Zona thần kinh: Triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Tìm hiểu chung bệnh zona thần kinh

Bệnh Zona thần kinh, còn được biết đến với tên gọi Herpes zoster là một tình trạng nhiễm virus gây ra bởi virus varicella-zoster thuộc họ Herpesviridae, phân họ Alphaherpesvirinae và chi Varicellovirus. Đây là loại virus cũng gây ra bệnh thủy đậu. Sau khi một người mắc thủy đậu, virus này không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà chuyển sang trạng thái ngủ đông trong các hạch thần kinh cảm giác, bao gồm hạch rễ sau của tủy sống hoặc hạch thần kinh sọ, nơi chúng tồn tại dưới dạng tiềm ẩn trong suốt nhiều năm.

Khi tái hoạt động, thường do suy giảm miễn dịch, stress hoặc các yếu tố kích hoạt như lão hóa, bệnh lý ác tính hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, virus sẽ di chuyển dọc theo dây thần kinh cảm giác đến da. Tại đây, nó gây ra các triệu chứng đặc trưng là phát ban đau đớn, xuất hiện dưới dạng các bóng nước nhỏ, sắp xếp thành dải theo đường đi của dây thần kinh bị ảnh hưởng, thường chỉ ở một bên cơ thể. Đây là lý do bệnh được gọi là "Zona thần kinh".

Triệu chứng bệnh zona thần kinh

Những dấu hiệu và triệu chứng của Zona thần kinh

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Zona thần kinh thường khu trú ở một khu vực cụ thể của cơ thể, chủ yếu dọc theo đường đi của một dây thần kinh cảm giác.

Triệu chứng của bệnh Zona thần kinh bao gồm:

• Đau: Đau là triệu chứng sớm nhất, có thể xuất hiện từ vài ngày đến một tuần trước khi phát ban. Cơn đau thường dữ dội, mang tính chất bỏng rát hoặc đau nhói, đôi khi dễ nhầm lẫn với các vấn đề khác như đau tim (nếu xuất hiện ở ngực) hoặc đau bụng (nếu ở vùng bụng).

• Phát ban: Phát ban thường bắt đầu dưới dạng các mảng đỏ trên da, sau đó nhanh chóng phát triển thành các bóng nước.

• Bóng nước: Các bóng nước nhỏ, chứa dịch trong, thường rất đau và ngứa. Khi chúng vỡ ra, chúng sẽ tạo thành vảy hoặc vết loét, có nguy cơ nhiễm trùng thứ phát.

• Nhạy cảm với ánh sáng: Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu hoặc đau đầu khi tiếp xúc với ánh sáng mạnh (photophobia).

• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi kéo dài, đôi khi không có lý do rõ ràng, là một biểu hiện phổ biến.

• Đau đầu: Đau đầu thường đi kèm với các triệu chứng khác, đặc biệt là trong giai đoạn đầu của bệnh.

Những triệu chứng này xuất hiện do virus Varicella zoster tái hoạt động từ trạng thái tiềm ẩn trong các hạch thần kinh. Khi được kích hoạt, virus di chuyển dọc theo dây thần kinh đến da, gây tổn thương và viêm tại vùng da được dây thần kinh đó chi phối. Triệu chứng thường khu trú ở một bên cơ thể, theo dải da tương ứng (dermatome).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh Zona thần kinh

Đau dây thần kinh sau Zona (Postherpetic Neuralgia - PHN):

Đây là biến chứng phổ biến nhất, xảy ra khi cơn đau kéo dài nhiều tuần, tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau khi mụn nước đã lành. Tình trạng này do tổn thương dây thần kinh gây rối loạn dẫn truyền cảm giác đau tại vùng cơ thể bị Zona. Cơn đau có thể rất nghiêm trọng, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Biến chứng về mắt:

Khi bệnh Zona xảy ra ở mặt, đặc biệt là ở vùng dây thần kinh sinh ba (trigeminal nerve), virus có thể tấn công mắt, dẫn đến:

• Viêm giác mạc;

• Viêm màng bồ đào;

• Sẹo giác mạc;

• Mù lòa nếu không được điều trị kịp thời.

Các biến chứng hiếm gặp khác:

Viêm phổi: Có thể xảy ra ở những người suy giảm miễn dịch, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng hô hấp nặng.

Vấn đề về thính giác: Bệnh Zona tai (Ramsay Hunt syndrome) có thể gây mất thính lực, chóng mặt và liệt mặt.

Viêm não: Tình trạng này hiếm gặp nhưng rất nghiêm trọng, có thể dẫn đến các tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong.

Việc phát hiện và điều trị kịp thời bệnh Zona cùng các biến chứng là rất quan trọng để giảm thiểu hậu quả nghiêm trọng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào kể trên, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ hoặc cơ sở y tế để được kiểm tra và tư vấn kịp thời. Việc chẩn đoán và điều trị sớm không chỉ giúp giảm nguy cơ tiến triển nặng của bệnh mà còn ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như đau dây thần kinh sau Zona hoặc các tổn thương liên quan đến mắt và thần kinh. Điều trị đúng cách sẽ giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân bệnh zona thần kinh

Virus Varicella zoster:

Bệnh Zona thần kinh do virus Varicella zoster gây ra, cũng là virus gây bệnh thủy đậu. Sau khi mắc thủy đậu, virus này không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể mà tồn tại ở trạng thái ngủ đông trong các hạch thần kinh (chủ yếu là hạch rễ sau tủy sống hoặc hạch thần kinh sọ).

Tái hoạt động của virus:

Virus có thể tái hoạt động sau nhiều năm, dẫn đến bệnh Zona thần kinh. Nguyên nhân kích hoạt virus bao gồm:

• Suy giảm miễn dịch: Do tuổi tác, bệnh lý mãn tính, nhiễm HIV/AIDS, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, hoặc hóa trị liệu.

• Căng thẳng (stress): Làm suy yếu hệ miễn dịch.

• Tuổi già: Người lớn tuổi có nguy cơ cao hơn.

Tái phát bệnh:

Hầu hết mọi người chỉ mắc bệnh Zona một lần trong đời, nhưng tái phát có thể xảy ra, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch yếu.

Lây truyền virus:

Những người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc-xin thủy đậu có thể bị nhiễm Varicella zoster virus khi tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước của người bị Zona. Trong trường hợp này, người bị nhiễm sẽ phát triển bệnh thủy đậu chứ không phải bệnh Zona. Sau đó, họ có nguy cơ bị Zona ở giai đoạn sau của cuộc đời khi virus tái hoạt động.

Lưu ý:

Để phòng ngừa, việc tiêm vắc xin thủy đậu và vắc xin ngừa Zona là rất quan trọng, đặc biệt với những người có nguy cơ cao.

Nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh

Những ai có nguy cơ mắc phải Zona thần kinh?

Bất cứ ai đã từng mắc bệnh thủy đậu đều có nguy cơ phát triển bệnh Zona, do virus Varicella zoster vẫn tồn tại trong cơ thể ở trạng thái tiềm ẩn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải Zona thần kinh

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Zona, bao gồm:

Tuổi trên 50:

Nguy cơ mắc Zona tăng theo tuổi tác, đặc biệt ở những người từ 50 tuổi trở lên. Hệ miễn dịch thường suy giảm theo tuổi, làm tăng khả năng tái hoạt động của virus.

Người lớn tuổi và những người có tiền sử bệnh mạn tính như tiểu đường cũng có nguy cơ cao hơn.

Suy giảm miễn dịch do bệnh lý:

HIV/AIDS: Sự suy yếu hệ miễn dịch ở bệnh nhân HIV làm tăng nguy cơ bùng phát Zona.

Ung thư: Các bệnh lý ác tính, đặc biệt là ung thư máu hoặc ung thư hạch, làm suy yếu hệ thống phòng thủ của cơ thể.

Điều trị bằng các liệu pháp ức chế miễn dịch:

Hóa trị liệu và xạ trị: Các phương pháp điều trị ung thư này có thể làm giảm khả năng chống lại virus của cơ thể.

Thuốc chống thải ghép: Được sử dụng sau ghép tạng để ngăn ngừa sự đào thải, nhưng chúng cũng làm suy yếu hệ miễn dịch.

Corticosteroid: Sử dụng lâu dài hoặc liều cao thuốc này làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, bao gồm Zona.

Stress nặng hoặc sang chấn tinh thần cũng có thể là yếu tố kích hoạt, đặc biệt khi kết hợp với suy giảm miễn dịch.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh zona thần kinh

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán Zona thần kinh

Chẩn đoán lâm sàng:

Bệnh Zona thần kinh thường được chẩn đoán dựa vào các dấu hiệu đặc trưng: Đau và cảm giác rát bỏng ở một bên cơ thể, thường theo phân bố của dây thần kinh; sự xuất hiện của phát ban và mụn nước dạng chùm; tiền sử bệnh thủy đậu hoặc nguy cơ tái hoạt động của virus Varicella zoster cũng giúp củng cố chẩn đoán.

Xét nghiệm hỗ trợ:

Trong các trường hợp không điển hình hoặc cần xác nhận:

• Nuôi cấy virus: Lấy mẫu dịch từ mụn nước để nuôi cấy virus trong phòng thí nghiệm.

• Xét nghiệm PCR: Phân tích DNA của virus Varicella zoster để xác nhận. Đây là phương pháp có độ nhạy và độ đặc hiệu cao.

• Kính hiển vi miễn dịch huỳnh quang: Được sử dụng để phát hiện kháng nguyên virus trong mẫu bệnh phẩm.

Phương pháp điều trị Zona thần kinh hiệu quả

Hiện nay, chưa có phương pháp điều trị dứt điểm virus gây bệnh Zona. Tuy nhiên, điều trị sớm bằng thuốc và các biện pháp hỗ trợ có thể:

• Giảm triệu chứng;

• Đẩy nhanh quá trình hồi phục;

• Ngăn ngừa hoặc giảm nguy cơ biến chứng, đặc biệt là đau dây thần kinh sau Zona.

Thuốc kháng virus:

Các thuốc kháng virus giúp ức chế sự nhân lên của virus và giảm thời gian hồi phục:

• Acyclovir (Zovirax);

• Famciclovir (Famvir);

• Valacyclovir (Valtrex).

Hiệu quả cao nhất khi bắt đầu điều trị trong vòng 72 giờ từ khi xuất hiện triệu chứng.

Điều trị giảm đau:

Bệnh Zona thường gây đau dữ dội, bác sĩ có thể kê các thuốc giảm đau tùy theo mức độ:

• Miếng dán Capsaicin: Giảm đau tại chỗ, đặc biệt hữu ích trong đau dây thần kinh sau Zona.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (Amitriptyline): Được sử dụng để điều trị đau thần kinh do rối loạn xung động.

• Thuốc chống co giật (Gabapentin hoặc Pregabalin): Hiệu quả trong việc kiểm soát đau thần kinh.

• Thuốc tê (Lidocaine): Dạng kem, gel, thuốc xịt hoặc miếng dán giúp giảm đau tại chỗ.

• Thuốc giảm đau opioid (Codeine): Chỉ dùng trong các trường hợp đau nặng, khó kiểm soát.

Thuốc tiêm:

Corticosteroid: Được tiêm trong trường hợp viêm nặng hoặc cần kiểm soát đau nhanh chóng.

Thuốc tê tại chỗ: Giúp giảm đau tạm thời trong các trường hợp đau dữ dội.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa bệnh zona thần kinh

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của Zona thần kinh

Chế độ sinh hoạt:

Tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ trong việc điều trị, sử dụng đúng thuốc và liệu trình điều trị đã chỉ định.

Che phủ vùng có tổn thương hồng ban mụn nước để hạn chế tiếp xúc với vi khuẩn, tránh chạm hoặc gãi vào vùng phát ban nhằm tránh làm tổn thương da và nhiễm trùng.

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng diệt khuẩn, đặc biệt sau khi tiếp xúc với vùng da bị tổn thương.

Liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có những bất thường trong quá trình điều trị như dấu hiệu nhiễm trùng hoặc tác dụng phụ của thuốc.

Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến bệnh đang tiến triển ở các giai đoạn của Zona thần kinh, nhằm đánh giá mức độ bệnh và giúp bác sĩ điều chỉnh phác đồ điều trị nếu bệnh chưa có dấu hiệu thuyên giảm hoặc có biến chứng.

Chế độ dinh dưỡng:

Chế độ dinh dưỡng dành cho bệnh nhân mắc Zona thần kinh:

Vitamin C (tăng cường miễn dịch): Cam, kiwi, ớt chuông, dâu tây, bông cải xanh, giúp tăng cường hệ miễn dịch và hỗ trợ quá trình phục hồi vết thương.

Vitamin E (chống oxy hóa): Hạt hướng dương, hạnh nhân, bơ, dầu thực vật, giúp giảm tổn thương tế bào và thúc đẩy quá trình lành vết thương.

Kẽm (hỗ trợ miễn dịch): Thịt bò, thịt gà, đậu phụ, hạt bí ngô, ngũ cốc nguyên hạt, giúp tăng cường chức năng miễn dịch và phục hồi mô da nhanh chóng.

Axit béo Omega-3 (giảm viêm): Cá hồi, cá mòi, hạt lanh, quả óc chó, giúp giảm viêm và đau rát trong quá trình điều trị.

Hydrat hóa (hỗ trợ quá trình làm lành mô): Uống đủ 8 cốc nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm cho cơ thể và hỗ trợ quá trình phục hồi vết thương.

Thực phẩm dễ tiêu hóa: Cháo, súp, sinh tố giúp cung cấp dinh dưỡng dễ dàng hấp thụ mà không gây gánh nặng cho hệ tiêu hóa.

Tránh thực phẩm gây viêm: Giảm đường và các sản phẩm từ sữa, vì những thực phẩm này có thể làm tăng viêm và ảnh hưởng đến quá trình lành bệnh.

Phương pháp phòng ngừa Zona thần kinh hiệu quả

Phương pháp phòng ngừa đặc hiệu

Tiêm vắc xin là biện pháp an toàn, hiệu quả và kinh tế nhất để phòng ngừa bệnh Zona thần kinh. Trong số các loại vắc xin hiện nay, Shingrix được khuyến cáo sử dụng để phòng ngừa bệnh Zona do virus Herpes Zoster gây ra. Vắc xin này giúp cơ thể tạo ra kháng thể để chống lại virus, từ đó ngăn ngừa bệnh xuất hiện hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng nếu không may mắc phải.

Shingrix được thiết kế để ngăn ngừa bệnh Zona (hay còn gọi là giời leo) ở những người có nguy cơ cao, đặc biệt là người từ 50 tuổi trở lên và những người từ 18 tuổi có hệ miễn dịch yếu. Vắc xin được chế tạo từ kháng nguyên tái tổ hợp glycoprotein E (gE) của virus Varicella Zoster (VZV), kết hợp với hệ thống tá dược AS01 giúp tăng cường đáp ứng miễn dịch, mang lại hiệu quả bảo vệ lâu dài.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp dịch vụ tiêm vắc xin Shingrix để phòng ngừa bệnh Zona thần kinh. Bạn có thể liên hệ trực tiếp với Trung tâm Tiêm chủng Long Châu gần nhất để biết thêm thông tin chi tiết về lịch tiêm và quy trình đăng ký.

Phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu

Để phòng ngừa sự lây lan của bệnh Zona thần kinh và bảo vệ sức khỏe bản thân cũng như người xung quanh, người bệnh cần chú ý những điều sau:

Chăm sóc vết thương cẩn thận:

Rửa vết thương: Sử dụng nước muối loãng để rửa nhẹ nhàng các vết thương do Zona gây ra. Nước muối không chỉ giúp làm sạch vết thương mà còn có tính sát khuẩn, giúp ngăn ngừa nhiễm trùng. Đảm bảo dung dịch muối loãng và rửa nhẹ nhàng để tránh làm vỡ các mụn nước, gây đau đớn và tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Không gãi hoặc chà xát: Tránh gãi hoặc chà xát vào vùng da bị ảnh hưởng bởi Zona. Việc này có thể làm vỡ các mụn nước, tạo điều kiện cho virus lây lan và gây nhiễm trùng thứ phát.

Giữ gìn vệ sinh cá nhân:

Rửa tay thường xuyên: Đảm bảo rửa tay sạch sẽ, đặc biệt là trước và sau khi tiếp xúc với vùng da bị tổn thương, để ngăn ngừa sự lây lan của virus sang các bộ phận khác trên cơ thể hoặc người khác.

Mặc quần áo thoáng mát: Lựa chọn quần áo rộng rãi, thoáng mát, không bó sát vào vùng da bị tổn thương để tránh làm kích ứng thêm, gây đau đớn hoặc làm vỡ các mụn nước.

Hạn chế tiếp xúc:

Tránh tiếp xúc gần: Cần tránh tiếp xúc gần với phụ nữ mang thai, trẻ em, trẻ sơ sinh thiếu tháng hoặc nhẹ cân, và những người có hệ miễn dịch yếu, bao gồm cả những người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được chích ngừa. Điều này rất quan trọng để ngăn ngừa sự lây lan virus cho những nhóm người dễ bị tổn thương. Hạn chế tiếp xúc cho đến khi các triệu chứng của bệnh đã hoàn toàn lành.

Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ:

Tuân thủ chỉ định y tế: Chỉ sử dụng các loại thuốc hoặc kem bôi ngoài da đã được bác sĩ kê đơn hoặc đồng ý sử dụng. Không tự ý mua hoặc sử dụng thuốc mà không có sự đồng ý của bác sĩ, để tránh các phản ứng không mong muốn hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh.

Việc tuân thủ các biện pháp trên sẽ giúp người bệnh kiểm soát tốt hơn tình trạng bệnh, giảm thiểu nguy cơ lây lan cho người khác và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình hồi phục.