Viêm da cơ địa là gì? Những vấn đề cần biết về viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) là một bệnh lý da mãn tính, biểu hiện bởi sự đổi màu và phát ban ngứa trên da. Đây được xem là loại chàm phổ biến nhất, trong đó "chàm" là một thuật ngữ rộng hơn để mô tả một nhóm các bệnh lý về da do viêm gây ra. Bệnh thường bắt đầu từ thời thơ ấu và các đợt bùng phát có thể tiếp diễn đến tuổi trưởng thành. Bệnh có liên quan đến các dị ứng tiềm ẩn và hình dáng tổn thương trên da có thể khác nhau và thay đổi theo thời gian. Viêm da cơ địa không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể được kiểm soát bằng kem, thuốc hoặc các lựa chọn điều trị khác. Điều quan trọng cần lưu ý là viêm da cơ địa không lây nhiễm, phát ban không lây từ người này sang người khác qua tiếp xúc vật lý. 

Những triệu chứng của viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa biểu hiện qua các mảng da khô, ngứa và có vảy với màu sắc thay đổi. Tình trạng này có thể bùng phát hoặc xuất hiện rồi biến mất trong suốt cuộc đời của một người. Khi phát ban bùng phát, có thể gây khó chịu và ngứa dữ dội. Phản ứng tự nhiên là gãi, nhưng việc gãi có thể dẫn đến sưng, nứt nẻ, đóng vảy và bong tróc. Đôi khi, phát ban còn có thể "chảy dịch" trong. Các triệu chứng của viêm da cơ địa có thể khác nhau đáng kể ở mỗi người và có thể dao động từ nhẹ đến nặng. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Phát ban;
• Da khô hoặc nứt nẻ;
• Da ngứa;
• Da đổi màu (có thể là đỏ, tím, nâu hoặc xám tùy thuộc vào tông màu da tự nhiên);
• Các nốt sần nhỏ chứa dịch hoặc đóng vảy;
• Sưng tấy;
• Da có thể nổi mụn nước, chảy máu, đóng vảy cứng, có vảy hoặc dày lên.

Viêm da cơ địa thường phát triển ở những vùng da có nếp gấp hoặc gập lại, chẳng hạn như phía sau đầu gối hoặc bên trong khuỷu tay. Tuy nhiên, phát ban cũng có thể xuất hiện ở bất kỳ đâu trên da như mặt, cổ, tay, bàn chân và thậm chí cả mí mắt hoặc núm vú.

Tác động của viêm da cơ địa với sức khỏe 

Mặc dù viêm da cơ địa thường không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Sự ngứa ngáy và khó chịu liên tục do phát ban có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực:

• Rối loạn giấc ngủ: Ngứa dữ dội, đặc biệt vào ban đêm, thường làm gián đoạn giấc ngủ, dẫn đến mệt mỏi và giảm khả năng tập trung trong ngày.
• Ảnh hưởng tâm lý và cảm xúc: Người bệnh có thể cảm thấy xấu hổ, tự ti, thất vọng hoặc thậm chí trầm cảm vì tình trạng da của mình. Điều này đặc biệt đúng ở thanh thiếu niên và người trẻ tuổi.
• Giảm chất lượng cuộc sống: Khó khăn trong các hoạt động hàng ngày, công việc, học tập và các mối quan hệ xã hội.

Biến chứng có thể gặp khi mắc viêm da cơ địa

Nếu không được quản lý đúng cách, viêm da cơ địa có thể dẫn đến một số biến chứng:

• Nhiễm trùng da: Việc gãi da liên tục có thể làm da bị tổn thương, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng. Các dấu hiệu của nhiễm trùng có thể bao gồm sưng tấy, đau và chảy mủ vàng. Trong trường hợp nặng hơn, có thể xuất hiện tình trạng gọi là eczema herpeticum.
• Dày da (lichen hóa): Gãi và chà xát mãn tính có thể khiến da trở nên dày hơn và sẫm màu hơn. Tình trạng da dày này cũng có thể gây ngứa liên tục.
• Lão hóa da sớm và thay đổi sắc tố: Đối với những người cần liệu pháp ánh sáng kéo dài, có nguy cơ lão hóa da sớm và thay đổi màu da (tăng sắc tố).
• Tăng nguy cơ ung thư da: Liệu pháp ánh sáng dài hạn, mặc dù hiệu quả, nhưng cũng đi kèm với tăng nguy cơ ung thư da.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bạn nhận thấy những thay đổi trên da hoặc nếu các triệu chứng của bạn trở nên nghiêm trọng hơn. Bạn nên gặp bác sĩ nếu:

• Bạn hoặc con bạn có các triệu chứng của viêm da cơ địa.
• Các phương pháp điều trị hiện tại không giúp cải thiện tình trạng viêm da cơ địa của bạn.
• Các triệu chứng gây đau đớn và khó chịu.
• Bạn liên tục gãi da và xuất hiện dấu hiệu nhiễm trùng.

Nguyên nhân chính xác của viêm da cơ địa không phải lúc nào cũng được biết rõ. Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ ra rằng viêm da cơ địa do sự thay đổi trong cách thức hoạt động của hàng rào bảo vệ da và hệ miễn dịch. Nếu bạn bị viêm da cơ địa, bạn có thể có một biến thể di truyền ngăn cản làn da của bạn tạo ra một hàng rào mạnh mẽ chống lại các chất gây dị ứng và kích ứng. Điều này làm cho da dễ bị tổn thương hơn. Khi da bị kích ứng, nó sẽ viêm và cảm thấy ngứa, khiến hàng rào da bị phá vỡ thêm, tạo thành một vòng luẩn quẩn.

Các yếu tố kích hoạt viêm da cơ địa có thể bao gồm:

• Chất gây dị ứng hoặc kích ứng: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây bùng phát tình trạng viêm da.
• Thay đổi nội tiết tố: Trong lúc hành kinh, trong thời kỳ mang thai tình trạng này có thể nặng hơn.
• Nhiễm trùng da: Các loại vi khuẩn có thể xâm nhập và làm tình trạng viêm da trở nên tồi tệ hơn.
• Căng thẳng: Các rối loạn cảm xúc và căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của da.
• Thay đổi nhiệt độ: Cả nóng và lạnh đều có thể là yếu tố kích hoạt tình trạng viêm da.

Các chất gây dị ứng và kích ứng phổ biến có thể bao gồm:

• Thực phẩm: Đậu phộng, trứng, đậu nành, lúa mì, động vật có vỏ,...
• Sản phẩm chăm sóc da: Đặc biệt là những sản phẩm có chứa hương liệu hoặc chất bảo quản như methylisothiazolinone. Các loại dầu thiết yếu (như dầu oải hương) hoặc thành phần thực phẩm trong sản phẩm dưỡng da (như bột yến mạch, sữa dê, dầu hạt, đu đủ) cũng có nguy cơ cao gây mẫn cảm.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm da cơ địa?

Bạn có thể có nguy cơ mắc viêm da cơ địa cao hơn nếu:

• Có người thân mắc bệnh: Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng, đột biến gen filaggrin - một protein quan trọng trong việc duy trì hàng rào bảo vệ da có thể gây nên tình trạng viêm da.

• Hen suyễn: Viêm da cơ địa thường đi kèm với các tình trạng dị ứng khác hư hen suyễn, viêm mũi dị ứng,...

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm da cơ địa

Các yếu tố làm tăng nguy cơ viêm da cơ địa bao gồm yếu tố di truyền, cơ địa dị ứng, suy giảm chức năng hàng rào bảo vệ da, phản ứng quá mức của hệ miễn dịch, yếu tố môi trường như thời tiết khô lạnh, hóa chất và dị nguyên (bụi nhà, phấn hoa), căng thẳng tâm lý, thiếu hụt Vitamin D và sự hiện diện của các bệnh dị ứng khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm da cơ địa

Chẩn đoán chính xác bệnh cần kết hợp nhiều yếu tố:

Xem xét các triệu chứng và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng ở da (khi nào chúng bắt đầu, cảm giác như thế nào) và các bệnh lý liên quan và tiền sử mắc bệnh của người thân trong gia đình như hen suyễn, viêm da khác, tình trạng dị ứng khác,...

Khám thực thể: Bác sĩ sẽ kiểm tra kỹ lưỡng làn da vì viêm da cơ địa có thể bùng phát sua đó giảm dần, da có thể không ở tình trạng tồi tệ nhất khi bạn đến khám.

Xét nghiệm bổ sung (nếu cần):

• Xét nghiệm áp da: Bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm này bằng cách bôi một lượng nhỏ các chất khác nhau lên da và che lại. Trong vài ngày tiếp theo, bác sĩ sẽ kiểm tra da để tìm dấu hiệu phản ứng. Xét nghiệm này giúp chẩn đoán các loại dị ứng cụ thể gây viêm da.
• Sinh thiết da: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị sinh thiết da. Đây là một xét nghiệm để xem xét mẫu da dưới kính hiển vi trong phòng thí nghiệm. Sinh thiết da không chỉ giúp xác nhận chẩn đoán mà còn có thể hỗ trợ bác sĩ da liễu lựa chọn phương pháp điều trị tối ưu.

Phương pháp điều trị viêm da cơ địa

Mặc dù không có cách chữa khỏi hoàn toàn viêm da cơ địa, nhưng các phương pháp điều trị hiện có thể giúp quản lý các triệu chứng, giảm bùng phát và cải thiện chất lượng cuộc sống. Mục tiêu chính của điều trị bằng thuốc là làm sạch hoàn toàn viêm da cơ địa và ngăn ngừa tái phát.

Nội khoa

Điều trị nội khoa bao gồm nhiều loại thuốc khác nhau, từ bôi ngoài da đến uống hoặc tiêm, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và vị trí của viêm da cơ địa.

Thuốc bôi ngoài da

• Kem dưỡng ẩm: Là nền tảng của việc điều trị và quản lý bệnh viêm da cơ địa. Bạn nên bôi kem dưỡng ẩm dùng ít nhất hai lần mỗi ngày để giữ ẩm cho da, duy trì hàng rào bảo vệ da và ngăn ngừa sự xâm nhập của mầm bệnh và chất gây dị ứng.

• Corticosteroid bôi ngoài da: Là phương pháp điều trị bằng thuốc quan trọng nhất làm giảm các triệu chứng viêm và ngứa nhanh chóng.

Thuốc uống

• Thuốc kháng histamine: Có thể giúp giảm ngứa. Các loại ít gây buồn ngủ như cetirizine hoặc loratadine được dùng vào ban ngày. Các loại gây buồn ngủ như diphenhydramine, promethazine hoặc cyproheptadine có thể hữu ích vào ban đêm nếu bạn có kèm mất ngủ.

• Thuốc kháng sinh: Được kê đơn để điều trị nhiễm trùng da do gãi.

• Thuốc kiểm soát viêm (dành cho chàm nặng): Cyclosporine, methotrexate, prednisone, mycophenolate và azathioprine là các lựa chọn để kiểm soát các triệu chứng nặng. Những loại thuốc này hiệu quả nhưng không thể sử dụng lâu dài do tác dụng phụ nghiêm trọng tiềm ẩn.

• Thuốc ức chế JAK đường uống: Abrocitinib và upadacitinib là những loại thuốc mới hơn, được phê duyệt cho viêm da cơ địa từ trung bình đến nặng khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả. Chúng hoạt động bằng cách giảm viêm trong cơ thể. Tuy nhiên, vì chúng là thuốc ức chế miễn dịch, cần theo dõi chặt chẽ các tác dụng phụ như giảm số lượng tế bào máu, tăng lipid máu và tăng nguy cơ nhiễm trùng (đặc biệt là herpes simplex và zoster).

Thuốc sinh học dạng tiêm (kháng thể đơn dòng)

• Dupilumab: Là một chất điều hòa miễn dịch (không phải chất ức chế miễn dịch), hoạt động bằng cách ngăn chặn các interleukin 4 và 13 - các yếu tố chính gây viêm. Thuốc này được phê duyệt cho bệnh nhân từ 6 tháng tuổi trở lên bị viêm da cơ địa từ trung bình đến nặng không kiểm soát được bằng thuốc bôi ngoài da. Dupilumab được tiêm dưới da hai tuần một lần. Các tác dụng phụ thường gặp là nhẹ, bao gồm phản ứng tại chỗ tiêm và viêm mí mắt.
• Tralokinumab và Lebrikizumab-lbkz: Là các chất ức chế IL-13, được phê duyệt cho bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên bị viêm da cơ địa từ trung bình đến nặng. Loại thuốc này cũng được tiêm dưới da.
• Nemolizumab-ilto: Một loại thuốc sinh học khác được phê duyệt cho bệnh nhân từ 12 tuổi trở lên bị viêm da cơ địa từ trung bình đến nặng. Thuốc này có thể giảm ngứa đáng kể chỉ trong tuần đầu tiên.

Các phương pháp khác

• Liệu pháp ánh sáng (Quang trị liệu): Liệu pháp này sử dụng ánh sáng UVA hoặc UVB để điều trị viêm da cơ địa, đặc biệt cho những người không đáp ứng tốt với điều trị tại chỗ hoặc tái phát nhanh chóng. Cần 2 - 3 lần điều trị mỗi tuần trong vài tháng tại phòng khám. Tuy nhiên, liệu pháp ánh sáng kéo dài có thể gây lão hóa da sớm, thay đổi màu da và tăng nguy cơ ung thư da, nên không thường dùng cho trẻ nhỏ.

• Băng ướt: Một phương pháp điều trị chuyên sâu cho chàm nặng, bao gồm việc bôi thuốc mỡ corticosteroid và sau đó quấn vùng da bằng gạc ướt và một lớp gạc khô bên ngoài. Phương pháp này giúp da hấp thụ thuốc, giữ ẩm, giảm bùng phát và bảo vệ da khỏi gãi.

Ngoại khoa

Điều trị viêm da cơ địa chủ yếu là điều trị nội khoa với các loại thuốc bôi và tránh xa các yếu tố nguy cơ. Chưa ghi nhận các biện pháp ngoại khoa điều trị bệnh lý này.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn nặng của viêm da cơ địa

Việc áp dụng các thói quen sinh hoạt và chăm sóc da đúng cách là yếu tố then chốt trong việc kiểm soát viêm da cơ địa, giảm bùng phát và cải thiện triệu chứng.

Chế độ dinh dưỡng

Các nguồn nhấn mạnh rằng thực phẩm có thể là yếu tố kích hoạt dị ứng gây bùng phát viêm da cơ địa ở một số người. Tuy nhiên, không phải tất cả bệnh nhân viêm da cơ địa đều bị dị ứng thực phẩm. Quan trọng là hạn chế chế độ ăn kiêng, đặc biệt ở trẻ sơ sinh, trừ khi có ý kiến từ chuyên gia. Bạn không nên thay đổi chế độ ăn uống của mình (kể cả khi đang cho con bú) trừ khi được bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng chỉ định. Nếu bạn nghi ngờ một loại thực phẩm cụ thể là nguyên nhân gây bùng phát, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được xét nghiệm và tư vấn phù hợp.

Chế độ sinh hoạt

• Xác định và tránh các yếu tố kích hoạt: Đây là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình điều trị và kiểm soát bệnh. Theo dõi các tác nhân gây bùng phát như sản phẩm chăm sóc da có mùi thơm, vải len, căng thẳng, nhiệt độ khắc nghiệt, chất tẩy rửa mạnh, lông thú cưng, mạt bụi nhà, phấn hoa và một số loại thực phẩm.

• Dưỡng ẩm da đều đặn: Bôi kem dưỡng ẩm không mùi, không thuốc nhuộm ít nhất hai lần mỗi ngày. Bôi ngay sau khi tắm khi da còn ẩm (trong vòng ba phút) để khóa ẩm.

• Sử dụng kem chống ngứa: Các loại kem hydrocortisone 1% có thể tạm thời giảm ngứa. Bôi không quá hai lần mỗi ngày lên vùng bị ảnh hưởng trước khi dưỡng ẩm.

• Cắt móng tay: Cắt móng tay ngắn hoặc đeo găng tay vào ban đêm để tránh làm tổn thương da khi gãi. Đối với trẻ em, việc mang vớ hoặc găng tay vào ban đêm có thể giúp ích.

• Mặc quần áo phù hợp: Chọn quần áo thoải mái, không chật, không gây ngứa và làm từ chất liệu mềm mại, thoáng khí như cotton. Tránh len và các loại vải thô. Trong thời tiết nóng hoặc khi tập thể dục, chọn quần áo nhẹ để da được "thở".

• Sử dụng máy tạo độ ẩm: Không khí trong nhà khô và nóng có thể làm da khô hơn và làm tình trạng ngứa, bong tróc trầm trọng hơn. Máy tạo độ ẩm có thể giúp bổ sung độ ẩm cho không khí.

• Tắm đúng cách: Tắm hàng ngày bằng nước ấm (không quá nóng). Sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ, không xà phòng, không chứa thuốc nhuộm, cồn hoặc hương liệu. Rửa sạch hoàn toàn sữa rửa mặt.

Phương pháp phòng ngừa viêm da cơ địa hiệu quả

Các phương pháp phòng ngừa viêm da cơ địa phổ biến gồm:

• Dưỡng ẩm thường xuyên: Duy trì thói quen dưỡng ẩm da ít nhất hai lần mỗi ngày bằng kem dưỡng ẩm, không thuốc nhuộm là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất. Điều này giúp duy trì hàng rào bảo vệ da và giữ ẩm, ngăn ngừa da khô nứt và dễ bị tổn thương.
• Sử dụng chất thay thế xà phòng và dầu tắm: Sử dụng các sản phẩm làm sạch dịu nhẹ, không xà phòng hoặc dầu tắm có thể giúp bảo vệ lớp dầu tự nhiên của da.
• Tránh nhiệt độ khắc nghiệt: Giữ mát và tránh tắm nước quá nóng, cũng như môi trường quá lạnh hoặc khô hanh. Nhiệt độ quá cao có thể làm da khô và ngứa.
• Sử dụng máy tạo độ ẩm: Duy trì độ ẩm thích hợp trong không khí, đặc biệt là trong môi trường khô nóng, bằng cách sử dụng máy tạo độ ẩm.
• Mặc quần áo thoải mái và thoáng khí: Chọn quần áo bằng cotton, rộng rãi, không chật hoặc gây cọ xát để giảm kích ứng da.
• Quản lý căng thẳng: Thực hành các kỹ thuật giảm căng thẳng để tránh các đợt bùng phát liên quan đến cảm xúc.