Tìm hiểu bệnh xơ gan có mấy giai đoạn và hướng điều trị phù hợp

Xơ gan là một trong những bệnh lý gan mạn tính nguy hiểm, thường tiến triển âm thầm và khó nhận biết ở giai đoạn đầu. Vậy xơ gan có mấy giai đoạn? làm sao để nhận biết và can thiệp kịp thời? Trung tâm Tiêm chủng Long Châu sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về quá trình tiến triển của bệnh xơ gan và những dấu hiệu cần lưu ý.

Tổng quan về bệnh xơ gan

Xơ gan là giai đoạn cuối của nhiều bệnh lý gan mạn tính, đặc trưng bởi sự thay thế mô gan khỏe mạnh bằng mô sẹo (xơ hóa), dẫn đến suy giảm chức năng gan nghiêm trọng. Quá trình này thường diễn ra âm thầm trong nhiều năm và có thể không gây triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu.

Nguyên nhân phổ biến gây xơ gan

• Viêm gan virus mạn tính: Đặc biệt là viêm gan B và C.
• Sử dụng rượu bia kéo dài: Uống rượu quá mức trong thời gian dài là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan ở nhiều quốc gia.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Thường liên quan đến béo phì, tiểu đường và rối loạn chuyển hóa.
• Bệnh tự miễn: Như viêm gan tự miễn, viêm đường mật nguyên phát.
• Yếu tố di truyền: Bệnh Wilson, hemochromatosis (thừa sắt), thiếu hụt alpha-1 antitrypsin.

Triệu chứng thường gặp

Ở giai đoạn đầu, xơ gan có thể không gây triệu chứng. Khi tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng, cơ thể người bệnh thường biểu hiện những dấu hiệu sau:

• Mệt mỏi, chán ăn, sụt cân.
• Vàng da, vàng mắt.
• Ngứa da.
• Phù chân, bụng to do cổ trướng.
• Dễ bầm tím, chảy máu.
• Rối loạn tâm thần (bệnh não gan).

Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể làm chậm tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Xơ gan có mấy giai đoạn?

Về mặt lâm sàng, xơ gan được chia thành hai giai đoạn chính là xơ gan còn bù và xơ gan mất bù. Đây là cách phân loại chuẩn được sử dụng rộng rãi trong thực hành y khoa để định hướng điều trị và tiên lượng bệnh.

Tuy nhiên, trong lâm sàng mở rộng, tiến trình tiến triển của bệnh gan mạn tính từ tổn thương sớm đến giai đoạn xơ gan, đôi khi được mô tả qua bốn giai đoạn liên tục, gồm:

Giai đoạn 1: Viêm gan mạn tính

Là giai đoạn gan bị viêm kéo dài do các nguyên nhân như viêm gan virus (B, C), rượu, thuốc hoặc bệnh tự miễn. Nếu được phát hiện và điều trị đúng, gan có thể hồi phục hoàn toàn, ngăn ngừa tiến triển thành xơ hóa.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện đang triển khai đầy đủ các loại vắc xin phòng viêm gan, bao gồm vắc xin viêm gan A, viêm gan B và nhiều loại khác. Quý khách có thể gọi ngay đến tổng đài miễn phí 1800 6928 để được tư vấn chi tiết và hỗ trợ đặt lịch tiêm sớm nhất.

Giai đoạn 2: Xơ hóa (Fibrosis)

Khi viêm gan kéo dài, mô sẹo bắt đầu hình thành, làm giảm khả năng hoạt động của gan. Ở giai đoạn này, tổn thương vẫn có thể hồi phục nếu nguyên nhân được loại bỏ.

Giai đoạn 3: Xơ gan còn bù (Compensated Cirrhosis)

Mặc dù gan đã bị tổn thương nghiêm trọng, nhưng vẫn duy trì được chức năng cơ bản. Triệu chứng ở người bệnh có thể không biểu hiện một cách rõ rệt. Thời gian sống trung bình ở giai đoạn này có thể lên đến 12 năm hoặc hơn.

Giai đoạn 4: Xơ gan mất bù (Decompensated Cirrhosis)

Gan không còn khả năng thực hiện các chức năng cần thiết, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như:

• Cổ trướng (tích tụ dịch trong bụng).
• Tình trạng giãn tĩnh mạch thực quản có thể dẫn đến xuất huyết trong hệ tiêu hóa.
• Bệnh não gan (rối loạn ý thức, hành vi).
• Vàng da, suy gan.

Thời gian sống trung bình ở giai đoạn này giảm xuống còn khoảng 2 năm nếu không được điều trị thích hợp.

Việc xác định giai đoạn của xơ gan giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và tiên lượng bệnh chính xác hơn.

Cách đánh giá và phân loại giai đoạn xơ gan trong y khoa

Việc xác định chính xác giai đoạn xơ gan không chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng mà còn cần kết hợp với các phương pháp cận lâm sàng và các thang điểm đánh giá chuyên biệt trong y học. Dưới đây là một số công cụ được sử dụng phổ biến:

Phân loại Child-Pugh (Child-Turcotte-Pugh)

Phân loại Child-Pugh là một công cụ lâm sàng nhằm đánh giá mức độ nặng của xơ gan và tiên lượng sống của người bệnh. Thang điểm này dựa trên năm yếu tố: nồng độ bilirubin và albumin trong máu, chỉ số đông máu (INR), tình trạng cổ trướng và mức độ bệnh não gan. Mỗi yếu tố được chấm điểm từ 1 đến 3, tổng điểm sẽ phân loại bệnh thành ba mức độ:

• Child A (5–6 điểm): cho thấy xơ gan còn bù, gan vẫn hoạt động khá tốt và tiên lượng sống tương đối khả quan.
• Child B (7–9 điểm): phản ánh xơ gan mất bù mức độ trung bình, có thể đã xuất hiện biến chứng nhẹ và cần theo dõi sát sao.
• Child C (10–15 điểm): biểu hiện xơ gan mất bù nặng, gan suy yếu nghiêm trọng, tiên lượng sống kém và nguy cơ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.

Thang điểm MELD-Na (Model for End-Stage Liver Disease – Sodium)

Thang điểm MELD-Na là công cụ được sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của xơ gan, đặc biệt trong bối cảnh chuẩn bị ghép gan. Điểm số được tính dựa trên các chỉ số xét nghiệm bao gồm: creatinine huyết thanh, bilirubin toàn phần, INR và nồng độ natri trong máu. Điểm MELD-Na càng cao thì nguy cơ tử vong trong vòng 3 tháng càng lớn. Các bệnh nhân có điểm số từ 15 trở lên thường được xem xét đưa vào danh sách ghép gan.

Ứng dụng công nghệ hình ảnh và sinh thiết trong xác định mức độ xơ gan

Một số kỹ thuật không xâm lấn như Fibroscan (đo độ đàn hồi của gan) được sử dụng phổ biến để đánh giá mức độ xơ hóa, giúp thay thế sinh thiết gan trong nhiều trường hợp. Ngoài ra, các phương pháp như siêu âm bụng, chụp CT hoặc MRI giúp phát hiện sớm các biến chứng liên quan như cổ trướng, ung thư gan hoặc dấu hiệu tăng áp lực tĩnh mạch cửa.

Sinh thiết gan vẫn được coi là tiêu chuẩn vàng để xác định chính xác mức độ xơ hóa ở mô gan, tuy nhiên chỉ được thực hiện khi thực sự cần thiết do tính chất xâm lấn của thủ thuật này.

Giai đoạn theo hệ thống METAVIR (áp dụng trong viêm gan C)

Với những bệnh nhân mắc viêm gan C, mức độ xơ hóa gan thường được đánh giá theo thang điểm METAVIR – một hệ thống phân loại mô học gồm năm cấp độ:

• F0: Gan hoàn toàn không bị xơ hóa.
• F1: Xơ hóa nhẹ, khu trú ở khoảng cửa.
• F2: Xơ hóa trung bình, lan rộng nhưng chưa tạo cầu nối.
• F3: Xơ hóa nặng, có hình thành cầu nối giữa các vùng xơ.
• F4: Xơ gan – mô gan bị xơ hóa hoàn toàn, mất gần như toàn bộ chức năng bình thường.

Chiến lược điều trị tương ứng với từng giai đoạn tiến triển của xơ gan

Mặc dù xơ gan là tình trạng tổn thương gan không thể hồi phục hoàn toàn, nhưng việc điều trị đúng cách có thể làm chậm tiến triển của bệnh, giảm bớt triệu chứng và hạn chế rủi ro biến chứng.

Điều trị nguyên nhân gây bệnh

• Viêm gan virus: Để kiểm soát viêm gan do virus, đặc biệt là viêm gan B và C, bác sĩ thường chỉ định thuốc kháng virus nhằm làm giảm hoạt động của virus trong cơ thể.
• Rượu bia: Ngừng hoàn toàn việc uống rượu là yếu tố quan trọng nhất trong điều trị xơ gan do rượu.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu: Giảm cân, kiểm soát đường huyết và lipid máu.
• Bệnh tự miễn: Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch như corticosteroids.

Quản lý triệu chứng và biến chứng

• Cổ trướng: Hạn chế muối trong chế độ ăn, sử dụng thuốc lợi tiểu.
• Xuất huyết tiêu hóa: Sử dụng thuốc chẹn beta, nội soi thắt tĩnh mạch thực quản.
• Bệnh não gan: Hạn chế protein trong chế độ ăn, sử dụng lactulose và rifaximin.
• Nhiễm trùng: Sử dụng kháng sinh phù hợp.

Theo dõi và đánh giá định kỳ

• Xét nghiệm máu: Đánh giá chức năng gan, đông máu, nồng độ albumin.
• Siêu âm gan: Phát hiện sớm ung thư gan.
• Đánh giá điểm MELD-Na: Dự đoán tiên lượng và xác định thời điểm cần ghép gan.

Ghép gan

Đối với những trường hợp xơ gan mất bù nặng hoặc có biến chứng nghiêm trọng, ghép gan là phương pháp điều trị duy nhất có thể cứu sống người bệnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng đủ điều kiện để ghép gan, và việc tìm kiếm người hiến tạng phù hợp có thể mất thời gian.

Tóm lại, xơ gan là một bệnh lý nghiêm trọng nhưng có thể được kiểm soát nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ xơ gan có mấy giai đoạn và các phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp người bệnh và gia đình chủ động trong việc chăm sóc sức khỏe, cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài thời gian sống.

Nếu bạn hoặc người thân có các yếu tố nguy cơ như viêm gan virus, uống rượu lâu năm, béo phì hoặc có triệu chứng nghi ngờ, việc đến gặp bác sĩ sớm sẽ giúp bạn được đánh giá chính xác tình trạng sức khỏe và nhận hướng dẫn điều trị hiệu quả.