Zona thần kinh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Dù không phải là căn bệnh lạ, nhưng zona thần kinh vẫn còn khá nhiều hiểu lầm trong cộng đồng, đặc biệt về nguyên nhân, khả năng lây lan và biến chứng lâu dài. Với tỷ lệ mắc bệnh tăng theo độ tuổi và sự tái hoạt động của virus sau thời gian dài “ngủ yên” trong cơ thể, việc nhận biết sớm và chăm sóc đúng cách là vô cùng quan trọng. Thông tin trong bài viết không chỉ dành cho người bệnh mà còn hữu ích cho người thân, người chăm sóc và bất kỳ ai muốn phòng ngừa bệnh hiệu quả.

Bệnh zona thần kinh là gì?

Zona thần kinh, hay còn gọi là herpes zoster, là một bệnh lý do virus Varicella-zoster (VZV) gây ra – đây cũng chính là loại virus gây bệnh thủy đậu mà nhiều người từng mắc phải khi còn nhỏ. Sau khi khỏi thủy đậu, virus không biến mất hoàn toàn mà “ngủ yên” trong các hạch thần kinh của cơ thể, đặc biệt là hạch thần kinh cảm giác. Nhiều năm sau, khi gặp điều kiện thuận lợi, virus này có thể tái hoạt động, di chuyển dọc theo dây thần kinh và gây ra các triệu chứng đặc trưng của zona thần kinh.

Bệnh thường xuất hiện dưới dạng các dải phát ban đỏ, kèm theo mụn nước mọc theo đường đi của dây thần kinh, gây cảm giác đau nhức, nóng rát hoặc ngứa ngáy khó chịu. Zona thần kinh không phải là bệnh hiếm gặp. Theo thống kê, khoảng 1/3 dân số thế giới có thể mắc bệnh này ít nhất một lần trong đời, đặc biệt ở những người lớn tuổi hoặc có hệ miễn dịch suy yếu.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 4-5 triệu ca zona mới trên thế giới. Tại Việt Nam, bệnh thường gia tăng vào mùa hè hoặc thời tiết nóng ẩm, đặc biệt ở khu vực thành thị do áp lực cuộc sống và căng thẳng.

Tỷ lệ mắc bệnh tăng theo độ tuổi: Từ 1-3 trường hợp/1000 người mỗi năm ở người trẻ, lên đến 10/1000 ở người trên 60 tuổi. Người trên 50 tuổi chiếm khoảng 50% tổng số ca mắc tại nhiều quốc gia.

Những con số này cho thấy zona thần kinh không chỉ phổ biến mà còn có xu hướng gia tăng ở các nhóm nguy cơ cao, đặc biệt sau đại dịch COVID-19 khi hệ miễn dịch của nhiều người bị ảnh hưởng.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ của bệnh zona thần kinh

Nguyên nhân chính của zona thần kinh là do virus Varicella-zoster tái kích hoạt. Sau khi mắc thủy đậu, virus ẩn mình trong cơ thể và chỉ “thức dậy” khi hệ miễn dịch suy giảm. Một số yếu tố nguy cơ phổ biến bao gồm:

• Tuổi tác: Người lớn tuổi, đặc biệt từ 50 tuổi trở lên, có nguy cơ cao hơn do hệ miễn dịch suy giảm tự nhiên theo thời gian.
• Căng thẳng kéo dài: Stress mãn tính làm suy yếu khả năng miễn dịch, tạo điều kiện cho virus hoạt động.
• Bệnh mãn tính: Các bệnh như tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS hoặc các tình trạng cần dùng thuốc ức chế miễn dịch (ví dụ: Sau ghép tạng) làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Suy nhược cơ thể: Mệt mỏi, thiếu ngủ hoặc dinh dưỡng kém cũng là yếu tố kích thích virus tái hoạt động.

Điều đáng chú ý là không phải ai tiếp xúc với người bệnh zona cũng sẽ mắc bệnh. Zona thần kinh không lây trực tiếp thành zona, nhưng người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin phòng thủy đậu có thể bị lây virus từ dịch mụn nước và phát triển thành thủy đậu, sau đó có nguy cơ bị zona trong tương lai.

Dấu hiệu và triệu chứng bệnh zona thần kinh

Zona thần kinh có những dấu hiệu đặc trưng, nhưng không phải ai cũng nhận biết được ngay từ đầu. Việc phát hiện sớm các triệu chứng sẽ giúp bạn điều trị kịp thời và giảm nguy cơ biến chứng.

Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn này xảy ra trước khi các tổn thương da xuất hiện, thường kéo dài từ 1 đến 3 ngày, tuy nhiên có thể kéo dài đến một tuần ở một số bệnh nhân. Đây là giai đoạn có triệu chứng không đặc hiệu, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác, đặc biệt là cúm hoặc đau cơ xương khớp thông thường. Một số biểu hiện đáng lưu ý gồm:

• Đau thần kinh khu trú: Người bệnh thường mô tả cảm giác đau rát, nóng bỏng, ngứa, tê hoặc như điện giật tại một vùng da nhất định. Vị trí đau thường nằm một bên cơ thể, dọc theo phân bố của một hoặc nhiều dây thần kinh cảm giác, phổ biến nhất là vùng ngực, lưng, cổ hoặc vùng quanh mắt.
• Triệu chứng toàn thân: Có thể gặp sốt nhẹ, mệt mỏi, đau đầu, khó chịu, chán ăn, đau cơ, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc suy giảm miễn dịch.
• Phản ứng da nhẹ: Một số trường hợp có cảm giác tăng nhạy cảm da (hyperesthesia) hoặc dị cảm (paresthesia) ngay tại vùng da sắp có phát ban.

Việc nhận diện giai đoạn này là rất quan trọng để có thể khởi trị thuốc kháng virus sớm – yếu tố then chốt giúp giảm mức độ nghiêm trọng và nguy cơ đau thần kinh sau zona.

Triệu chứng điển hình

Khoảng 2 đến 5 ngày sau giai đoạn khởi phát, các tổn thương đặc hiệu trên da bắt đầu xuất hiện và tiến triển theo trình tự đặc trưng:

• Phát ban đỏ: Xuất hiện các mảng hồng ban trên nền da bình thường, hình dạng dải hoặc cụm, đi theo chiều phân bố của dây thần kinh ngoại biên. Tổn thương này thường chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể (theo kiểu phân bố dermatome), rất hiếm khi vượt qua đường giữa.
• Mụn nước: Trong vòng 12–24 giờ sau khi xuất hiện ban đỏ, trên vùng ban nổi lên các mụn nước nhỏ chứa dịch trong, có xu hướng gom lại thành từng chùm. Sau vài ngày, dịch bên trong trở nên đục, mụn nước vỡ ra và đóng vảy tiết. Quá trình này thường kéo dài từ 7–10 ngày.
• Cảm giác đau dữ dội: Đau là triệu chứng nổi bật và thường nghiêm trọng hơn ở người lớn tuổi. Bệnh nhân mô tả đau như bị bỏng, dao đâm, hoặc châm chích liên tục, đặc biệt khi chạm nhẹ vào vùng tổn thương (allodynia). Cảm giác này có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ và chất lượng cuộc sống người bệnh.
• Sưng nề và viêm vùng da bị ảnh hưởng: Một số trường hợp có kèm viêm mô mềm nhẹ xung quanh vùng mụn nước.

Biến chứng có thể gặp phải

Nếu không được điều trị đúng cách, zona thần kinh có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:

• Đau dây thần kinh sau zona (postherpetic neuralgia): Đây là biến chứng phổ biến nhất, xảy ra ở 5-30% bệnh nhân, gây đau kéo dài nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm sau khi da đã lành.
• Nhiễm trùng da: Mụn nước vỡ ra có thể bị bội nhiễm vi khuẩn, dẫn đến viêm da hoặc nhiễm trùng huyết.
• Tổn thương mắt: Nếu zona xuất hiện gần mắt, người bệnh có nguy cơ bị viêm giác mạc, giảm thị lực hoặc thậm chí mù lòa.
• Tổn thương thần kinh: Hiếm gặp hơn, nhưng có thể gây liệt mặt, giảm thính lực hoặc viêm não nếu virus lan rộng.

Vì vậy, nếu bạn thấy các dấu hiệu bất thường, đặc biệt là đau kèm phát ban ở một bên cơ thể, hãy đến gặp bác sĩ ngay để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Phương pháp điều trị và chăm sóc bệnh zona thần kinh

Điều trị zona thần kinh cần kết hợp giữa can thiệp y tế và chăm sóc tại nhà để giảm triệu chứng, rút ngắn thời gian bệnh và ngăn ngừa biến chứng.

Phương pháp điều trị

Bệnh zona thần kinh có thể được điều trị bằng một số loại thuốc sau:

• Thuốc kháng virus: Các loại thuốc như acyclovir, valacyclovir hoặc famciclovir được bác sĩ kê đơn, đặc biệt hiệu quả nếu dùng trong vòng 72 giờ kể từ khi phát ban xuất hiện. Thuốc giúp ức chế sự nhân lên của virus, giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• Thuốc giảm đau: Thuốc không kê đơn (paracetamol, ibuprofen) hoặc thuốc kê đơn (gabapentin, pregabalin) được dùng để kiểm soát cơn đau, đặc biệt trong trường hợp đau dây thần kinh sau zona.
• Thuốc bôi tại chỗ: Kem hoặc gel chứa lidocain, capsaicin có thể làm dịu vùng da bị ảnh hưởng.
• Điều trị biến chứng: Nếu có nhiễm trùng da hoặc tổn thương mắt, bác sĩ sẽ chỉ định kháng sinh hoặc thuốc nhỏ mắt phù hợp.

Chăm sóc tại nhà

Để bệnh zona thần kinh mau khỏi, bạn cần tuân thủ theo chỉ định điều trị của bác sĩ và lưu ý một số vấn đề sau:

• Giữ da sạch và khô: Rửa nhẹ nhàng vùng da bị ảnh hưởng bằng nước ấm và xà phòng dịu nhẹ, sau đó lau khô để tránh nhiễm trùng.
• Tránh gãi hoặc chọc vỡ mụn nước: Điều này giúp ngăn ngừa bội nhiễm và để lại sẹo.
• Dùng khăn lạnh: Chườm khăn mát lên vùng da đau rát để giảm cảm giác khó chịu.
• Mặc đồ thoải mái: Chọn quần áo rộng rãi, chất liệu cotton để tránh cọ xát vào da.

Phương pháp phòng ngừa zona thần kinh

Nguyên tắc y học dự phòng nhấn mạnh: “Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh”, đặc biệt đối với những bệnh lý do virus có thể gây biến chứng nguy hiểm như zona thần kinh. Trong bối cảnh dân số già hóa và tỷ lệ người suy giảm miễn dịch gia tăng, việc tiêm vắc xin phòng bệnh trở thành một chiến lược y tế cộng đồng quan trọng.

Hiện nay, vắc xin Shingrix là loại vắc xin được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), cũng như Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo sử dụng trong phòng ngừa bệnh zona thần kinh. Shingrix là vắc xin bất hoạt, chứa glycoprotein E – một thành phần quan trọng của virus Varicella-zoster, kết hợp với tá chất AS01B để tăng cường đáp ứng miễn dịch.

Theo nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn, Shingrix có hiệu quả phòng bệnh lên đến > 97% ở người từ 50-69 tuổi và 91% ở người ≥ 70 tuổi. Đặc biệt, hiệu quả này được duy trì ổn định trong nhiều năm. Tại Việt Nam, vắc xin Shingrix đã được triển khai chính thức từ năm 2024 tại các trung tâm tiêm chủng lớn, mở ra cơ hội tiếp cận bảo vệ chủ động cho người dân.

Đối tượng được khuyến cáo tiêm vắc xin Shingrix bao gồm những người có nguy cơ cao mắc bệnh zona thần kinh và các biến chứng liên quan. Nhóm đối tượng chính là người từ 50 tuổi trở lên, do ở độ tuổi này, hệ miễn dịch bắt đầu suy giảm, làm tăng nguy cơ tái hoạt virus Varicella-zoster tiềm ẩn và gây ra bệnh zona, trong đó biến chứng thường gặp nhất là đau thần kinh sau zona.

Bên cạnh đó, người từ 18 tuổi trở lên có tình trạng suy giảm miễn dịch cũng nằm trong nhóm cần được tiêm phòng. Những người từng mắc thủy đậu (dù đã khỏi) vẫn có nguy cơ mắc zona về sau do virus Varicella-zoster tồn tại dưới dạng tiềm ẩn trong hệ thần kinh và có thể tái hoạt động khi miễn dịch suy yếu. Vì vậy, tiêm vắc xin Shingrix là một biện pháp chủ động và hiệu quả trong phòng ngừa bệnh zona ở các nhóm đối tượng này.

Zona thần kinh là căn bệnh phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu được phát hiện sớm. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong chăm sóc sức khỏe cá nhân và người thân. Đặc biệt với người cao tuổi hoặc người có sức đề kháng kém, việc tiêm phòng và chăm sóc y tế kịp thời là điều cần được ưu tiên. Đừng để zona thần kinh âm thầm ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn – hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe!

​Tiêm vắc xin phòng bệnh zona thần kinh là biện pháp hiệu quả giúp ngăn ngừa sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster, giảm nguy cơ mắc bệnh và các biến chứng nguy hiểm như đau dây thần kinh kéo dài. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu tự hào cung cấp đa dạng các loại vắc xin chính hãng, bao gồm vắc xin phòng bệnh zona, đáp ứng nhu cầu tiêm chủng cho mọi lứa tuổi. Với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, quy trình tiêm nhẹ nhàng, ít đau, cùng hệ thống lưu trữ vắc xin đạt chuẩn GSP, Long Châu cam kết mang đến dịch vụ chất lượng và an toàn cho khách hàng. Để đặt lịch hẹn, vui lòng liên hệ hotline miễn phí 1800 6928.​