Giang mai thần kinh: Triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị hiệu quả

Giang mai thần kinh là một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của bệnh giang mai, xảy ra khi xoắn khuẩn Treponema pallidum xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương. Không chỉ gây tổn thương đến não và tủy sống, giang mai thần kinh còn có thể dẫn đến rối loạn nhận thức, vận động và cả thị lực nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vậy làm thế nào để nhận biết, chẩn đoán và xử lý hiệu quả tình trạng này?

Giang mai thần kinh là gì? Có nguy hiểm không?

Giang mai thần kinh (neurosyphilis) là tình trạng nghiêm trọng phát sinh khi xoắn khuẩn giang mai Treponema pallidum lan tới hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến não và tủy sống. Mặc dù giang mai thần kinh thường xảy ra ở giai đoạn muộn (sau nhiều năm nhiễm bệnh mà không điều trị), nhưng nó cũng có thể xuất hiện ở bất kỳ giai đoạn nào nếu người bệnh không được chẩn đoán và điều trị đúng phác đồ.

Có nhiều thể lâm sàng của giang mai thần kinh, bao gồm:

Giai đoạn đầu của giang mai thần kinh:

• Thể không triệu chứng (Asymptomatic neurosyphilis): Không có biểu hiện rõ ràng về thần kinh, thường được phát hiện qua xét nghiệm dịch não tủy.
• Thể màng não (Meningeal syphilis): Viêm màng não do xoắn khuẩn, gây đau đầu, cứng cổ, buồn nôn, thường xuất hiện trong vài tháng đầu hoặc vài năm sau nhiễm bệnh.
• Thể mạch máu não (Meningovascular syphilis): Viêm các mạch máu não, có thể gây đột quỵ, yếu liệt chi hoặc rối loạn vận động, xảy ra trong vòng vài năm đầu.

Giai đoạn muộn của giang mai thần kinh:

• Thể liệt toàn thể (General paresis): Viêm mạn tính gây tổn thương nhu mô não, dẫn đến thay đổi hành vi, sa sút trí tuệ, trầm cảm hoặc hoang tưởng. Xuất hiện sau 3 - 30 năm kể từ khi nhiễm bệnh.
• Thể Tabes dorsalis: Tổn thương tủy sống sau kéo dài, gây rối loạn vận động, mất cảm giác, tiểu tiện không kiểm soát, thường khởi phát sau 5 - 50 năm.

Giang mai thần kinh đặc biệt nguy hiểm vì có thể gây ra các biến chứng vĩnh viễn như mù lòa, điếc, bại liệt hoặc rối loạn tâm thần nếu không được điều trị. Ngoài ra, việc điều trị ở giai đoạn này đòi hỏi phác đồ kháng sinh liều cao, kéo dài và cần theo dõi chặt chẽ.

Dấu hiệu nhận biết giang mai thần kinh

Triệu chứng của giang mai thần kinh rất đa dạng và thường phụ thuộc vào thể bệnh cũng như thời điểm phát hiện. Nhiều trường hợp khởi phát âm thầm, khiến việc chẩn đoán dễ bị chậm trễ. Một số dấu hiệu điển hình của giang mai thần kinh bao gồm:

Rối loạn thần kinh trung ương:

• Nhức đầu kéo dài, đau âm ỉ vùng trán hoặc sau gáy;
• Cứng cổ, buồn nôn (do viêm màng não);
• Giảm trí nhớ, suy giảm khả năng tư duy và phán đoán;
• Sự thay đổi bất thường trong hành vi và tính cách.

Biểu hiện rối loạn vận động và cảm giác:

• Tê bì tay chân, mất thăng bằng khi đi lại (đặc biệt khi nhắm mắt);
• Đi đứng loạng choạng, rối loạn điều hòa vận động;
• Mất cảm giác đau hoặc nhiệt độ ở chi dưới.

Biểu hiện ở thị giác và thính giác:

• Mờ mắt, nhìn đôi, giảm thị lực đột ngột hoặc tiến triển;
• Ù tai, mất thính lực, đặc biệt ở người trẻ tuổi không có bệnh tai mũi họng.

Các biến chứng ở mức độ nghiêm trọng hơn:

• Co giật, liệt cơ mặt hoặc tay chân;
• Đột quỵ sớm do viêm mạch máu não.

Vì những triệu chứng trên thường dễ nhầm lẫn với các bệnh lý thần kinh khác như Alzheimer, đa xơ cứng hoặc tai biến mạch máu não, nên việc xét nghiệm và khai thác tiền sử bệnh lý giang mai là rất quan trọng để chẩn đoán chính xác giang mai thần kinh.

Chẩn đoán giang mai thần kinh như thế nào?

Việc chẩn đoán giang mai thần kinh cần kết hợp giữa khai thác triệu chứng, khám lâm sàng và các kỹ thuật xét nghiệm chuyên sâu. Tùy vào giai đoạn bệnh, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều phương pháp sau:

• Khám lâm sàng thần kinh: Bác sĩ kiểm tra phản xạ, khả năng vận động và tình trạng cơ bắp. Nếu xuất hiện các dấu hiệu như yếu cơ, run tay chân, giảm cảm giác hoặc teo cơ, đây có thể là dấu hiệu gợi ý giang mai thần kinh.
• Xét nghiệm máu: Giúp phát hiện sự hiện diện của kháng thể giang mai, kể cả khi người bệnh không có triệu chứng. Xét nghiệm huyết thanh như VDRL, RPR, TPHA, FTA-ABS có giá trị trong phát hiện giai đoạn sớm và giữa.
• Chọc dò tủy sống (xét nghiệm dịch não tủy): Phương pháp này áp dụng khi nghi ngờ giang mai thần kinh giai đoạn muộn. Bác sĩ lấy mẫu dịch não tủy để kiểm tra tình trạng nhiễm trùng, xác định số lượng bạch cầu, protein và làm xét nghiệm VDRL dịch não tủy - tiêu chuẩn chẩn đoán giang mai thần kinh quan trọng nhất.
• Chẩn đoán hình ảnh (MRI, CT): Giúp quan sát các tổn thương tại não, tủy sống hoặc thân não. Thường chỉ định khi có biểu hiện thần kinh khu trú như co giật, giảm trí nhớ, liệt chi hoặc rối loạn ngôn ngữ.

Phương pháp điều trị giang mai thần kinh hiện nay

Mặc dù giang mai thần kinh là thể bệnh nguy hiểm và có diễn tiến phức tạp, nhưng nếu được chẩn đoán kịp thời và điều trị đúng phác đồ, người bệnh vẫn có khả năng kiểm soát tốt tình trạng này. Dưới đây là các phương pháp điều trị đang được áp dụng phổ biến hiện nay:

• Điều trị bằng penicillin liều cao: Penicillin G dạng tiêm tĩnh mạch liều cao là lựa chọn ưu tiên hàng đầu, với thời gian điều trị kéo dài từ 10 đến 14 ngày liên tục. Đây là loại kháng sinh duy nhất cho đến nay được chứng minh có khả năng loại bỏ hoàn toàn xoắn khuẩn Treponema pallidum khỏi hệ thần kinh trung ương.
• Phối hợp thuốc hỗ trợ trong một số trường hợp: Đối với những bệnh nhân không thể dùng penicillin do dị ứng hoặc có biểu hiện nặng, bác sĩ có thể chỉ định probenecid (giúp tăng nồng độ penicillin trong máu và dịch não tủy) hoặc ceftriaxone như một phương án thay thế có hiệu quả.
• Theo dõi sát sau điều trị: Người bệnh cần thực hiện xét nghiệm huyết thanh học sau 3 và 6 tháng, sau đó duy trì kiểm tra mỗi năm trong ít nhất 3 năm để theo dõi đáp ứng điều trị. Đồng thời, chọc dò dịch não tủy định kỳ 6 tháng một lần giúp đánh giá tiến triển hồi phục và kịp thời phát hiện nguy cơ tái phát.

Phòng ngừa giang mai thần kinh từ sớm

Giang mai thần kinh là biến chứng có thể phòng ngừa được nếu người bệnh chủ động kiểm soát các yếu tố nguy cơ ngay từ đầu. 

Dưới đây là một số biện pháp quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ mắc phải:

• Xét nghiệm định kỳ: Đặc biệt quan trọng đối với người có hành vi tình dục không an toàn hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao.
• Điều trị sớm và dứt điểm: Phát hiện và điều trị giang mai ngay từ giai đoạn đầu, tuân thủ đúng phác đồ, đủ liều và đủ thời gian để ngăn vi khuẩn xâm nhập hệ thần kinh.
• Thực hành tình dục an toàn: Luôn sử dụng bao cao su đúng cách trong mọi hình thức quan hệ, kể cả qua đường miệng hoặc hậu môn.
• Duy trì mối quan hệ lành mạnh: Hạn chế số lượng bạn tình, hướng đến mối quan hệ một vợ một chồng để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm.
• Tăng cường truyền thông y tế: Đẩy mạnh giáo dục sức khỏe về bệnh giang mai trong cộng đồng, đặc biệt với vị thành niên và phụ nữ mang thai – những đối tượng dễ bị bỏ sót trong tầm soát.

Giang mai thần kinh không chỉ là biến chứng muộn mà còn là hồi chuông cảnh báo về sự chủ quan trong việc phát hiện và điều trị bệnh giang mai từ sớm. Khi xoắn khuẩn đã ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, việc chữa trị trở nên phức tạp và đòi hỏi theo dõi lâu dài. Vì vậy, hãy chủ động xét nghiệm, hiểu rõ nguy cơ và can thiệp đúng lúc chính để phòng tránh giang mai thần kinh và bảo vệ sức khỏe toàn diện.