Tiêu chảy phân đen: Dấu hiệu cảnh báo bệnh gì? Có nguy hiểm không?

Màu sắc và tính chất của phân là một trong những dấu hiệu quan trọng phản ánh sức khỏe hệ tiêu hóa. Khi gặp tình trạng tiêu chảy phân đen, nhiều người băn khoăn liệu đây chỉ là rối loạn tạm thời hay cảnh báo bệnh lý nghiêm trọng như xuất huyết tiêu hóa. Triệu chứng này có thể xuất phát từ nguyên nhân lành tính như chế độ ăn uống, nhưng cũng có thể là dấu hiệu của các vấn đề nguy hiểm cần can thiệp y tế khẩn cấp. Bài viết dưới đây sẽ phân tích nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo và cách xử lý khi gặp tình trạng này, giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe.

Tiêu chảy phân đen là gì? Có nguy hiểm không?

Tiêu chảy phân đen là một hiện tượng bất thường trong hoạt động tiêu hóa, được đặc trưng bởi việc đi ngoài nhiều lần trong ngày (thường từ 3 lần trở lên), với phân có dạng lỏng hoặc nước, đồng thời có màu đen sẫm - khác biệt rõ rệt so với màu phân bình thường. Trong nhiều trường hợp, phân có thể kèm theo mùi hôi tanh khó chịu hoặc kết cấu dính như hắc ín, cho thấy sự hiện diện của máu đã bị oxy hóa trong đường ruột.

Hiện tượng này không đơn giản là một rối loạn tiêu hóa thông thường, mà có thể tiềm ẩn những nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe, đặc biệt nếu liên quan đến tình trạng xuất huyết tiêu hóa.

• Nguyên nhân bệnh lý nguy hiểm: Màu đen bất thường của phân trong phần lớn các trường hợp là do máu bị chảy ra và oxy hóa trong quá trình di chuyển qua đường tiêu hóa trên - bao gồm thực quản, dạ dày hoặc tá tràng. Khi máu trộn lẫn với dịch tiêu hóa và phân, nó chuyển thành màu đen, tạo nên dấu hiệu cảnh báo về khả năng xuất huyết tiêu hóa trên, một tình trạng cần được can thiệp y tế kịp thời.
• Nguyên nhân không nguy hiểm (lành tính): Trong một số trường hợp, phân đen có thể chỉ là kết quả của việc tiêu thụ các loại thực phẩm có màu đen đậm như huyết, tiết canh, hoặc các loại thuốc có chứa sắt, bismuth (thường có trong thuốc điều trị rối loạn dạ dày). Những nguyên nhân này thường không nguy hiểm và tình trạng tiêu chảy sẽ cải thiện sau vài ngày khi ngưng sử dụng thực phẩm hoặc thuốc liên quan.

Nếu nguyên nhân chỉ là do chế độ ăn uống hoặc thuốc, người bệnh có thể theo dõi tại nhà và điều chỉnh phù hợp. Tuy nhiên, nếu tiêu chảy phân đen đi kèm các triệu chứng như đau bụng dữ dội, nôn ra máu, chóng mặt, choáng váng hay mệt lả - thì đây có thể là dấu hiệu của xuất huyết đường tiêu hóa cần cấp cứu.

Theo khuyến cáo từ American College of Gastroenterology (2020), tiêu chảy phân đen nghi do xuất huyết tiêu hóa trên là một tình trạng cần được đánh giá y tế ngay lập tức. Việc chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị có thể dẫn đến mất máu nặng, tụt huyết áp, và thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.

Nguyên nhân gây tiêu chảy phân đen thường gặp

Để hiểu và xử trí đúng cách khi gặp tình trạng tiêu chảy phân đen, việc xác định nguyên nhân cụ thể là bước quan trọng đầu tiên. Dưới đây là các yếu tố phổ biến thường gây ra hiện tượng này:

Xuất huyết tiêu hóa trên

Đây là nguyên nhân nghiêm trọng và cũng thường gặp nhất khiến phân có màu đen sẫm. Máu từ đường tiêu hóa trên, khi bị chảy vào lòng ống tiêu hóa và trộn lẫn với dịch vị, sẽ bị oxy hóa và chuyển thành màu đen.

• Loét dạ dày hoặc loét tá tràng: Các ổ loét khi bị tổn thương có thể rỉ máu, khiến phân chuyển sang màu đen bất thường, đặc biệt khi kèm theo triệu chứng đau vùng thượng vị, ợ chua hoặc buồn nôn.
• Ung thư dạ dày: Sự phát triển của khối u ác tính trong dạ dày có thể xâm lấn và gây tổn thương mạch máu, dẫn đến chảy máu rỉ rả vào hệ tiêu hóa, gây ra tiêu chảy phân đen.
• Vỡ tĩnh mạch thực quản: Biến chứng thường thấy ở bệnh nhân xơ gan. Khi các tĩnh mạch giãn to và vỡ, máu chảy xuống dạ dày rồi theo phân thải ra ngoài, làm phân chuyển thành màu đen như hắc ín.

Tác dụng phụ của thuốc

Một số loại thuốc có thể khiến phân đổi màu sang đen mà không liên quan đến chảy máu trong đường tiêu hóa. Dưới đây là những trường hợp thường gặp nhất:

• Thuốc bổ sung sắt: Các chế phẩm chứa sắt được sử dụng phổ biến để điều trị thiếu máu do thiếu sắt. Khi sắt đi qua đường tiêu hóa, chúng có thể bị oxy hóa và làm phân có màu đen. Đây là phản ứng sinh lý bình thường, không nguy hiểm và thường không đi kèm tiêu chảy trầm trọng hay các triệu chứng bất thường khác.
• Bismuth và than hoạt tính: Bismuth subsalicylate - thành phần có trong một số thuốc điều trị đau dạ dày - khi kết hợp với lưu huỳnh trong ruột có thể tạo thành hợp chất tối màu, làm phân đen. Than hoạt tính cũng có thể gây hiện tượng tương tự. 

Nhiễm khuẩn đường ruột

Tình trạng tiêu chảy phân đen cũng có thể bắt nguồn từ sự nhiễm khuẩn tại đường ruột, đặc biệt khi vi khuẩn gây tổn thương niêm mạc và gây xuất huyết nhẹ.

• Nhiễm khuẩn do vi khuẩn đường ruột: Các vi sinh vật như Salmonella, E. coli, hoặc Shigella là tác nhân thường gặp gây tiêu chảy cấp. Chúng tấn công niêm mạc ruột, gây viêm và dẫn đến phân sẫm màu, đôi khi kèm máu hoặc nhầy.
• Triệu chứng đi kèm dễ nhận biết: Người bệnh có thể sốt cao, đau quặn bụng, đầy hơi và mất nước nhanh chóng. Trong nhiều trường hợp, bệnh nhân cần được theo dõi và bù nước kịp thời để tránh biến chứng.

Thực phẩm

Một số loại thực phẩm khi tiêu thụ với số lượng lớn có thể khiến màu phân thay đổi, gây nhầm lẫn với dấu hiệu bệnh lý.

• Nguồn thực phẩm tự nhiên có màu đen: Huyết động vật (như huyết heo, bò), tiết canh, mực, rong biển hoặc các loại đậu đen, mè đen có thể khiến phân chuyển sang màu tối, đặc biệt khi ăn nhiều trong thời gian ngắn.
• Thực phẩm chứa phẩm màu nhân tạo: Một số món ăn sử dụng phẩm màu đen tổng hợp - thường gặp trong bánh kẹo, nước ngọt hoặc đồ ăn đóng gói - cũng có thể gây hiện tượng phân đen tạm thời mà không liên quan đến bệnh lý tiêu hóa.

Bệnh lý gan mật và rối loạn đông máu

Một số bệnh lý mạn tính làm ảnh hưởng đến chức năng gan hoặc hệ thống đông máu có thể dẫn đến hiện tượng xuất huyết tiêu hóa, gây tiêu chảy phân đen.

• Tình trạng tổn thương do gan: Ở người mắc xơ gan, viêm gan mạn tính, các mạch máu trong gan và thực quản dễ bị vỡ do tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Khi chảy máu xảy ra, máu đi qua đường ruột và bị oxy hóa, dẫn đến phân có màu đen đặc trưng.
• Rối loạn đông máu tiềm ẩn: Những người thiếu hụt yếu tố đông máu, giảm tiểu cầu, hoặc đang sử dụng thuốc chống đông (như warfarin) cũng có nguy cơ chảy máu tiêu hóa mà không có biểu hiện rõ ràng ngoài phân đen. Nếu kèm tiêu chảy, mức độ mất máu có thể nghiêm trọng hơn.

Khi nào tiêu chảy phân đen là dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp?

Mặc dù không phải mọi trường hợp tiêu chảy phân đen đều đáng lo ngại, song trong một số tình huống, đây có thể là biểu hiện của tình trạng y tế nghiêm trọng cần được xử trí khẩn cấp.

• Phân có màu đen như hắc ín: Khi phân có kết cấu sền sệt, dính như nhựa đường và mùi tanh nặng, rất có thể đó là máu từ đường tiêu hóa trên đã bị oxy hóa trong quá trình di chuyển qua ruột. Đây là dấu hiệu điển hình của xuất huyết tiêu hóa, đặc biệt ở dạ dày hoặc tá tràng.
• Triệu chứng liên quan đến mất máu: Nếu người bệnh xuất hiện các biểu hiện như chóng mặt, mệt mỏi, da xanh xao, tim đập nhanh hoặc huyết áp tụt, nhiều khả năng đang xảy ra tình trạng mất máu nghiêm trọng. Khi đi kèm với tiêu chảy phân đen, đây là một dấu hiệu nguy hiểm không thể chủ quan.
• Nôn ra máu hoặc chất lạ màu đen: Việc nôn ra máu tươi hoặc dịch có màu nâu đen như bã cà phê thường phản ánh hiện tượng xuất huyết tiêu hóa trên. Đây được xem là một trong những dấu hiệu cảnh báo khẩn cấp, cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt.
• Đau bụng dữ dội hoặc có tiền sử bệnh tiêu hóa: Cơn đau khu trú vùng thượng vị (trên rốn), nhất là khi người bệnh có tiền sử loét dạ dày - tá tràng, xơ gan hoặc viêm gan, có thể là chỉ điểm của một đợt xuất huyết tiêu hóa cấp. Sự kết hợp giữa đau bụng và tiêu chảy phân đen cần được theo dõi sát và can thiệp y tế kịp thời.
• Sốt cao hoặc tiêu chảy kéo dài không dứt: Khi tình trạng sốt trên 38,5°C đi kèm với tiêu chảy phân đen kéo dài nhiều ngày, đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng tiêu hóa nặng hoặc xuất huyết đang tiến triển. Việc trì hoãn điều trị có thể làm tăng nguy cơ biến chứng, nhất là ở người lớn tuổi hoặc người có bệnh nền mạn tính.

Tiêu chảy phân đen là triệu chứng không nên xem nhẹ, vì nó có thể là dấu hiệu của rối loạn tiêu hóa tạm thời hoặc cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng như xuất huyết tiêu hóa. Việc nhận biết nguyên nhân, theo dõi triệu chứng và xử trí kịp thời là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe. Nếu bạn chỉ gặp tình trạng này sau khi ăn thực phẩm màu đen hoặc dùng thuốc, hãy theo dõi thêm vài ngày. Tuy nhiên, nếu kèm các dấu hiệu như nôn ra máu, chóng mặt, hoặc đau bụng dữ dội, hãy đến cơ sở y tế ngay lập tức. Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và xử lý sớm các vấn đề tiêu hóa sẽ giúp bạn giảm nguy cơ gặp phải tiêu chảy phân đen và các biến chứng nguy hiểm.