Bại não bẩm sinh: Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán và cách hỗ trợ trẻ hiệu quả

Nhiều gia đình chỉ nhận thấy dấu hiệu bất thường khi trẻ chậm biết lẫy, chậm ngồi, khó bò hoặc có biểu hiện cứng cơ và vận động không linh hoạt. Những lo lắng ban đầu thường khiến phụ huynh bối rối và không biết bắt đầu từ đâu để tìm hiểu. Một hướng dẫn đầy đủ và rõ ràng sẽ giúp cha mẹ hiểu đúng về tình trạng này, nắm được những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển sớm của trẻ và biết cách đồng hành đúng hướng. Điều này đặc biệt quan trọng vì can thiệp sớm giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của trẻ trong tương lai.

Tìm hiểu chung về bại não bẩm sinh

Bại não bẩm sinh là một nhóm rối loạn vận động phát sinh từ tổn thương não bộ trước hoặc trong quá trình sinh nở. Những tổn thương này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng điều khiển cử động, giữ thăng bằng và phối hợp cơ bắp của trẻ. Các dấu hiệu của bệnh có thể xuất hiện ngay từ những tháng đầu đời, song đôi khi khó nhận biết nếu không theo dõi sát sao.

Trẻ bị bại não có thể gặp các vấn đề về vận động, thính giác, thị giác, giao tiếp và các kỹ năng khác. Mặc dù bại não không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng nếu được phát hiện và điều trị sớm, khả năng phát triển và chất lượng sống của trẻ có thể được cải thiện rất nhiều.

*Bại não bẩm sinh xảy ra do não bộ bị tổn thương trước hoặc trong quá trình sinh nở*

Bại não bẩm sinh có thể biểu hiện qua nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào khu vực não bộ bị tổn thương và mức độ ảnh hưởng. Dưới đây là 3 dạng chính:

Dạng cứng cơ: Trẻ bị bại não thể cứng cơ sẽ có cơ bắp trở nên căng cứng, khó thư giãn, dẫn đến việc di chuyển và thực hiện các động tác trở nên khó khăn. Những trẻ này thường có dáng đi không ổn định và dễ bị mất thăng bằng.
Dạng loạn động: Trẻ có các cử động không tự chủ và không thể kiểm soát được tốc độ hoặc biên độ của chúng. Các cử động có thể nhanh hoặc chậm, nhịp nhàng hoặc không đều, và có thể ảnh hưởng đến tất cả các cơ bắp trong cơ thể.
Dạng rối loạn thăng bằng: Trẻ bị rối loạn thăng bằng gặp khó khăn trong việc duy trì tư thế ổn định, dễ mất thăng bằng khi đứng hoặc đi. Họ có thể gặp khó khăn khi cầm nắm vật dụng hoặc thực hiện các động tác phối hợp.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây ra bại não bẩm sinh

Bại não bẩm sinh có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, chủ yếu liên quan đến sự phát triển bất thường của não bộ trong giai đoạn thai kỳ hoặc trong quá trình sinh nở. Các yếu tố nguy cơ phổ biến bao gồm:

Bất thường phát triển não bộ trong thai kỳ

Não bộ của thai nhi cần thời gian dài để phát triển và hoàn thiện. Một số bất thường trong quá trình phát triển này có thể dẫn đến những khiếm khuyết trong chức năng vận động của trẻ. Nguyên nhân có thể liên quan đến yếu tố di truyền, sự tiếp xúc của mẹ bầu với chất độc hại hoặc các vấn đề trong quá trình mang thai.

Nhiễm trùng trong thai kỳ

Một số bệnh nhiễm trùng trong thời gian mang thai có thể gây viêm và làm tổn thương các tế bào thần kinh của thai nhi. Các bệnh như rubella, toxoplasmosis hoặc cytomegalovirus có thể làm tăng nguy cơ bại não ở trẻ sơ sinh. Mẹ bầu cần tiêm phòng đầy đủ và theo dõi sức khỏe trong suốt thai kỳ để giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng.

Thiếu oxy trong quá trình sinh

Thiếu oxy trong quá trình chuyển dạ có thể gây tổn thương não bộ của trẻ. Điều này có thể xảy ra khi quá trình sinh kéo dài, hoặc khi có vấn đề trong việc cung cấp oxy cho thai nhi trong quá trình sinh. Những trẻ thiếu oxy trong quá trình sinh có nguy cơ cao bị bại não.

Sinh non và nhẹ cân

Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân (dưới 2,5 kg) có hệ thần kinh chưa hoàn thiện và dễ bị tổn thương bởi những yếu tố tác động từ môi trường bên ngoài. Những trẻ này có nguy cơ cao mắc các bệnh về não bộ, bao gồm cả bại não bẩm sinh.

Sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ

Trong một số trường hợp, không có một nguyên nhân duy nhất gây ra bại não mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ, bao gồm các bất thường phát triển từ trong thai kỳ, nhiễm trùng hoặc các vấn đề liên quan đến quá trình sinh nở.

Triệu chứng thường gặp ở trẻ bị bại não bẩm sinh

Các dấu hiệu bại não có thể không xuất hiện ngay lập tức và thường dễ bị nhầm lẫn với các vấn đề phát triển khác. Tuy nhiên, các dấu hiệu sau có thể giúp cha mẹ nhận biết:

Về vận động: Trẻ có thể chậm biết lẫy, ngồi, bò, hoặc đi. Trương lực cơ cũng có thể là dấu hiệu quan trọng, như tay chân quá cứng hoặc mềm.
Khó khăn trong ăn uống và giao tiếp: Một số trẻ có vấn đề khi ăn uống, nhai hoặc nuốt. Bên cạnh đó, khả năng giao tiếp và học hỏi cũng bị ảnh hưởng.
Khả năng thị giác và thính giác: Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc nhìn hoặc nghe, điều này làm ảnh hưởng đến khả năng tương tác với môi trường.

*Khó khăn trong vận động là một triệu chứng của bại não bẩm sinh*

Phương pháp chẩn đoán và hỗ trợ trẻ bại não bẩm sinh

Mặc dù bại não bẩm sinh không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng các phương pháp chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp cải thiện chất lượng sống của trẻ.

Phương pháp chẩn đoán

Việc chẩn đoán bại não bẩm sinh cần dựa trên kết hợp giữa đánh giá lâm sàng kỹ lưỡng và các công cụ hỗ trợ cận lâm sàng phù hợp:

Đánh giá lâm sàng:

Bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia phục hồi chức năng sẽ thăm khám toàn diện, bao gồm quan sát tư thế, trương lực cơ, kiểu vận động và khả năng phối hợp của trẻ. Các bài kiểm tra phản xạ sơ sinh và theo dõi tiến trình phát triển vận động theo mốc tuổi đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện bất thường thần kinh vận động.

Chẩn đoán hình ảnh:

MRI não (cộng hưởng từ) là phương pháp được ưu tiên do khả năng đánh giá chi tiết tổn thương chất trắng, chất xám và bất thường phát triển não. Đây là kỹ thuật hình ảnh có độ nhạy và độ đặc hiệu cao trong phát hiện tổn thương liên quan đến bại não.
CT scan (chụp cắt lớp vi tính) có thể được sử dụng trong trường hợp không thể thực hiện MRI, tuy nhiên độ phân giải mô mềm thấp hơn và thường không phải lựa chọn đầu tay.
Siêu âm sọ qua thóp chỉ có giá trị trong giai đoạn sơ sinh sớm, chủ yếu dùng để phát hiện xuất huyết nội sọ hoặc giãn não thất ở trẻ sinh non, không đủ độ nhạy để chẩn đoán bại não ở trẻ lớn hơn.

Chẩn đoán sớm và chính xác giúp xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp theo mức độ và thể lâm sàng của bại não, góp phần tối ưu hóa hiệu quả phục hồi chức năng cho trẻ.

Phương pháp hỗ trợ

Các biện pháp được áp dụng để hỗ trợ điều trị trẻ bị bại não bẩm sinh, bao gồm:

Vật lý trị liệu: Giúp trẻ cải thiện khả năng vận động và tăng cường cơ bắp.
Thuốc: Có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng như co cứng cơ hoặc động kinh.
Can thiệp chỉnh hình: Được xem xét nếu cấu trúc cơ xương của trẻ bị ảnh hưởng.

*Thuốc giãn cơ được sử dụng trong điều trị bại não bẩm sinh*

Phòng ngừa và giảm nguy cơ bại não bẩm sinh

Phòng ngừa bại não bẩm sinh bắt đầu từ giai đoạn mang thai và kéo dài suốt quá trình sinh nở và chăm sóc trẻ sơ sinh:

Chăm sóc mẹ bầu: Mẹ bầu nên tiêm phòng đầy đủ và duy trì sức khỏe ổn định trong suốt thai kỳ. Đồng thời, theo dõi sức khỏe thai nhi thường xuyên, tránh tiếp xúc với các yếu tố nguy hiểm như nhiễm trùng hoặc hóa chất độc hại.
Giảm thiểu rủi ro trong quá trình sinh nở: Đảm bảo quá trình chuyển dạ và sinh diễn ra an toàn, giảm thiểu nguy cơ thiếu oxy hoặc sang chấn cho trẻ.
Tầm soát và chăm sóc trẻ sau sinh: Sau sinh, cha mẹ cần theo dõi sự phát triển của trẻ và đưa trẻ đi kiểm tra khi có dấu hiệu bất thường.

*Giảm rủi ro trong quá trình sinh nở giúp phòng ngừa bệnh bại não ở trẻ*

Bại não bẩm sinh là một tình trạng nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng vận động và phát triển của trẻ. Mặc dù chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời sẽ giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của trẻ. Do đó, cha mẹ cần theo dõi sát sao sự phát triển của trẻ, nắm vững các dấu hiệu nhận biết và luôn trao đổi với các chuyên gia y tế để có hướng điều trị phù hợp.