Tiêu chảy phân mỡ: Nguyên nhân và cách điều trị

Trong cuộc sống hiện đại, chế độ ăn uống thiếu cân đối và lối sống ít vận động dễ khiến hệ tiêu hóa bị tổn thương. Một trong những biểu hiện thường gặp nhưng ít được chú ý là tiêu chảy phân mỡ – tình trạng phân có màu nhạt, nổi lềnh bềnh và khó rửa trôi. Không chỉ gây khó chịu, hiện tượng này còn là lời cảnh báo từ cơ thể về sự rối loạn hấp thu chất béo và những bất thường ở các cơ quan tiêu hóa quan trọng. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy phân mỡ và làm sao để điều trị hiệu quả? Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Tiêu chảy phân mỡ là gì?

Tiêu chảy phân mỡ, còn gọi là chứng phân mỡ (steatorrhea), là tình trạng phân có màu nhạt, thể tích lớn, kèm theo váng mỡ, nổi trên mặt nước và thường có mùi hôi đặc trưng. Đây là biểu hiện cho thấy chất béo trong khẩu phần ăn không được tiêu hóa và hấp thu đầy đủ, dẫn đến bị thải ra ngoài qua đường tiêu hóa.

Về mặt sinh lý, chất béo trong thức ăn cần được nhũ hóa bởi muối mật, phân giải bởi enzyme tụy (đặc biệt là lipase), và được hấp thu qua niêm mạc ruột non. Khi một hoặc nhiều khâu trong quá trình này bị rối loạn, sẽ dẫn đến hiện tượng phân mỡ.

Một số nguyên nhân thường gặp gây tiêu chảy phân mỡ bao gồm:

• Suy tụy ngoại tiết: Tình trạng tuyến tụy giảm tiết enzyme tiêu hóa, đặc biệt là lipase, khiến chất béo không được phân giải hiệu quả.
• Bệnh celiac: Rối loạn tự miễn gây tổn thương niêm mạc ruột non do nhạy cảm với gluten, làm giảm khả năng hấp thu dưỡng chất, bao gồm chất béo.
• Hội chứng kém hấp thu ở vùng nhiệt đới (sprue nhiệt đới): Một tình trạng hiếm gặp liên quan đến nhiễm trùng mạn tính tại ruột non, ảnh hưởng đến chức năng hấp thu.

Thực tế, việc xử lý chất béo trong thức ăn là một chuỗi quá trình phức tạp, giống như một “dây chuyền sản xuất” cần sự phối hợp của nhiều bộ phận trong cơ thể:

• Axit mật (do gan sản xuất và được lưu trữ ở túi mật) đóng vai trò “nhũ hóa” – chia nhỏ chất béo thành từng giọt để dễ tiêu hóa hơn.
• Enzyme tụy như lipase và colipase tiếp tục phân hủy các giọt mỡ này thành những phân tử nhỏ hơn như axit béo và monoglyceride.

Cuối cùng, niêm mạc ruột non, đặc biệt là đoạn đầu ruột non, hấp thụ những phân tử này dưới dạng các “vi hạt” gọi là micelle, rồi vận chuyển chúng theo đường bạch huyết dưới dạng chylomicron – một hình thức vận chuyển chất béo trong cơ thể.

Chỉ cần một mắt xích trong chuỗi này hoạt động không trơn tru, ví dụ như thiếu axit mật, men tiêu hóa không đủ, hay ruột non bị tổn thương, cơ thể sẽ không thể hấp thu chất béo và hậu quả là tiêu chảy phân mỡ xuất hiện.

Nguyên nhân dẫn đến tiêu chảy phân mỡ

Tình trạng tiêu chảy phân mỡ có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nhìn chung được phân thành ba nhóm chính: Rối loạn chức năng tụy ngoại tiết, thiếu hụt axit mật, và các bệnh lý làm tổn thương ruột non. Mỗi nhóm phản ánh một "mắt xích" quan trọng trong chuỗi tiêu hóa và hấp thu chất béo bị trục trặc.

Nhóm đầu tiên là suy tụy ngoại tiết (Exocrine Pancreatic Insufficiency – EPI). Tuyến tụy đóng vai trò chủ chốt trong việc tiết ra các enzyme tiêu hóa, đặc biệt là lipase – enzyme quan trọng để phân giải chất béo. Khi tuyến tụy bị tổn thương hoặc bị tắc nghẽn, lượng enzyme tiết ra không đủ, khiến chất béo trong thức ăn không được phân giải và bị thải ra ngoài qua phân. Tình trạng này có thể gặp ở những người bị viêm tụy mạn tính, xơ nang – một bệnh di truyền ảnh hưởng đến tuyến tụy và phổi, hoặc sau các can thiệp ngoại khoa như phẫu thuật cắt tụy hay do u tụy làm tắc ống tụy.

Nguyên nhân thứ hai là do thiếu hụt axit mật. Axit mật, được gan sản xuất và dự trữ trong túi mật, giúp nhũ hóa chất béo, biến chúng thành những giọt nhỏ dễ tiêu hóa hơn. Khi thiếu axit mật, quá trình nhũ hóa không diễn ra hiệu quả, khiến chất béo không được tiêu hóa hoàn toàn. Việc thiếu hụt này có thể do bệnh gan gây ứ mật, điển hình như viêm đường mật mật nguyên phát (PBC) hoặc viêm đường mật xơ cứng nguyên phát (PSC). Bên cạnh đó, những rối loạn hấp thu axit mật tại hồi tràng – đoạn ruột chuyên biệt để hấp thu axit mật, cũng là một nguyên nhân thường gặp. Điều này có thể xảy ra khi đoạn hồi tràng bị cắt bỏ, trong bệnh Crohn hoặc khi vi khuẩn phát triển quá mức ở ruột non (SIBO) làm phá hủy axit mật trước khi chúng kịp thực hiện chức năng.

Nhóm thứ ba là các bệnh lý gây tổn thương niêm mạc ruột non, nơi tiếp nhận và hấp thu các sản phẩm sau tiêu hóa chất béo. Khi lớp lót này bị tổn thương, việc hấp thu sẽ kém đi, dẫn đến lượng chất béo dư thừa bị thải ra ngoài. Một số bệnh điển hình trong nhóm này là bệnh celiac – tình trạng ruột nhạy cảm với gluten, sprue nhiệt đới, một dạng kém hấp thu do nhiễm trùng mạn tính ở vùng nhiệt đới, nhiễm ký sinh trùng Giardia, cũng như các bệnh ít gặp hơn như u lympho ruột, bệnh lắng đọng amyloid, bệnh lý ruột do HIV hoặc SIBO.

Bên cạnh ba nhóm nguyên nhân chính trên, còn có một số trường hợp ít gặp nhưng cũng cần được lưu ý. Chẳng hạn, thuốc orlistat – một chất ức chế enzym lipase dùng trong điều trị béo phì, có thể gây phân mỡ do ngăn cản tiêu hóa chất béo. Hội chứng Zollinger-Ellison, với đặc điểm là tiết acid dạ dày quá mức, làm bất hoạt men lipase từ tụy. Hoặc trong bệnh ghép chống vật chủ (GvHD), làm suy giảm khả năng hấp thu.

Việc xác định nguyên nhân chính xác đóng vai trò quan trọng trong lựa chọn hướng điều trị phù hợp, giúp cải thiện chất lượng sống và ngăn ngừa các biến chứng dinh dưỡng nghiêm trọng cho người bệnh.

Phương pháp điều trị khi gặp tình trạng tiêu chảy phân mỡ

Việc điều trị tiêu chảy phân mỡ không có một cách duy nhất, mà phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này. Mỗi nguyên nhân sẽ có hướng xử trí và điều trị riêng biệt. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến theo từng nhóm bệnh:

Điều trị suy tụy ngoại tiết

Trong trường hợp tuyến tụy không tiết đủ enzyme để tiêu hóa chất béo, người bệnh cần:

• Sử dụng liệu pháp thay thế enzyme tụy (PERT): Đây là phương pháp điều trị chính, giúp bổ sung men tiêu hóa cần thiết, đặc biệt là lipase.
• Chế độ ăn: Không cần kiêng chất béo hoàn toàn. Người bệnh nên ăn bình thường hoặc thậm chí giàu chất béo để đảm bảo đủ năng lượng. Đồng thời, cần bổ sung vitamin tan trong chất béo (A, D, E, K) do cơ thể có thể không hấp thu đủ khi thiếu enzyme tụy.

Lưu ý: Hạn chế chất béo có thể giúp giảm triệu chứng tạm thời nhưng dễ dẫn đến suy dinh dưỡng nên không còn được khuyến cáo.

Điều trị vi khuẩn phát triển quá mức ở ruột non

Khi vi khuẩn tăng sinh bất thường trong ruột, chúng có thể phá hủy axit mật và làm giảm khả năng hấp thu chất béo. Việc sử dụng kháng sinh theo kinh nghiệm là phương pháp điều trị chính. Rifaximin thường được ưu tiên hơn vì hiệu quả cao và ít tác dụng phụ hơn so với các kháng sinh khác như ciprofloxacin, metronidazole, doxycycline, hay amoxicillin-clavulanic acid.

Điều trị bệnh celiac (nhạy cảm gluten)

Ở bệnh nhân celiac, tổn thương niêm mạc ruột non gây kém hấp thu chất béo và nhiều chất dinh dưỡng khác. Chế độ ăn không gluten suốt đời là cách điều trị duy nhất hiệu quả. Bệnh nhân cần được tư vấn dinh dưỡng chuyên sâu, được giáo dục về bệnh, theo dõi thiếu hụt dinh dưỡng và có thể cần tham gia nhóm hỗ trợ bệnh nhân celiac.

Điều trị các bệnh về mật

• Đối với viêm đường mật mật nguyên phát): Thuốc chính là axit ursodeoxycholic, giúp cải thiện chức năng gan và dòng chảy mật. Tuy nhiên, khoảng 40% người bệnh không đáp ứng tốt, khi đó có thể cần ghép gan.
• Đối với viêm đường mật xơ cứng nguyên phát: Axit ursodeoxycholic cũng được dùng nhưng hiệu quả hạn chế. Trong trường hợp hẹp đường mật, có thể cần can thiệp bằng nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) kết hợp đặt stent. Ghép gan là phương án điều trị triệt để, nhưng bệnh có thể tái phát sau ghép.

Tiêu chảy phân mỡ không phải là một triệu chứng đơn lẻ mà là biểu hiện của nhiều rối loạn bên trong cơ thể, đặc biệt liên quan đến chức năng hấp thu và tiêu hóa chất béo. Việc xác định chính xác nguyên nhân từ suy tụy ngoại tiết, rối loạn mật, đến các bệnh lý ruột là điều kiện tiên quyết để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp. Bên cạnh can thiệp y khoa, việc thay đổi chế độ ăn uống và duy trì lối sống lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả tình trạng này.

Bên cạnh các nguyên nhân liên quan đến rối loạn hấp thu như tiêu chảy phân mỡ, tiêu chảy do virus, đặc biệt là do Rotavirus cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến gây mất nước nặng, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Tiêm ngừa vắc xin Rotavirus là biện pháp hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, hạn chế nhập viện và bảo vệ hệ tiêu hóa ngay từ giai đoạn sớm.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp các loại vắc xin phòng ngừa Rotavirus được sử dụng phổ biến như Rotavin và Rotateq, với lịch tiêm phù hợp theo độ tuổi. Việc tiêm phòng đúng thời điểm giúp cơ thể tạo miễn dịch chủ động, từ đó nâng cao sức đề kháng và giảm thiểu nguy cơ tiêu chảy cấp do virus. Liên hệ hotline 1800 6928 để được tư vấn và đặt lịch tiêm phòng nhanh chóng.

Để được tư vấn về loại vắc xin phù hợp và hỗ trợ đăng ký lịch tiêm, quý phụ huynh có thể liên hệ trực tiếp Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua số hotline 1800 6928. Đội ngũ nhân viên y tế của Trung tâm luôn sẵn sàng hỗ trợ tận tình và chính xác theo nhu cầu cá nhân.