Thời điểm vàng cấp cứu đột quỵ và những thông tin cần biết

Trong thực tế lâm sàng, rất nhiều ca đột quỵ đáng tiếc xảy ra do người thân không kịp nhận biết hoặc xử trí sai cách trước khi đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp những thông tin thiết yếu về thời điểm vàng cấp cứu đột quỵ, cách nhận diện dấu hiệu sớm và cách cấp cứu đột quỵ đúng. Đây là kiến thức y khoa quan trọng mà bất kỳ ai cũng cần trang bị để bảo vệ chính mình và người thân khỏi biến chứng nguy hiểm của căn bệnh này. Cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Cấp cứu đột quỵ là gì? Thời điểm vàng để cấp cứu đột quỵ

Đột quỵ (tai biến mạch máu não) là tình trạng rối loạn cấp tính của tuần hoàn não, xảy ra khi mạch máu não bị tắc nghẽn hoặc vỡ, dẫn đến mất cung cấp oxy và dưỡng chất cho não. Nếu không được xử trí kịp thời, các tế bào não sẽ nhanh chóng bị tổn thương, hoại tử, gây hậu quả nghiêm trọng về thể chất, tâm thần, thậm chí tử vong.

Cấp cứu đột quỵ là quá trình can thiệp y tế khẩn cấp nhằm tái thông tuần hoàn não, kiểm soát tổn thương và hạn chế di chứng. Tùy theo loại đột quỵ và mức độ nặng, các phương pháp cấp cứu bao gồm: Sử dụng thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch (rTPA), can thiệp nội mạch lấy huyết khối, phẫu thuật dẫn lưu hoặc cắt bỏ khối máu tụ, và các biện pháp hồi sức chuyên sâu.

Trong cấp cứu đột quỵ, “thời gian vàng” (golden time) được định nghĩa là khoảng thời gian tối ưu tính từ khi bệnh nhân xuất hiện triệu chứng đầu tiên cho đến lúc được điều trị đặc hiệu. Đối với đột quỵ thiếu máu, thời gian vàng là trong vòng 4,5 giờ đầu để có thể sử dụng thuốc tiêu sợi huyết. Nếu vượt quá khung giờ này, hiệu quả điều trị sẽ giảm rõ rệt và nguy cơ biến chứng tăng cao. Trong một số trường hợp đặc biệt, các kỹ thuật can thiệp nội mạch có thể được thực hiện muộn hơn, tối đa đến 6 - 24 giờ, tùy vào đánh giá hình ảnh học và chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Càng cấp cứu sớm trong thời gian vàng, tỷ lệ sống sót và khả năng hồi phục chức năng vận động, ngôn ngữ, nhận thức càng cao. Ngược lại, chậm trễ trong cấp cứu có thể dẫn đến di chứng nặng nề như liệt nửa người, hôn mê sâu hoặc tử vong. 

Cách xử trí khi gặp người đột quỵ

Nhận diện sớm dấu hiệu đột quỵ

Áp dụng nguyên tắc FAST:

• F (Face - Mặt): Mặt xệ một bên, méo miệng, cười không đều.
• A (Arms - Tay): Không nâng đều hai tay hoặc một tay yếu, tê liệt.
• S (Speech - Nói): Nói ngọng, khó hiểu, không nói được.
• T (Time - Thời gian): Gọi cấp cứu ngay, mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào não có thể mất đi.

Những điều cần làm khi phát hiện người có dấu hiệu đột quỵ

Khi chứng kiến người có dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ (liệt nửa người, méo miệng, nói khó, đau đầu dữ dội, mất thăng bằng…), việc xử trí đúng và kịp thời có thể cứu sống và hạn chế tối đa biến chứng thần kinh cho người bệnh. Cần thực hiện các bước sau:

• Gọi cấp cứu ngay lập tức: Liên hệ số 115 hoặc đường dây nóng của bệnh viện gần nhất có khả năng điều trị đột quỵ cấp để được hỗ trợ chuyên môn.
• Ghi nhớ thời điểm khởi phát triệu chứng: Thời gian khởi phát rất quan trọng để bác sĩ đánh giá khả năng can thiệp như dùng thuốc tiêu sợi huyết hoặc lấy huyết khối.
• Đặt bệnh nhân nằm nghiêng an toàn, kê đầu cao 30-45 độ để giảm áp lực nội sọ và hỗ trợ hô hấp.
• Nới lỏng quần áo, mở thông thoáng không khí, tránh tụt huyết áp do thiếu oxy.
• Nếu người bệnh có nhiều đờm, dãi: Dùng khăn sạch để lau nhẹ nhàng vùng miệng, tránh để đường thở bị bít tắc.
• Nếu bệnh nhân ngừng thở: Tiến hành hô hấp nhân tạo nếu được đào tạo.

Những điều không nên làm khi sơ cứu người đột quỵ

• Không tự ý cho người bệnh uống bất kỳ loại thuốc nào (bao gồm aspirin hoặc thuốc hạ huyết áp) nếu chưa xác định được loại đột quỵ, vì điều này có thể gây xuất huyết hoặc làm nặng hơn tổn thương não, đặc biệt trong trường hợp đột quỵ xuất huyết.
• Không cho bệnh nhân ăn uống vì có thể gây sặc, tắc đường thở.
• Không để người bệnh tự đi lại hoặc ngủ nghỉ tại chỗ; điều này làm chậm trễ thời gian cấp cứu.
• Không sử dụng biện pháp dân gian như cạo gió, chích máu, chích kim… vừa không có hiệu quả vừa tiềm ẩn nguy cơ nhiễm trùng.
• Không cố gắng làm bệnh nhân tỉnh táo bằng cách đánh thức hoặc lắc mạnh.

Cấp cứu đột quỵ khi trên đường đến bệnh viện

Di chuyển bằng xe cấp cứu chuyên dụng là phương án tối ưu. Tại đây, nhân viên y tế có thể tiến hành các biện pháp hỗ trợ ban đầu như đảm bảo đường thở, theo dõi huyết áp, nhịp tim và chuẩn bị hồ sơ lâm sàng để báo trước cho bệnh viện.

Nếu không thể gọi được xe cấp cứu, người thân cần nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất có năng lực điều trị đột quỵ, nhưng tuyệt đối không để người bệnh tự lái xe.

Trên xe, người đi cùng cần theo dõi sát các biểu hiện của bệnh nhân, giữ cho người bệnh ở tư thế an toàn và tiếp tục cập nhật thời gian khởi phát triệu chứng với nhân viên y tế để hỗ trợ quá trình xử trí tại viện.

Cách phòng ngừa đột quỵ

• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Ăn nhiều rau củ quả tươi và các loại ngũ cốc nguyên hạt giúp tăng cường chất xơ và vi chất, có tác dụng ổn định đường huyết và giảm cholesterol xấu trong máu. Hạn chế thịt đỏ và thực phẩm nhiều chất béo bão hòa để giảm nguy cơ xơ vữa mạch máu.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất đều đặn giúp giảm nguy cơ hình thành cục máu đông và phòng ngừa các yếu tố nguy cơ đột quỵ.
• Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt vào mùa lạnh, giữ ấm vùng đầu cổ và toàn thân giúp tránh tình trạng co mạch và tăng huyết áp đột ngột, là yếu tố làm vỡ mạch máu não, gây đột quỵ xuất huyết.
• Không hút thuốc lá: Khói thuốc gây tổn thương niêm mạc mạch máu, tăng nguy cơ xơ vữa và huyết khối, đồng thời làm tăng huyết áp và giảm khả năng vận chuyển oxy của máu.
• Khám sức khỏe định kỳ: Quản lý tốt các bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường và rối loạn lipid máu giúp ngăn ngừa tiến triển tổn thương mạch máu và giảm thiểu nguy cơ đột quỵ.

Cấp cứu đột quỵ trong “thời gian vàng” là cách để giảm thiểu tổn thương não và nâng cao khả năng hồi phục cho bệnh nhân. Đặc biệt, trong quá trình chờ cấp cứu, người nhà cần nắm vững các kỹ thuật sơ cứu cơ bản, đồng thời tránh những hành động có thể gây hại cho bệnh nhân. Hiểu rõ và tuân thủ các hướng dẫn về thời điểm vàng cấp cứu đột quỵ không chỉ cứu sống bệnh nhân mà còn giúp hạn chế biến chứng sau đột quỵ.