Nguyên nhân nhồi máu cơ tim: Những yếu tố nguy cơ cần biết để phòng ngừa

Hiểu rõ nguyên nhân nhồi máu cơ tim là bước quan trọng để mỗi người chủ động phòng ngừa căn bệnh tim mạch nguy hiểm hàng đầu này. Bởi nhồi máu cơ tim thường diễn tiến đột ngột, để lại hậu quả nặng nề và có thể cướp đi tính mạng trong thời gian rất ngắn. Nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ từ lối sống, bệnh lý nền hay di truyền sẽ giúp bạn bảo vệ trái tim khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân nhồi máu cơ tim là gì?

Nhồi máu cơ tim xảy ra khi một vùng cơ tim bị thiếu máu nuôi dưỡng nghiêm trọng do động mạch vành bị tắc nghẽn đột ngột và kéo dài. Đây là tình trạng cấp cứu tim mạch nguy hiểm, đòi hỏi xử trí kịp thời để tránh biến chứng nặng nề.

Nguyên nhân chính dẫn đến nhồi máu cơ tim

Mảng xơ vữa động mạch: Là nguyên nhân nhồi máu cơ tim phổ biến nhất. Mảng xơ vữa hình thành qua nhiều năm từ sự tích tụ cholesterol, canxi và tế bào viêm trong thành mạch. Khi mảng này nứt vỡ, tiểu cầu và các yếu tố đông máu nhanh chóng bám vào, tạo thành cục huyết khối làm bít tắc lòng động mạch vành.

Huyết khối từ nơi khác: Trong một số trường hợp, cục máu đông hình thành trong tim (do rung nhĩ, van tim nhân tạo, viêm nội tâm mạc) có thể theo dòng máu đến động mạch vành, gây tắc nghẽn.

Co thắt động mạch vành: Căng thẳng tâm lý, hút thuốc lá hoặc sử dụng chất kích thích như cocaine có thể khiến mạch vành co thắt dữ dội, làm giảm hoặc ngừng hẳn dòng máu đến cơ tim.

Bóc tách động mạch vành hoặc động mạch chủ: Ít gặp hơn, nhưng có thể xảy ra ở người trẻ hoặc phụ nữ sau sinh, gây tắc dòng máu nuôi tim.

Nguyên nhân hiếm gặp khác

Một số bệnh lý như viêm mạch máu (Takayasu, Kawasaki), rối loạn đông máu hoặc dị dạng bẩm sinh động mạch vành cũng có thể là nguyên nhân gây nhồi máu cơ tim.

Dù xuất phát từ bất kỳ cơ chế nào, điểm chung của các nguyên nhân nhồi máu cơ tim là làm cho cơ tim không được cung cấp đủ oxy. Hậu quả là tế bào cơ tim bị tổn thương, hoại tử, gây nên cơn nhồi máu cơ tim cấp tính. Nếu không được cấp cứu kịp thời, bệnh có thể dẫn đến suy tim, rối loạn nhịp tim nguy hiểm, thậm chí tử vong.

Yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng bị nhồi máu cơ tim

Bên cạnh nguyên nhân nhồi máu cơ tim trực tiếp là tắc nghẽn động mạch vành, còn có nhiều yếu tố nguy cơ tiềm ẩn thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, từ đó làm tăng khả năng xảy ra biến cố tim mạch nghiêm trọng. Các yếu tố thường gặp gồm:

• Tuổi tác và giới tính: Nam giới trên 45 tuổi và phụ nữ sau 55 tuổi có nguy cơ cao hơn do ảnh hưởng của quá trình lão hóa và sự suy giảm hormon bảo vệ tim mạch.
• Hút thuốc lá: Khói thuốc làm tổn thương nội mạc mạch máu, thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa và gây co thắt động mạch vành.
• Tăng huyết áp: Tình trạng huyết áp cao kéo dài gây áp lực lên thành mạch, tạo điều kiện cho mảng xơ vữa phát triển và dễ nứt vỡ.
• Rối loạn lipid máu: LDL cholesterol tăng cao, HDL thấp hoặc triglycerid tăng đều là yếu tố then chốt trong tiến triển xơ vữa động mạch.
• Đái tháo đường: Làm tổn thương vi mạch, gây viêm và xơ cứng thành mạch, từ đó tăng gấp 2 - 3 lần nguy cơ nhồi máu cơ tim.
• Tiền sử gia đình: Nếu có người thân mắc bệnh động mạch vành sớm (nam <55 tuổi, nữ <65 tuổi) thì nguy cơ cá nhân sẽ tăng đáng kể.
• Thừa cân, béo phì và ít vận động: Liên quan trực tiếp đến kháng insulin, rối loạn mỡ máu và tăng huyết áp, những yếu tố làm mảng xơ vữa tiến triển nhanh.
• Các bệnh lý nền khác: Bệnh thận mạn tính, bệnh tự miễn (lupus, viêm khớp dạng thấp), tiền sản giật hoặc đái tháo đường thai kỳ đều có thể làm gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim.
• Lối sống không lành mạnh: Ăn nhiều chất béo bão hòa, ít rau xanh, thường xuyên căng thẳng, ngủ kém, lạm dụng rượu bia đều là tác nhân góp phần hình thành mảng xơ vữa và huyết khối.

Những yếu tố này không trực tiếp gây tắc mạch ngay lập tức, nhưng khi tích lũy lâu dài, chúng sẽ làm tăng nguy cơ xuất hiện nguyên nhân nhồi máu cơ tim chủ yếu là xơ vữa và huyết khối động mạch vành.

Dấu hiệu cảnh báo sớm nhồi máu cơ tim bạn không nên bỏ qua

Việc nhận diện sớm các triệu chứng cảnh báo đóng vai trò quan trọng, giúp rút ngắn thời gian cấp cứu và giảm đáng kể nguy cơ tử vong. Bệnh nhân cần lưu ý những dấu hiệu nhồi máu cơ tim thường gặp sau:

• Đau thắt ngực điển hình: Cảm giác đè nặng, bóp nghẹt hoặc nóng rát sau xương ức. Cơn đau có thể lan ra vai trái, cánh tay, lưng, hàm hoặc vùng thượng vị, kéo dài từ vài phút đến hàng chục phút và không thuyên giảm khi nghỉ ngơi.
• Khó thở: Có thể xuất hiện đơn độc hoặc đi kèm cơn đau ngực.
• Vã mồ hôi lạnh, chóng mặt, hoa mắt: Thường xuất hiện cùng với đau thắt ngực.
• Buồn nôn hoặc nôn: Đôi khi là triệu chứng chính ở một số bệnh nhân.
• Ngất hoặc gần ngất, tụt huyết áp: Là dấu hiệu cho thấy tình trạng tim mạch nghiêm trọng.

Đặc biệt, ở phụ nữ, người cao tuổi hoặc bệnh nhân tiểu đường, triệu chứng nhồi máu cơ tim thường không điển hình. Người bệnh có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi, khó chịu vùng thượng vị, đầy bụng hoặc khó thở thoáng qua. Chính vì sự khác biệt này mà nhiều trường hợp bị bỏ sót hoặc chẩn đoán nhầm, làm chậm trễ điều trị.

Khi có nghi ngờ, bác sĩ thường chỉ định các phương pháp chẩn đoán quan trọng:

• Điện tâm đồ (ECG): Phát hiện biến đổi ST-T, sóng Q bất thường, giúp xác định rối loạn dẫn truyền và vị trí tổn thương cơ tim.
• Xét nghiệm men tim (Troponin I/T, CK-MB): Nồng độ tăng cao trong máu phản ánh tình trạng hoại tử cơ tim.
• Chụp động mạch vành: Xác định chính xác vị trí tắc nghẽn, đồng thời cho phép can thiệp đặt stent để tái thông dòng chảy.

Cách phòng ngừa nhồi máu cơ tim từ việc kiểm soát nguyên nhân

Nhồi máu cơ tim hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ xảy ra nếu người bệnh chủ động kiểm soát tốt nguyên nhân nhồi máu cơ tim và các yếu tố nguy cơ liên quan. Các tổ chức tim mạch lớn trên thế giới đều khuyến cáo thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp dưới đây:

Thay đổi lối sống

Thay đổi lối sống là bước quan trọng giúp kiểm soát nguyên nhân nhồi máu cơ tim và giảm nguy cơ biến chứng:

• Bỏ thuốc lá hoàn toàn, hạn chế rượu bia và các chất kích thích.
• Duy trì chế độ ăn lành mạnh: Giảm muối, hạn chế chất béo bão hòa và đồ ăn nhanh; ưu tiên các thực phẩm có lợi cho tim mạch như cá, dầu thực vật, rau xanh, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên hạt.
• Kiểm soát cân nặng: Duy trì cân nặng hợp lý, vòng bụng chuẩn để hạn chế tình trạng béo phì và kháng insulin.
• Tăng cường vận động: Tập thể dục đều đặn ít nhất 150 phút/tuần với các hoạt động như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội hoặc tập luyện vừa sức.

Kiểm soát bệnh lý nền

Điều trị và theo dõi chặt chẽ các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu theo đúng phác đồ của bác sĩ. Sử dụng thuốc hạ mỡ máu (statin), aspirin hoặc thuốc chống đông khi có chỉ định, nhằm ngăn ngừa hình thành huyết khối - một trong những nguyên nhân nhồi máu cơ tim hàng đầu.

Quản lý căng thẳng và giấc ngủ

Ngủ đủ giấc và xây dựng nhịp sinh hoạt điều độ để tim mạch được nghỉ ngơi và hồi phục. Thực hiện các biện pháp giảm stress thông qua thiền, yoga, hít thở sâu hoặc các hoạt động giải trí lành mạnh, giúp ổn định huyết áp và hạn chế co thắt mạch vành.

Khám sức khỏe định kỳ

Đo huyết áp, kiểm tra mỡ máu, đường huyết và tầm soát nguy cơ tim mạch định kỳ, đặc biệt ở những người có yếu tố nguy cơ cao. Việc phát hiện sớm và kiểm soát kịp thời bất thường sẽ góp phần ngăn chặn tiến triển của các nguyên nhân nhồi máu cơ tim, giảm thiểu biến chứng nguy hiểm.

Nhồi máu cơ tim là biến cố tim mạch nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ. Việc hiểu rõ nguyên nhân nhồi máu cơ tim sẽ giúp bạn chủ động thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh nền và bảo vệ sức khỏe tim mạch. Hãy khám sức khỏe định kỳ, tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và duy trì lối sống khoa học để trái tim luôn khỏe mạnh.