Nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI): Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Nhồi máu cơ tim ST chênh lên là một tình trạng cấp cứu tim mạch phổ biến, có nguy cơ tử vong cao nếu không được can thiệp kịp thời. Bài viết này được biên soạn nhằm mang đến những thông tin đầy đủ, dễ tiếp cận và cập nhật về bệnh lý, giúp bạn đọc hiểu rõ nguy cơ và chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa sớm.

Nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI) là gì?

Nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI) được xem là thể nặng nhất trong các hội chứng mạch vành cấp, xảy ra khi một nhánh động mạch vành bị tắc nghẽn hoàn toàn, làm gián đoạn hoàn toàn dòng máu nuôi tim. Hậu quả là các tế bào cơ tim dần hoại tử, không có khả năng tự hồi phục hay tái sinh. Nếu vùng cơ tim bị tổn thương quá rộng, người bệnh có thể rơi vào tình trạng sốc tim - một biến chứng nguy kịch thường dẫn đến tử vong. 

Ngoài ra, tình trạng thiếu máu cục bộ cơ tim còn có thể kích hoạt các rối loạn nhịp đe dọa tính mạng như nhịp nhanh thất hoặc rung thất, làm ngừng tim và gây đột tử.

Đặc điểm điển hình của STEMI là hình ảnh đoạn ST chênh lên trên điện tâm đồ, không thuyên giảm khi sử dụng nitroglycerin.

Cơ chế bệnh sinh của STEMI bao gồm:

• Mảng xơ vữa tích tụ trong động mạch vành - những mạch máu chính cung cấp máu cho cơ tim.
• Sự hiện diện của mảng xơ vữa khiến lòng động mạch bị hẹp dần.
• Khi mảng xơ vữa nứt vỡ, cục máu đông sẽ hình thành và gây tắc hoàn toàn lòng mạch.
• Sự tắc nghẽn này làm cho vùng cơ tim do nhánh mạch đó nuôi dưỡng bị thiếu oxy nghiêm trọng (thiếu máu cục bộ).
• Các tế bào cơ tim bắt đầu hoại tử, dẫn đến cơn nhồi máu cơ tim.

Triệu chứng thường gặp

Biểu hiện của nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI) không hoàn toàn giống nhau ở mọi bệnh nhân. Tuy nhiên, một số dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Đau ở vùng ngực, lan ra bả vai, cánh tay, hàm hoặc thượng vị.
• Cảm giác nặng tức, bóp nghẹt vùng ngực (đau thắt ngực).
• Khó thở kèm đổ mồ hôi lạnh.
• Cảm giác nặng nề hoặc khó chịu ở cổ, vai hoặc cánh tay.
• Triệu chứng tiêu hóa như đầy bụng, khó tiêu, ợ nóng, buồn nôn hoặc nôn.
• Mệt mỏi, suy kiệt sức lực.
• Chóng mặt, choáng váng.
• Rối loạn nhịp tim: Tim đập nhanh hoặc không đều.

Yếu tố nguy cơ

Các yếu tố làm tăng khả năng xuất hiện STEMI được chia thành hai nhóm: Có thể kiểm soát và không thể kiểm soát.

Nhóm có thể kiểm soát:

• Hút thuốc lá.
• Chế độ ăn mất cân đối: Quá nhiều muối (tăng huyết áp), đường (gây đái tháo đường) hoặc chất béo bão hòa (thúc đẩy xơ vữa động mạch).
• Ít vận động, lối sống thụ động.
• Uống nhiều rượu bia.
• Sử dụng chất kích thích (cocaine, amphetamine, ma túy khác) hoặc thuốc ảnh hưởng đến tim mạch.
• Việc lạm dụng rượu bia thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, dễ gây tắc nghẽn động mạch vành, dẫn đến nhồi máu cơ tim.

Nhóm không thể kiểm soát:

• Tuổi tác: Càng lớn tuổi, nguy cơ bị nhồi máu cơ tim càng cao.
• Giới tính: Nam giới thường có nguy cơ cao từ sau tuổi 45, trong khi nữ giới dễ gặp hơn sau 50 tuổi hoặc sau mãn kinh.
• Tiền sử gia đình: Người có cha mẹ, anh chị em từng bị nhồi máu cơ tim sẽ có nguy cơ cao hơn. Nếu cha hoặc anh trai mắc bệnh tim trước 55 tuổi, hoặc mẹ hay chị gái mắc bệnh tim trước 65 tuổi, nguy cơ càng tăng.
• Yếu tố di truyền/bẩm sinh: Một số bệnh lý di truyền hoặc bẩm sinh như rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp… cũng góp phần làm tăng khả năng bị nhồi máu cơ tim.

Biến chứng nhồi máu cơ tim ST chênh lên 

STEMI có thể gây ra nhiều hậu quả nguy hiểm, trong đó thường gặp:

• Rối loạn nhịp tim: tổn thương cơ tim làm gián đoạn dẫn truyền điện, dẫn đến nhịp nhanh trên thất, nhịp chậm xoang hoặc rung nhĩ.
• Suy tim: xuất hiện khi tim không còn đủ khả năng bơm máu hiệu quả cho cơ thể, thường xảy ra sau cơn nhồi máu nếu vùng cơ tim, đặc biệt là thất trái, bị tổn thương nặng.
• Sốc tim: là tình trạng nặng nề hơn suy tim, khi tim mất khả năng duy trì cung lượng máu, gây tụt huyết áp và đe dọa tính mạng nếu không cấp cứu kịp thời.
• Vỡ tim: biến chứng hiếm gặp nhưng cực kỳ nghiêm trọng, xảy ra khi thành tim bị hoại tử và thủng, thường trong vòng 1 - 5 ngày sau nhồi máu. Tiên lượng rất xấu, với tỷ lệ tử vong ước tính lên đến 50% chỉ trong vòng 5 ngày.

Phương pháp chẩn đoán

Để xác định cơn nhồi máu cơ tim ST chênh lên (STEMI), bác sĩ sẽ kết hợp giữa triệu chứng lâm sàng và kết quả cận lâm sàng của người bệnh. Ngoài ra, bác sĩ cũng khai thác thêm tiền sử gia đình, các bệnh lý nền cùng thói quen ăn uống, sinh hoạt hằng ngày để hỗ trợ quá trình chẩn đoán.

Những xét nghiệm và kỹ thuật thường được áp dụng nhằm khẳng định hoặc loại trừ STEMI bao gồm:

• Điện tâm đồ (ECG/EKG): Là phương tiện then chốt trong chẩn đoán STEMI, giúp nhận diện tình trạng đoạn ST chênh lên.
• Siêu âm tim: Phương pháp hình ảnh thường quy, sử dụng sóng siêu âm để quan sát cấu trúc tim, đánh giá vận động và chức năng bơm máu.
• Chụp CT hoặc MRI tim mạch: Cho phép phát hiện vị trí hẹp hoặc tắc nghẽn của động mạch vành, nhưng không thể thay thế hoàn toàn kỹ thuật chụp động mạch vành qua da.
• Xét nghiệm troponin T: Khi cơ tim bị hoại tử, troponin T sẽ phóng thích vào máu. Định lượng nồng độ troponin T hỗ trợ chẩn đoán nhồi máu cơ tim cấp và các rối loạn tim mạch liên quan.

Phương pháp điều trị nhồi máu cơ tim có ST chênh lên

Khi xảy ra cơn STEMI, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế khẩn cấp trong thời gian sớm nhất. Việc can thiệp kịp thời trong “giờ vàng” có ý nghĩa quyết định: giúp tái thông mạch vành, hạn chế tổn thương cơ tim và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài. Các phương pháp điều trị thường được áp dụng bao gồm: 

Can thiệp mạch vành qua da

Đây là kỹ thuật chụp mạch và đặt stent nhằm mở lại lòng động mạch bị tắc, khôi phục dòng máu nuôi cơ tim. Bác sĩ sẽ luồn dụng cụ qua động mạch ngoại biên (thường ở cổ tay hoặc bẹn) đến vị trí hẹp tắc. Tại đây, bóng sẽ được bơm căng để nong rộng lòng mạch. Sau đó, một stent (giá đỡ kim loại) được đặt vào nhằm duy trì sự thông thoáng và ngăn tái hẹp trở lại.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc đóng vai trò nền tảng, được sử dụng song song với can thiệp hoặc phẫu thuật:

• Thuốc chẹn beta làm chậm nhịp tim và giảm gánh nặng cho tim, đồng thời cải thiện rối loạn nhịp.
• Statin giúp hạ nồng độ cholesterol, giảm tiến triển xơ vữa động mạch.
• Aspirin và thuốc chống kết tập tiểu cầu hạn chế hình thành cục máu đông, đặc biệt quan trọng để bảo vệ stent.
• Thuốc chống đông ngăn ngừa huyết khối trong lòng mạch.
• Nitroglycerin có tác dụng giãn mạch, giảm áp lực và cải thiện triệu chứng đau thắt ngực.
• Thuốc giảm đau (như morphin) được dùng khi bệnh nhân đau ngực dữ dội không kiểm soát.

Phẫu thuật bắc cầu động mạch vành

Trong trường hợp động mạch vành bị hẹp tắc quá nặng, không thể nong bóng và đặt stent, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật bắc cầu. Phương pháp này sử dụng một đoạn mạch máu khỏe mạnh (lấy từ tay, chân hoặc lồng ngực) để nối vượt qua đoạn động mạch vành bị tắc, tạo ra con đường mới đưa máu về nuôi tim.

Nhồi máu cơ tim ST chênh lên là tình trạng cấp cứu tim mạch đặc biệt nguy hiểm, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời. Việc nắm vững những biểu hiện báo động, nguyên nhân gây bệnh cùng các phương pháp xử trí là yếu tố then chốt để bảo toàn tính mạng. Quan trọng hơn cả, mỗi người cần chủ động phòng tránh và kiểm soát các yếu tố nguy cơ nhằm gìn giữ trái tim khỏe mạnh. Hãy lắng nghe những tín hiệu từ cơ thể và hành động ngay khi có dấu hiệu bất thường - bởi trong STEMI, từng phút giây đều mang ý nghĩa quyết định.