Bỏng lạnh có thể gây nguy hiểm gì? Cách nhận biết và phòng ngừa

Bỏng lạnh xảy ra khi da và mô bên dưới bị đóng băng do tiếp xúc với lạnh, khiến các tinh thể băng hình thành trong tế bào, phá hủy mô. Không giống bỏng nóng gây tổn thương ngay lập tức, bỏng lạnh phát triển dần, với triệu chứng ban đầu là tê buốt, sau đó là đỏ, sưng và phồng rộp. Bệnh phổ biến ở những người tiếp xúc lạnh kéo dài, như người leo núi, làm việc ngoài trời hoặc sống ở vùng cực. Bỏng lạnh ảnh hưởng đến các phần ngoại vi như ngón tay, ngón chân, mũi, tai, má và cằm, vì chúng xa tim và dễ mất nhiệt.

Bỏng lạnh được phân loại theo mức độ:

• Độ 1: Da đỏ, tê, sưng nhẹ, phục hồi hoàn toàn sau 1-2 tuần.
• Độ 2: Phồng rộp, sưng, đau, có thể để lại sẹo.
• Độ 3: Tổn thương sâu đến cơ, xương, hoại tử mô, có thể cần cắt cụt chi.
• Độ 4: Tổn thương toàn bộ chi, dẫn đến hoại tử và mất chi.

Bỏng lạnh không phải là bệnh lây truyền. Tuy nhiên, khi cơ thể tiếp xúc với lạnh toàn thân trong thời gian dài, có thể dẫn đến hạ thân nhiệt nghiêm trọng. Bỏng lạnh không chỉ gây tổn thương da mà còn ảnh hưởng đến mạch máu, thần kinh và các mô sâu, đòi hỏi xử trí khẩn cấp để ngăn ngừa tổn thương vĩnh viễn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bỏng lạnh

Triệu chứng của bỏng lạnh phụ thuộc vào mức độ tổn thương, nhưng thường xuất hiện dần dần khi da tiếp xúc với lạnh quá lâu. các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Cảm giác châm chích hoặc tê: Da ở vùng bị lạnh cảm thấy như bị kim chích hoặc mất cảm giác, thường là dấu hiệu đầu tiên của bỏng lạnh nhẹ.
• Da đổi màu: Da có thể chuyển đỏ (ở giai đoạn nhẹ), sau đó trắng, xanh xám hoặc đen (ở giai đoạn nặng), cho thấy tổn thương sâu hơn.
• Da cứng hoặc sáp: Vùng bị bỏng lạnh có thể cứng lại, cảm giác như sáp khi chạm vào, đặc biệt ở giai đoạn nông.
• Phồng rộp hoặc loét: Sau khi làm ấm, da có thể nổi phồng rộp chứa dịch hoặc máu, đặc biệt ở bỏng lạnh nông.
• Đau nhức hoặc nóng rát: Khi làm ấm vùng bị ảnh hưởng, bạn có thể cảm thấy đau dữ dội hoặc nóng rát, do máu trở lại lưu thông.
• Khớp cứng: Nếu bỏng lạnh sâu, các khớp ở ngón tay hoặc ngón chân có thể khó cử động, kèm theo mất cảm giác hoàn toàn.

Biến chứng có thể gặp của bỏng lạnh

Nếu không được điều trị kịp thời, bỏng lạnh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:

• Hoại tử mô: Mô bị đông lạnh có thể chết, dẫn đến da và cơ chuyển đen.
• Nhiễm trùng: Vùng da phồng rộp hoặc loét dễ bị vi khuẩn xâm nhập, gây nhiễm trùng huyết nguy hiểm.
• Tổn thương thần kinh: Mất cảm giác vĩnh viễn ở vùng bị ảnh hưởng do tổn thương dây thần kinh.
• Rối loạn tuần hoàn lâu dài: Vùng bị bỏng lạnh có thể nhạy cảm với lạnh hơn sau này, gây đau hoặc khó chịu khi trời lạnh.
• Sưng khớp hoặc viêm xương khớp: Tổn thương sâu có thể ảnh hưởng đến khớp, gây đau và hạn chế vận động.
• Tâm lý: Mất chi hoặc sẹo do bỏng lạnh có thể ảnh hưởng đến tâm lý, gây tự ti hoặc trầm cảm.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám ngay nếu gặp các dấu hiệu sau:

• Da chuyển trắng, xanh xám, hoặc đen, đặc biệt nếu mất cảm giác.
• Phồng rộp hoặc loét xuất hiện sau khi làm ấm da.
• Đau dữ dội hoặc không giảm sau khi làm ấm vùng bị ảnh hưởng.
• Sốt, sưng, hoặc dấu hiệu nhiễm trùng (đỏ, mủ) ở vùng bỏng lạnh.
• Cứng khớp, khó cử động ngón tay hoặc ngón chân.
• Trẻ em hoặc người già có dấu hiệu tê hoặc đổi màu da khi ở trong môi trường lạnh.

Nếu nghi ngờ bỏng lạnh sâu hoặc có biến chứng, hãy gọi cấp cứu ngay. Khám định kỳ cũng cần thiết nếu bạn thường xuyên làm việc trong môi trường lạnh.

Bỏng lạnh xảy ra khi da và các mô bên dưới bị tổn thương vì tiếp xúc với nhiệt độ rất thấp, thường dưới 0°C. Khi trời quá lạnh, cơ thể bạn cố gắng giữ ấm bằng cách giảm lưu lượng máu đến các vùng như tay, chân, mũi, hoặc tai, khiến những nơi này dễ bị đông lạnh. Dưới đây là những lý do chính gây ra bỏng lạnh:

• Ở trong môi trường lạnh quá lâu: Nếu bạn đứng ngoài trời lạnh giá, đặc biệt khi có gió mạnh, da có thể bị đông lạnh nhanh chóng.
• Chạm vào vật lạnh: Nắm tay vào kim loại lạnh (như tay nắm cửa sắt vào mùa đông) hoặc tiếp xúc với chất lỏng như xăng trong thời tiết lạnh có thể làm da bị bỏng lạnh ngay lập tức.
• Không mặc đủ quần áo ấm: Nếu bạn ra ngoài mà không đeo găng tay, đội mũ, hoặc mang giày kín, các bộ phận như ngón tay, ngón chân, tai dễ bị tổn thương.
• Quần áo hoặc giày ướt: Quần áo ướt, như đi giày thấm nước trong tuyết, làm cơ thể mất nhiệt nhanh hơn, tăng nguy cơ bỏng lạnh.
• Uống rượu hoặc hút thuốc: Rượu bia làm bạn cảm thấy ấm hơn nhưng thực chất khiến cơ thể mất nhiệt nhanh, còn thuốc lá làm máu khó chảy đến tay chân.

Hiểu được những nguyên nhân này sẽ giúp bạn biết cách bảo vệ mình khi trời lạnh, đặc biệt nếu bạn sống ở nơi có mùa đông khắc nghiệt.

Những ai có nguy cơ mắc bỏng lạnh?

Một số nhóm người dễ bị bỏng lạnh hơn:

• Người làm việc ngoài trời: Công nhân xây dựng, nông dân, hoặc người làm việc trong kho lạnh.
• Người chơi thể thao mùa đông: Trượt tuyết, leo núi, hoặc chạy bộ trong thời tiết lạnh.
• Trẻ em và người già: Trẻ em ít nhận biết nguy cơ, người già có tuần hoàn kém hơn.
• Người vô gia cư: Thiếu quần áo ấm hoặc nơi trú ẩn trong thời tiết lạnh.
• Người có bệnh lý nền: Tiểu đường, bệnh tim, hoặc bệnh mạch máu ngoại biên làm giảm lưu lượng máu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bỏng lạnh

Ngoài các nhóm nguy cơ, một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Rượu bia và thuốc lá: Làm giảm tuần hoàn và nhận thức về lạnh.
• Mệt mỏi hoặc đói: Cơ thể yếu làm giảm khả năng giữ nhiệt.
• Môi trường gió và ẩm: Gió lạnh và quần áo ướt làm tăng mất nhiệt gấp 5 lần.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bỏng lạnh

Để xác định bạn có bị bỏng lạnh hay không, bác sĩ sẽ sử dụng các cách kiểm tra như sau:

• Nhìn và kiểm tra da: Bác sĩ sẽ xem vùng da bị lạnh, như ngón tay, ngón chân, hoặc mũi, để kiểm tra màu sắc (đỏ, trắng, xanh xám, hoặc đen) và độ cứng của da. Họ sẽ hỏi bạn ở ngoài lạnh bao lâu và cảm thấy thế nào, như tê hay đau.
• Kiểm tra cảm giác và tuần hoàn: Bác sĩ có thể chạm vào vùng bị ảnh hưởng để xem bạn còn cảm giác không, hoặc đo mạch để biết máu có chảy tốt không.
• Chụp X-quang hoặc MRI: Nếu nghi ngờ bỏng lạnh sâu, bác sĩ sẽ dung X-quang hoặc MRI để xem xương hoặc mô bên trong có bị tổn thương không.
• Xét nghiệm máu: Nếu vùng bỏng lạnh có dấu hiệu nhiễm trùng (như sưng, đỏ, mủ), bác sĩ có thể làm xét nghiệm máu để kiểm tra viêm hoặc nhiễm khuẩn.
• Chụp mạch máu: Trong trường hợp nặng, bác sĩ dùng kỹ thuật chụp mạch để xem máu có chảy tốt đến vùng bị bỏng lạnh hay không.

Phương pháp điều trị bỏng lạnh hiệu quả

Điều trị bỏng lạnh cần được thực hiện cẩn thận để làm ấm da, giảm tổn thương và ngăn biến chứng. Dưới đây là các bước điều trị phổ biến:

• Làm ấm vùng bị bỏng lạnh: Ngâm vùng bị ảnh hưởng (như tay, chân) trong nước ấm (37-40°C) khoảng 15-30 phút. Nước không được quá nóng vì có thể làm tổn thương thêm.
• Uống thuốc giảm đau: Khi làm ấm, bạn có thể cảm thấy đau rát. Bác sĩ sẽ cho dùng thuốc như Paracetamol hoặc Ibuprofen để giảm đau.
• Chăm sóc vết phồng rộp: Nếu da nổi phồng rộp sau khi làm ấm, bác sĩ sẽ làm sạch và băng bó để tránh nhiễm trùng. Đừng tự làm vỡ phồng rộp nhé!
• Thuốc cải thiện tuần hoàn: Trong trường hợp bỏng lạnh sâu, bác sĩ có thể dùng thuốc như Heparin để giúp máu chảy tốt hơn, tránh tổn thương mô thêm.
• Kháng sinh: Nếu có dấu hiệu nhiễm trùng (như sưng, mủ), bác sĩ sẽ kê kháng sinh để ngăn vi khuẩn lây lan.
• Phẫu thuật (hiếm gặp): Nếu mô bị chết (hoại tử) và chuyển đen, bác sĩ có thể phải cắt bỏ phần đó.
• Vật lý trị liệu: Sau khi hồi phục, bạn có thể cần tập các bài vận động nhẹ để lấy lại sự linh hoạt của khớp, đặc biệt nếu ngón tay hoặc ngón chân bị ảnh hưởng.

Quan trọng nhất là làm ấm đúng cách ngay từ đầu và đi khám sớm để tránh tổn thương nặng hơn. Nếu bạn không chắc chắn, hãy gọi bác sĩ ngay.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bỏng lạnh

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ cơ thể ấm áp: Mặc nhiều lớp quần áo, đặc biệt khi ra ngoài trời lạnh. Di chuyển nhẹ nhàng, như đi bộ hoặc xoay cổ tay, để máu chảy tốt hơn đến tay chân.
• Hạn chế tiếp xúc lạnh: Tránh ở ngoài trời lạnh quá lâu, đặc biệt là khi không có quần áo bảo vệ. Nghỉ trong nhà ấm sau mỗi 20-30 phút.
• Tránh rượu bia và thuốc lá: Những thứ này làm cơ thể mất nhiệt nhanh hơn và cản trở máu lưu thông.
• Tập vận động nhẹ: Xoay cổ tay, cổ chân hoặc đi bộ nhẹ nhàng giúp cải thiện tuần hoàn, đặc biệt sau khi hồi phục từ bỏng lạnh.

Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm giàu năng lượng: Ăn các món như cháo yến mạch, khoai lang, hoặc thịt nạc để cung cấp năng lượng giữ ấm cơ thể. Ví dụ, một bát súp nóng với gà và rau củ rất tốt khi trời lạnh.
• Bổ sung vitamin C: Ăn cam, kiwi, hoặc dâu tây để hỗ trợ lành da và tăng sức đề kháng. Vitamin C giúp vết thương mau lành hơn.
• Thực phẩm giàu kẽm: Hàu, hạt bí, hoặc đậu giúp tái tạo mô bị tổn thương do bỏng lạnh.
• Uống nước ấm: Uống 1,5-2 lít nước mỗi ngày, ưu tiên nước ấm hoặc trà gừng để giữ nhiệt độ cơ thể. Tránh nước lạnh hoặc nước có gas.
• Hạn chế rượu bia và cà phê: Những thứ này làm cơ thể mất nhiệt nhanh hơn, không tốt cho người từng bị bỏng lạnh.

Phương pháp phòng ngừa bỏng lạnh hiệu quả

Để không bị bỏng lạnh, bạn có thể làm theo những cách đơn giản sau:

• Mặc quần áo ấm: Dùng áo nhiều lớp, găng tay, mũ len, và giày chống thấm để che kín cơ thể. Ví dụ, mặc áo giữ nhiệt bên trong, áo len bên ngoài, và thêm áo khoác chống gió.
• Hạn chế thời gian ngoài trời lạnh: Nếu nhiệt độ dưới -10°C hoặc có gió mạnh, chỉ ở ngoài tối đa 20-30 phút, sau đó vào nhà ấm để nghỉ.
• Ăn uống trước khi ra ngoài: Ăn một bữa giàu năng lượng (như cháo hoặc bánh mì) và uống nước ấm để cơ thể có sức chống lạnh.
• Kiểm tra thời tiết: Trước khi ra ngoài, xem dự báo thời tiết để chuẩn bị quần áo phù hợp, đặc biệt nếu có gió lạnh.
• Khám sức khỏe định kỳ: Nếu bạn có bệnh như tiểu đường hoặc tim mạch, hãy kiểm tra tuần hoàn thường xuyên để giảm nguy cơ bỏng lạnh.

Những bước này dễ thực hiện và giúp bạn tránh được bỏng lạnh trong mùa đông.