc phản vệ.

Khi nhận thấy một trong những triệu chứng này, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế hoặc gọi cấp cứu ngay lập tức.

Quy trình cấp cứu sốc phản vệ

Sốc phản vệ là một tình huống y tế khẩn cấp, đòi hỏi phải được xử trí nhanh chóng và chính xác để tránh nguy cơ tử vong. Dưới đây là quy trình cấp cứu cơ bản cần thực hiện ngay khi phát hiện người có dấu hiệu sốc phản vệ:

Ngừng tiếp xúc với dị nguyên

Ngay khi nghi ngờ sốc phản vệ, cần lập tức loại bỏ hoặc ngừng tiếp xúc với dị nguyên gây phản ứng. Nếu nguyên nhân là thuốc, cần ngừng sử dụng ngay. Nếu do thực phẩm, côn trùng, hoặc các yếu tố môi trường khác, cần nhanh chóng loại bỏ nguồn gây dị ứng (ví dụ: loại bỏ ngòi ong, tránh tiếp xúc tiếp theo).

Đặt bệnh nhân ở tư thế phù hợp

Cho người bệnh nằm ngửa và nâng cao chân để cải thiện lưu lượng máu đến các cơ quan quan trọng như tim và não. Nếu người bệnh khó thở, nên để ở tư thế nửa nằm nửa ngồi để dễ thở hơn.

Tiêm bắp adrenalin (epinephrine)

Đây là bước điều trị quan trọng nhất. Tiêm adrenalin vào mặt ngoài cơ đùi càng sớm càng tốt:

• Người lớn: 0,3 - 0,5 mg tiêm bắp.
• Trẻ em: 0,01 mg/kg, tối đa 0,3 mg mỗi liều.

Có thể nhắc lại liều mỗi 5 - 15 phút nếu tình trạng không cải thiện.

Hỗ trợ hô hấp

Nếu người bệnh khó thở, tím tái hoặc có dấu hiệu phù thanh quản, cần cung cấp oxy qua mặt nạ. Trường hợp ngưng thở, phải tiến hành hồi sức hô hấp (hô hấp nhân tạo bằng miệng – miệng hoặc qua bóng Ambu). Nếu có chỉ định, bác sĩ có thể mở khí quản khẩn cấp.

Truyền dịch

Tiến hành truyền tĩnh mạch dung dịch đẳng trương như Natri clorid 0,9% hoặc Ringer lactat để duy trì huyết áp và hỗ trợ tuần hoàn. Đây là bước rất quan trọng trong sốc phản vệ do giảm thể tích tương đối.

Theo dõi và xử trí tiếp theo

Sau cấp cứu ban đầu, người bệnh cần được theo dõi sát các chỉ số sinh tồn như huyết áp, mạch, nhịp thở, SpO₂ và tri giác. Theo dõi tối thiểu từ 4 - 24 giờ tại cơ sở y tế để phát hiện sớm và xử trí kịp thời các phản ứng tái phát (phản vệ hai pha).

Các biện pháp phòng ngừa sốc phản vệ

Mặc dù không thể hoàn toàn ngăn ngừa sốc phản vệ, nhưng có một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ:

• Khai thác tiền sử dị ứng: Trước khi sử dụng thuốc hay thực phẩm mới, cần phải hỏi kỹ tiền sử dị ứng của người bệnh để tránh các phản ứng không mong muốn.
• Thực hiện thử phản ứng: Với các loại thuốc hoặc thực phẩm mới, cần thực hiện thử phản ứng nhỏ trước khi sử dụng chính thức để kiểm tra xem có gây dị ứng hay không.
• Mang theo hộp cấp cứu: Những người có tiền sử dị ứng nặng hoặc những người dễ gặp sốc phản vệ nên mang theo thuốc adrenalin và các dụng cụ cấp cứu cần thiết trong người.

Sốc phản vệ là một tình trạng cực kỳ nguy hiểm, đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Việc hiểu rõ về triệu chứng, nguyên nhân và quy trình cấp cứu sốc phản vệ là rất quan trọng để có thể ứng phó kịp thời khi cần thiết. Chỉ cần nắm vững các kiến thức cơ bản và hành động nhanh chóng, chúng ta có thể cứu sống nhiều người khỏi những tình huống nguy hiểm này. Nhớ rằng, trong trường hợp sốc phản vệ, mỗi giây phút đều quý giá. Nếu bạn nghi ngờ người bệnh gặp phải tình trạng này, đừng chần chừ mà hãy gọi ngay cho số cứu thương và đưa người bệnh đến bệnh viện gần nhất để được hỗ trợ kịp thời.