Viêm phế quản co thắt là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Viêm phế quản co thắt là tình trạng viêm nhiễm kèm co hẹp đường thở ở phế quản, khiến không khí khó lưu thông. Đây là bệnh lý hô hấp thường gặp, nhất là ở trẻ nhỏ do hệ miễn dịch còn yếu.

Nguyên nhân thường liên quan đến nhiễm virus, vi khuẩn hoặc các yếu tố kích thích như khói bụi, lông thú, thay đổi thời tiết. Bệnh có thể tái phát nhiều lần và dễ nhầm lẫn với hen phế quản.

Các triệu chứng điển hình gồm ho kéo dài, thở khò khè, khó thở, đặc biệt về đêm hoặc khi gắng sức. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách giúp kiểm soát triệu chứng và hạn chế biến chứng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm phế quản co thắt

Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm phế quản co thắt thường xuất hiện rõ rệt, giúp nhận biết sớm để can thiệp kịp thời. Người bệnh có thể gặp các biểu hiện sau:

• Ho nhiều, đặc biệt là ho khan hoặc ho có đờm loãng.
• Thở khò khè, có tiếng rít khi thở ra.
• Khó thở, nặng ngực, thở nhanh hoặc thở gấp.
• Sốt nhẹ hoặc sốt cao (tùy nguyên nhân).
• Mệt mỏi, quấy khóc, bỏ bú hoặc chán ăn (ở trẻ nhỏ).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm phế quản co thắt

Nếu viêm phế quản co thắt không được điều trị hoặc kiểm soát đúng cách, người bệnh có thể đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm. Một số biến chứng thường gặp gồm viêm phổi, suy hô hấp cấp, thiếu oxy máu kéo dài, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người cao tuổi. Ngoài ra, bệnh có thể tiến triển mạn tính, làm tăng nguy cơ mắc hen phế quản hoặc tái phát nhiều lần, ảnh hưởng lâu dài đến chức năng hô hấp.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh viêm phế quản co thắt cần đến gặp bác sĩ khi xuất hiện các dấu hiệu nặng như khó thở nhiều, tím tái môi hoặc đầu chi, thở rít liên tục, sốt cao không hạ, ho kéo dài kèm nôn ói, hoặc trẻ nhỏ bỏ bú, quấy khóc, lơ mơ. Đây là những tình trạng có thể đe dọa tính mạng nếu không xử trí kịp thời, do đó việc thăm khám sớm giúp chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả, hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Viêm phế quản co thắt có thể khởi phát do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó thường gặp nhất là nhiễm trùng hô hấp. 

Virus hợp bào hô hấp (RSV), cúm, á cúm, hoặc vi khuẩn như Mycoplasma pneumoniae đều có thể gây viêm và kích thích co thắt phế quản. 

Ngoài ra, các yếu tố môi trường như khói thuốc lá, bụi bẩn, ô nhiễm không khí, thay đổi thời tiết đột ngột, dị ứng với lông thú hoặc phấn hoa cũng là tác nhân quan trọng.

Ở trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và đường thở hẹp khiến nguy cơ mắc bệnh cao hơn, đặc biệt khi có tiền sử dị ứng hoặc hen phế quản.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm phế quản co thắt?

Viêm phế quản co thắt thường gặp nhất ở trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt là trong 6 tháng đầu đời do đường thở còn nhỏ và hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Tỷ lệ mắc bệnh cao hơn vào mùa lạnh, khi các virus đường hô hấp lưu hành mạnh. 

Một số nghiên cứu cho thấy bé trai có nguy cơ mắc viêm phế quản co thắt cao hơn bé gái, có thể liên quan đến đặc điểm cấu trúc đường thở và phản ứng miễn dịch. Ở người lớn, bệnh ít gặp hơn nhưng vẫn có thể xuất hiện ở những đối tượng có cơ địa dị ứng, hen phế quản hoặc hút thuốc lá lâu năm.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm phế quản co thắt

Có nhiều yếu tố làm tăng khả năng mắc viêm phế quản co thắt, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người có cơ địa nhạy cảm. Các yếu tố nguy cơ thường gặp gồm:

• Trẻ sinh non hoặc nhẹ cân.
• Hệ miễn dịch suy yếu hoặc chưa hoàn thiện.
• Tiền sử dị ứng, hen phế quản hoặc viêm mũi dị ứng.
• Thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, ô nhiễm môi trường.
• Sống trong điều kiện đông đúc, dễ lây nhiễm virus hô hấp.
• Thay đổi thời tiết đột ngột, đặc biệt là khi trời lạnh.
• Không được nuôi bằng sữa mẹ trong những tháng đầu đời.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm viêm phế quản co thắt

Để chẩn đoán viêm phế quản co thắt, bác sĩ sẽ dựa vào khai thác bệnh sử, thăm khám lâm sàng và có thể chỉ định thêm một số xét nghiệm cận lâm sàng nhằm xác định nguyên nhân cũng như loại trừ các bệnh lý khác. Các phương pháp thường được áp dụng gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ nghe phổi bằng ống nghe để phát hiện tiếng thở khò khè, ran rít hoặc ran ngáy điển hình.
• X-quang ngực: Giúp đánh giá tình trạng phổi, loại trừ viêm phổi hoặc các bệnh lý hô hấp khác.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra số lượng bạch cầu và các chỉ số viêm, hỗ trợ xác định tình trạng nhiễm trùng.
• Xét nghiệm dịch tỵ hầu: Có thể được thực hiện để tìm virus hoặc vi khuẩn gây bệnh.
• Đo chức năng hô hấp (spirometry): Ở trẻ lớn và người lớn, xét nghiệm này giúp đánh giá mức độ tắc nghẽn đường thở, phân biệt với hen phế quản.

Các bước chẩn đoán này không chỉ giúp xác định viêm phế quản co thắt mà còn định hướng phương pháp điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân.

Điều trị viêm phế quản co thắt

Nội khoa

Trong đa số trường hợp, viêm phế quản co thắt được điều trị bằng nội khoa nhằm kiểm soát triệu chứng và cải thiện hô hấp. Bác sĩ thường chỉ định thuốc giãn phế quản dạng hít hoặc khí dung để làm giảm co thắt đường thở, giúp thông thoáng phế quản. Ngoài ra, thuốc hạ sốt, giảm ho, long đờm và bù nước điện giải cũng có thể được sử dụng tùy tình trạng cụ thể. Với những trường hợp có bội nhiễm vi khuẩn, kháng sinh sẽ được cân nhắc.

Bên cạnh thuốc, chăm sóc hỗ trợ đóng vai trò quan trọng. Người bệnh cần nghỉ ngơi, uống đủ nước để làm loãng dịch tiết, giữ ấm cơ thể và tránh tiếp xúc với khói bụi, khói thuốc lá. Ở trẻ nhỏ, việc hút dịch mũi và cho trẻ bú nhiều lần, bú ngắn sẽ giúp cải thiện tình trạng khó thở và hạn chế mất nước.

Ngoại khoa

Điều trị ngoại khoa hiếm khi được áp dụng trong viêm phế quản co thắt. Tuy nhiên, ở những trường hợp nặng dẫn đến suy hô hấp cấp, bệnh nhân có thể cần hỗ trợ bằng đặt nội khí quản, thở máy hoặc các biện pháp can thiệp chuyên sâu khác tại cơ sở y tế. Đây là lựa chọn cuối cùng nhằm đảm bảo duy trì thông khí và oxy cho cơ thể.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của viêm phế quản co thắt

Chế độ sinh hoạt

Để hạn chế diễn tiến của viêm phế quản co thắt và ngăn ngừa tái phát, người bệnh cần duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ. Một số thói quen sinh hoạt có lợi gồm:

• Tuân thủ điều trị thuốc đầy đủ, đúng liều, đúng cách theo chỉ định.
• Tái khám định kỳ để theo dõi diễn tiến bệnh và điều chỉnh phác đồ nếu cần.
• Giữ ấm cơ thể, đặc biệt khi thời tiết thay đổi.
• Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, phấn hoa hoặc lông thú.
• Vệ sinh mũi họng thường xuyên, rửa tay sạch sẽ để phòng ngừa nhiễm khuẩn hô hấp.
• Cho trẻ nghỉ ngơi hợp lý, tránh vận động gắng sức khi đang có triệu chứng khó thở.

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ ăn uống cân đối giúp tăng cường sức đề kháng, hỗ trợ quá trình hồi phục ở người mắc viêm phế quản co thắt. Người bệnh nên bổ sung nhiều rau xanh, trái cây giàu vitamin C và A để tăng cường miễn dịch; uống đủ nước để làm loãng dịch tiết đường hô hấp; ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, giàu protein như thịt nạc, cá, trứng, sữa. Đồng thời, nên hạn chế đồ ăn chiên rán nhiều dầu mỡ, nước ngọt có gas và các chất kích thích như cà phê, rượu, bia vì có thể làm nặng thêm triệu chứng ho và khó thở.

Phòng ngừa viêm phế quản co thắt

Đặc hiệu

Biện pháp phòng ngừa đặc hiệu quan trọng nhất đối với viêm phế quản co thắt là tiêm chủng đầy đủ. Các loại vắc xin như vắc xin phòng cúm mùa, vắc xin phế cầu, vắc xin phòng ho gà, sởi - quai bị - rubella (MMR) giúp giảm nguy cơ nhiễm các tác nhân gây bệnh đường hô hấp, từ đó hạn chế nguy cơ khởi phát viêm phế quản co thắt. Ở trẻ nhỏ có nguy cơ cao, một số trường hợp bác sĩ có thể chỉ định kháng thể đơn dòng phòng virus hợp bào hô hấp (RSV).

Không đặc hiệu

Các phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu tập trung vào việc giảm tiếp xúc với yếu tố nguy cơ và tăng cường sức đề kháng. Bao gồm:

• Giữ môi trường sống trong lành, tránh khói thuốc lá và ô nhiễm không khí; 

• Vệ sinh tay và mũi họng thường xuyên; 

• Đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ để tăng cường miễn dịch; 

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu; 

• Hạn chế tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh hô hấp; 

• Giữ ấm cơ thể khi thời tiết lạnh; 

• Tạo thói quen vận động, ngủ nghỉ hợp lý để nâng cao thể trạng.

Viêm phế quản co thắt là bệnh lý hô hấp thường gặp, đặc biệt ở trẻ nhỏ, với nguy cơ gây ra nhiều biến chứng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc nhận biết sớm triệu chứng, tuân thủ điều trị, kết hợp chăm sóc dinh dưỡng và sinh hoạt hợp lý sẽ giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Đồng thời, các biện pháp phòng ngừa như tiêm chủng và hạn chế yếu tố nguy cơ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe đường hô hấp cho cả trẻ em và người lớn.