Phân biệt các loại phát ban và biện pháp điều trị, phòng ngừa

Phát ban là hiện tượng da thay đổi màu sắc do nhiều nguyên nhân khác nhau. Hình dạng, đặc điểm và vị trí xuất hiện của ban thường khác nhau tùy theo nguyên nhân, giúp các bác sĩ và người chăm sóc có thể nhận biết và phân loại. Một số loại phát ban là lành tính, có thể tự biến mất sau khi loại bỏ tác nhân gây bệnh, nhưng cũng có những trường hợp do nhiễm trùng hoặc bệnh lý nghiêm trọng cần được khám và điều trị kịp thời. Dưới đây là thông tin về các loại phát ban.

Phân biệt các loại phát ban da

Phát ban là thuật ngữ y khoa dùng để chỉ những thay đổi về màu sắc hoặc kết cấu của da. Nó có thể biểu hiện dưới nhiều dạng, từ các nốt đỏ nhỏ li ti đến những mảng da lớn sần sùi. Khi mỗi nốt dưới 1 cm và nổi lên trên bề mặt da, người ta gọi là sẩn; nếu kích thước vượt quá 1 cm, nó được gọi là mảng. Dưới đây là những thông tin giúp bạn phân biệt rõ hơn các dạng phát ban thường gặp.

Dưới đây là các dạng phát ban ở trẻ em và người lớn cần lưu ý: 

Sởi

Hình thái phát ban đặc trưng của bệnh sởi là các dát và sẩn màu hồng, rải rác hoặc liên kết lại thành từng mảng có kích thước 3 - 6 mm. Ban thường xuất hiện vào khoảng ngày thứ 4 của bệnh, khởi phát ở vùng chân tóc và mặt, sau đó lan dần theo hướng ly tâm xuống cổ, ngực, thân mình rồi đến tay chân; hiếm khi thấy ở lòng bàn tay hoặc bàn chân. Trong giai đoạn khởi phát, đa số bệnh nhân có thể quan sát được các hạt Koplik trên niêm mạc miệng.

Khi ban vừa xuất hiện, người bệnh thường đi kèm sốt cao; khi ban lan rộng khắp cơ thể thì thân nhiệt giảm dần. Ban tồn tại khá lâu và khi lặn sẽ để lại những vết thâm trên da, tạo nên hình ảnh “vằn da báo”. Do hệ miễn dịch suy giảm sớm sau khi mắc sởi, người bệnh dễ gặp phải biến chứng bội nhiễm.

Rubella

Phát ban của bệnh Rubella có đặc điểm là những dát đỏ nhỏ li ti như đầu ghim, mọc dày, mịn và hơi gồ lên so với bề mặt da. Người mắc bệnh thường chỉ có biểu hiện lâm sàng nhẹ, sốt ngắn không quá 3 ngày, nhưng lại nổi nhiều hạch, đặc biệt dễ sờ thấy ở vùng cổ, sau tai và một số vị trí khác. Ở thanh thiếu niên và người trưởng thành, bệnh có thể kèm theo triệu chứng đau nhức cơ và khớp.

Rubella hầu như không gây nội ban và cũng không xuất hiện hạt Koplik ở niêm mạc miệng. Khác với sởi, trong khi ban sởi thường tồn tại lâu mới lặn, ban Rubella biến mất khá nhanh: khi ban lan xuống thân mình thì vùng mặt đã hết, hoặc khi xuống đến chân thì các ban trên thân cũng mờ dần. Bệnh thường diễn tiến nhẹ, song lại đặc biệt nguy hiểm đối với phụ nữ mang thai vì có thể gây dị tật bẩm sinh cho thai nhi.

Thủy đậu

Phát ban đặc trưng của thủy đậu là sự xuất hiện đồng thời nhiều giai đoạn tổn thương trên cùng một vùng da: Từ các dát đỏ mới nổi, sang tổn thương dạng nốt chứa dịch trong, rồi trở nên đục, cuối cùng khô lại và đóng vảy. Quá trình tiến triển của một tổn thương thủy đậu bắt đầu bằng mụn nước trong trên nền hồng ban, dần chuyển đục, lõm xuống tạo hình ảnh đặc trưng như “miệng núi lửa”, sau đó khô và hình thành vảy.

Ban thường mọc đối xứng hai bên cơ thể, tập trung nhiều ở mặt, thân mình và chi, nhưng hầu như không xuất hiện ở lòng bàn tay và lòng bàn chân. Khi khô và bong vảy, ban thủy đậu thông thường không để lại sẹo. Tuy nhiên, do cảm giác ngứa, người bệnh dễ gãi làm mụn nước vỡ, tạo điều kiện cho bội nhiễm, và trong tình huống này có thể để lại sẹo trên da.

Tay chân miệng

Tay chân miệng là bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, khởi đầu với các triệu chứng sốt, đau họng và biếng ăn. Trên da trẻ xuất hiện các dát đỏ, sau đó hình thành mụn nước hình bầu dục, màu xám trên nền hồng ban, khi ấn không gây đau. Các mụn nước thường khu trú ở lòng bàn tay, lòng bàn chân và những vùng tỳ đè như mông, đầu gối, đồng thời cũng xuất hiện quanh miệng và cả trong niêm mạc miệng.

Trong khoang miệng, mụn nước nhanh chóng vỡ tạo thành các vết loét, gây đau rát họng, khiến trẻ khó chịu và bỏ ăn. Phần lớn ca bệnh có diễn tiến nhẹ, song trong những trường hợp nặng (độ 4), bệnh có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý dấu hiệu trẻ hay giật mình, vì đây là biểu hiện sớm cảnh báo tay chân miệng độ 4 có liên quan đến biến chứng thần kinh.

Zona 

Zona là hậu quả của sự tái hoạt hóa virus Varicella-zoster (VZV) - tác nhân từng gây bệnh thủy đậu. Phát ban trên da trong zona đặc trưng bởi các mụn nước hoặc bọng nước phân bố dọc theo đường đi của dây thần kinh, xuất hiện đồng loạt, đồng dạng và thường tập trung thành từng chùm giống như chùm nho. Trước khi nổi ban khoảng 2 - 3 ngày, người bệnh thường có cảm giác bất thường trên da vùng sắp phát ban như ngứa, đau nhức, rát bỏng,...

Bệnh nhân có thể từng mắc thủy đậu trước đó hoặc không ghi nhận rõ ràng. Vấn đề đáng quan ngại nhất của zona, đặc biệt ở người cao tuổi, là tình trạng đau sau zona - có thể kéo dài nhiều tháng đến vài năm. Zona thần kinh hiếm khi tái phát nhiều lần; do đó, nếu một cá nhân xuất hiện bệnh zona lặp đi lặp lại, cần nghĩ đến khả năng suy giảm miễn dịch và nên được thăm khám kỹ lưỡng.

Viêm da tiếp xúc

Viêm da tiếp xúc là tình trạng da bị kích ứng khi tiếp xúc với các chất gây dị ứng, trong đó nguyên nhân phổ biến là do kiến ba khoang. Tổn thương da điển hình do kiến ba khoang thường xuất hiện đối xứng ở các nếp gấp, biểu hiện bằng mụn nước hoặc bọng nước trên nền da đỏ. Ngoài phát ban, người bệnh còn gặp các triệu chứng đi kèm như ngứa, rát bỏng và sưng tấy.

Chất dịch tiết từ cơ thể kiến ba khoang chính là tác nhân gây tổn thương da. Khi dùng tay hoặc khăn lau, dịch tiết này sẽ lan tới đâu thì gây tổn thương tại đó. Nếu vô tình gấp tay hay gập chân, các tổn thương sẽ xuất hiện đối xứng qua nếp gấp cơ thể. Xung quanh mép tổn thương thường có những mụn mủ nhỏ, và khi các mụn này vỡ, nguy cơ bội nhiễm do tụ cầu tăng cao.

Sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết là bệnh nhiễm trùng gây phát ban do virus Dengue. Bệnh biểu hiện bằng nhiều loại ban khác nhau như chấm xuất huyết, đốm xuất huyết hay mảng xuất huyết. Ở giai đoạn đầu, toàn bộ da có hiện tượng xung huyết, đỏ do giãn mạch; khi bệnh tiến triển đến giai đoạn hồi phục, các ban trên da thường xuất hiện dưới dạng các chấm xuất huyết nhỏ li ti.

Ban xuất huyết thường tập trung nhiều ở mặt trước hai cẳng chân, mặt trong hai cánh tay, bụng và đùi. Trong những trường hợp nặng, người bệnh có thể gặp xuất huyết niêm mạc hoặc xuất huyết nội tạng. Ngoài ban, bệnh nhân thường đi kèm các triệu chứng sốt, đau hốc mắt, nhức mỏi cơ và toàn thân.

HIV

HIV là bệnh nhiễm virus có thể lây truyền qua đường tình dục hoặc qua việc sử dụng kim tiêm chung. Bệnh có thể gây phát ban đỏ phẳng kèm các nốt nhỏ. Trong một số trường hợp, da của người nhiễm HIV trở nên nhạy cảm với ánh nắng mặt trời hoặc các hóa chất như chất tẩy rửa. Ngoài ra, người nhiễm HIV cũng có nguy cơ cao mắc các bệnh khác kèm phát ban, chẳng hạn như herpes sinh dục, herpes môi, tổn thương do ung thư Kaposi và u mềm lây.

Thói quen sinh hoạt và biện pháp phòng ngừa phát ban

Thói quen sinh hoạt

Giữ da sạch sẽ bằng cách tắm đúng cách: Nên tắm hằng ngày với nước ấm và dùng xà phòng dịu nhẹ, không chứa hương liệu hay hóa chất gây kích ứng. Điều này giúp loại bỏ bụi bẩn, mồ hôi và vi khuẩn - những nguyên nhân có thể làm phát ban nặng thêm. Sau khi tắm, hãy thấm khô da nhẹ nhàng bằng khăn mềm, tránh chà xát mạnh gây tổn thương.

Dưỡng ẩm đều đặn để bảo vệ hàng rào da: Thoa kem dưỡng ẩm phù hợp sẽ giúp duy trì làn da mềm mại, giảm khô và ngứa - những triệu chứng thường đi kèm với phát ban. Đặc biệt vào những ngày hanh khô hoặc nắng nóng, việc duy trì độ ẩm cho da là cực kỳ quan trọng.

Tránh gãi ngứa để bảo vệ da: Hành động gãi có thể gây trầy xước, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và dẫn tới nhiễm trùng thứ cấp. Nên cắt móng tay ngắn, đeo găng tay khi ngủ và sử dụng kem giảm ngứa theo hướng dẫn để hạn chế gãi vô thức.

Hạn chế tiếp xúc với các chất kích ứng hoặc dị ứng: Người có làn da nhạy cảm nên tránh xà phòng mạnh, nước hoa, chất tẩy rửa, bụi bẩn hoặc phấn hoa - những yếu tố có thể gây phát ban. Quần áo nên được giặt sạch bằng sản phẩm không mùi và phơi khô dưới ánh nắng.

Giữ môi trường sống sạch sẽ và thông thoáng: Không gian sống nên được vệ sinh thường xuyên, hạn chế bụi, lông thú và nấm mốc. Giặt giũ chăn ga gối định kỳ cũng giúp giảm thiểu các yếu tố gây kích ứng da trong sinh hoạt hàng ngày.

Tránh nhiệt độ quá cao và mồ hôi: Nhiệt độ nóng và mồ hôi tích tụ có thể làm bít tắc lỗ chân lông, khiến phát ban nghiêm trọng hơn. Mặc quần áo rộng rãi, thấm hút mồ hôi tốt và tránh ánh nắng trực tiếp sẽ giúp giảm nguy cơ bùng phát.

Giảm căng thẳng để kiểm soát các yếu tố nội sinh: Stress có thể làm nặng thêm các bệnh lý da như viêm da cơ địa, mề đay hoặc vảy nến. Thực hành yoga, thiền hoặc hít thở sâu mỗi ngày sẽ giúp ổn định tâm lý, giảm phản ứng miễn dịch và cải thiện tình trạng da.

Ngủ đủ giấc để hỗ trợ hồi phục da: Giấc ngủ đầy đủ giúp cân bằng nội tiết và tăng cường miễn dịch - hai yếu tố quan trọng trong kiểm soát viêm da. Ngủ 7 - 8 giờ mỗi đêm giúp cơ thể hồi phục tốt và làm giảm các triệu chứng trên da.

Chế độ dinh dưỡng

Duy trì chế độ ăn cân đối, giàu vitamin và khoáng chất: Trái cây và rau củ là nguồn cung cấp vitamin C, E, kẽm cùng các chất chống oxy hóa, giúp giảm viêm, tăng cường miễn dịch và hỗ trợ tái tạo làn da bị tổn thương. Nên bổ sung đều đặn các loại thực phẩm này trong bữa ăn hằng ngày để thúc đẩy khả năng hồi phục của da.

Uống đủ nước để dưỡng ẩm từ bên trong: Cung cấp 1,5 - 2 lít nước mỗi ngày giúp duy trì độ ẩm cho da, hỗ trợ thải độc và làm da mềm mại, giảm hiện tượng khô, bong tróc hay ngứa ngáy thường gặp khi bị phát ban.

Tránh thực phẩm gây dị ứng nếu có tiền sử nhạy cảm: Với những người có cơ địa dễ dị ứng, cần hạn chế các thực phẩm từng gây phản ứng như hải sản, trứng, đậu phộng hay sữa bò. Việc ghi lại nhật ký ăn uống giúp phát hiện các tác nhân kích thích và phòng tránh hiệu quả.

Hạn chế đồ ăn cay, nóng và nhiều đường: Thức ăn cay, chiên rán, nhiều đường hoặc đồ uống có gas có thể làm tăng phản ứng viêm, khiến phát ban lan rộng hơn. Nên ưu tiên các món thanh mát, dễ tiêu để hỗ trợ làn da hồi phục nhanh chóng.

Tiêm vắc xin phòng ngừa các loại phát ban

Phát ban là một dấu hiệu thường gặp trong da liễu, có thể liên quan đến nhiều bệnh lý khác nhau, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm do virus như sởi, rubella, thủy đậu hay sốt phát ban do enterovirus.

Các loại vắc xin như sởi - quai bị - rubella, vắc xin thủy đậu và vắc xin cúm mùa đã được chứng minh mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc giảm tỷ lệ mắc bệnh cũng như hạn chế triệu chứng đặc trưng là phát ban. Tiêm chủng giúp cơ thể hình thành miễn dịch chủ động nhờ sản xuất kháng thể đặc hiệu, từ đó ức chế sự nhân lên của virus và làm giảm các tổn thương ngoài da như ban dát sẩn, ban xuất huyết hoặc ban hồng ban đa dạng.

Tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, chúng tôi mang đến dịch vụ tiêm chủng an toàn và đạt chuẩn chất lượng. Nhờ có đội ngũ bác sĩ, điều dưỡng nhiều kinh nghiệm, phụ huynh có thể an tâm khi bảo vệ sức khỏe cho con trẻ. Hãy đưa bé đi tiêm phòng ngay hôm nay để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh!

Hy vọng qua bài viết bạn đọc hiểu rõ các loại phát ban giúp chúng ta nhận biết sớm những bất thường trên da và xác định nguyên nhân, từ đó có biện pháp chăm sóc hoặc điều trị kịp thời. Việc theo dõi kỹ các triệu chứng, kết hợp với thói quen sinh hoạt và chăm sóc da hợp lý sẽ góp phần hạn chế phát ban tiến triển nặng và bảo vệ sức khỏe làn da một cách toàn diện.