Cúm mùa: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Tìm hiểu chung bệnh cúm mùa

Cúm mùa là một bệnh do virus truyền nhiễm ảnh hưởng đến đường hô hấp, bao gồm cả đường hô hấp trên và dưới. Virus cúm mùa thường lưu hành vào mùa thu và mùa đông, và thời gian này thường được gọi là mùa cúm. Thời gian chính xác của mùa cúm có thể khác nhau, thường bắt đầu tăng vào tháng 10 và đạt đỉnh điểm vào khoảng tháng 12. Tuy nhiên, kể từ khi đại dịch Covid bắt đầu, thời gian diễn ra bệnh cúm mùa trở nên khó dự đoán hơn.

Ngoài virus cúm, một số loại virus đường hô hấp khác cũng lây lan trong mùa cúm và có thể gây ra các triệu chứng tương tự như cúm, bao gồm rhinovirus (gây ra cảm lạnh thông thường) và virus hợp bào hô hấp. Virus hợp bào hô hấp có thể gây ra bệnh hô hấp nặng ở trẻ nhỏ và cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do bệnh hô hấp ở người lớn trên 65 tuổi.

Triệu chứng bệnh cúm mùa

Những dấu hiệu và triệu chứng của cúm mùa

Các dấu hiệu và triệu chứng của cúm mùa thường xuất hiện một cách đột ngột. Người mắc cúm có thể trải qua một hoặc nhiều triệu chứng sau:

• Sốt hoặc cảm giác rét run.
• Ho kéo dài.
• Đau họng rát.
• Tắc nghẽn mũi hoặc chảy nước mũi liên tục.
• Đau cơ và mệt mỏi chung toàn thân.
• Đau đầu dữ dội.
• Mệt mỏi không rõ nguyên nhân.
• Nôn mửa và tiêu chảy, đặc biệt phổ biến ở trẻ em.

Các trường hợp nặng có thể tiến triển đến các triệu chứng như khó thở, nhịp tim nhanh, và hạ huyết áp. Ở các trường hợp nặng, có thể cần can thiệp hỗ trợ hô hấp trong vòng ít nhất 48 giờ.

Biểu hiện của cúm mùa có thể từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào độ tuổi, bệnh đi kèm, tình trạng chủng ngừa và khả năng miễn dịch tự nhiên đối với virus. Thông thường, người bệnh đã được tiêm vắc xin cúm mùa có các triệu chứng nhẹ hơn và ít có khả năng bị biến chứng hơn. Trong các trường hợp nhiễm cúm nặng, có thể gặp các triệu chứng như khó thở.

Biến chứng có thể gặp khi mắc cúm mùa

Các biến chứng có thể gặp của cúm mùa bao gồm:

• Viêm phổi do nhiễm khuẩn thứ phát.
• Hội chứng suy hô hấp cấp tính.
• Viêm cơ.
• Viêm cơ tim.
• Suy đa cơ quan.

Bệnh cúm có tỷ lệ mắc bệnh rất lớn, nhiều người phải nghỉ làm và nghỉ học. Ở trẻ em và người cao tuổi, nhiễm trùng có thể dẫn đến tử vong. Tỷ lệ tử vong cao hơn ở những người có tiền sử mắc bệnh phổi hoặc đái tháo đường. Theo ước tính của Trung tâm kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có đến 650.000 ca tử vong hàng năm có liên quan đến các bệnh lý về đường hô hấp do cúm mùa.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Hầu hết những người mắc cúm mùa sẽ tự hồi phục trong vòng một đến hai tuần mà không cần điều trị. Tuy nhiên, các biến chứng nghiêm trọng của bệnh cúm có thể xảy ra, vì vậy bạn nên đến gặp bác sĩ ngay nếu có các dấu hiệu sau:

• Bạn cảm thấy thở ngắn hoặc khó thở.
• Bạn cảm thấy đau hoặc áp lực ở ngực, bụng.
• Bạn có dấu hiệu của tình trạng mất nước như chóng mặt khi thay đổi tư thế, hoặc không có nước tiểu.
• Bạn cảm thấy khó chịu.
• Bạn bị nôn nhiều hoặc không thể uống đủ nước.

Ở trẻ em, bạn nên tìm kiếm sự giúp đỡ nếu trẻ có các dấu hiệu đã nêu ở trên, hoặc có các dấu hiệu sau:

• Da trẻ có màu xanh hoặc tím.
• Trẻ trở nên cáu kỉnh, không cho bế.
• Không có nước mắt khi khóc (ở trẻ sơ sinh).
• Trẻ sốt kèm phát ban.
• Trẻ li bì, khó thức dậy.

Nguyên nhân gây bệnh cúm mùa

Có bốn loại virus cúm là A, B, C và D, trong đó nhiễm virus cúm mùa thường do cúm loại A và B gây ra. Virus cúm A có thể được phân loại bởi các loại H và N như (H1N1) và H3N2. Virus cúm B được phân loại thành dòng và chủng; virus cúm B lưu hành trong những mùa cúm gần đây thuộc hai dòng là cúm B Yamagata và cúm B Victoria. Mặc dù tỷ lệ lưu hành của cúm C thường thấp hơn cúm A và B, dịch cúm C vẫn có thể xảy ra.

Nguy cơ mắc bệnh cúm mùa

Những ai có nguy cơ mắc cúm mùa?

Cúm mùa có thể ảnh hưởng đến cả trẻ em và người lớn. Tuy nhiên, những người thuộc nhóm nguy cơ cao như người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, bệnh tim, hoặc phụ nữ mang thai có thể dễ gặp phải các biến chứng nghiêm trọng khi nhiễm virus cúm. Tương tự, trẻ nhỏ và những trẻ có bệnh lý nền cũng có nguy cơ cao phải nhập viện hoặc mắc cúm nặng và phức tạp hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc cúm mùa

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc cúm mùa chủ yếu liên quan đến cách thức lây truyền của virus. Virus cúm lây lan chủ yếu qua đường hô hấp, từ người sang người, khi tiếp xúc gần (khoảng 2 mét). Khi người nhiễm bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, virus trong dịch tiết đường hô hấp có thể lây truyền sang người khác nếu họ hít phải hoặc tiếp xúc với dịch tiết này.

Virus cúm cũng có thể lây truyền qua không khí ở khoảng cách xa hơn (các hạt khí dung lơ lửng trong không khí), nhưng mức độ lây truyền theo cách này chưa được xác định rõ ràng.

Ngoài ra, sự lây truyền cũng có thể xảy ra nếu chạm vào bề mặt bị nhiễm dịch tiết hô hấp, sau đó chạm vào mũi, mắt hoặc miệng.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh cúm mùa

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán cúm mùa

Việc chẩn đoán cúm mùa thường bắt đầu bằng việc xem xét các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân. Các triệu chứng điển hình bao gồm sốt, ho, đau họng, sổ mũi, nhức đầu, đau cơ và mệt mỏi. Các triệu chứng này thường xuất hiện đột ngột. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng một số loại virus đường hô hấp khác cũng có thể gây ra các triệu chứng tương tự.

Trong một số trường hợp, có thể cần thực hiện các xét nghiệm để xác định chính xác virus cúm gây bệnh. Mặc dù các nguồn không đề cập cụ thể đến các loại xét nghiệm, nhưng một số xét nghiệm thường được sử dụng để chẩn đoán cúm bao gồm:

• Xét nghiệm RT-PCR: Đây là xét nghiệm thường được sử dụng để phát hiện virus cúm trong dịch tiết đường hô hấp. Xét nghiệm này có độ nhạy cao và có thể xác định loại virus cúm (A, B, C, hoặc D) và các biến thể của nó.
• Xét nghiệm kháng nguyên nhanh: Xét nghiệm này có thể cho kết quả nhanh hơn so với RT-PCR, nhưng độ nhạy có thể thấp hơn.
• Nuôi cấy virus: Phương pháp này thường được sử dụng trong các nghiên cứu dịch tễ, nhưng ít được sử dụng trong chẩn đoán lâm sàng do mất nhiều thời gian để có kết quả.

Phương pháp điều trị cúm mùa

Nhiễm cúm tự giới hạn và nhẹ hầu hết người khỏe mạnh không mắc bệnh đi kèm khác. Không cần điều trị bằng thuốc kháng virus trong trường hợp nhẹ ở người khỏe mạnh. Hãy tham khảo thêm các thói quen sinh hoạt và dinh dưỡng cần thiết khi mắc cúm ở phần chế độ sinh hoạt và phòng ngừa.

Thuốc kháng virus có thể được sử dụng để điều trị hoặc ngăn ngừa nhiễm cúm, đặc biệt là khi dịch cúm bùng phát ở các cơ sở chăm sóc sức khỏe (bệnh viện, cơ sở y tế khác).

Oseltamivir, zanamivir và peramivir thuộc họ thuốc ức chế neuraminidase, và có thể được dùng để điều trị cúm A và B.

Amantadine và rimantadine (thuốc kháng virus adamantanes) có hiệu quả chống cúm A, nhưng không hiệu quả với cúm B. Tuy nhiên ở các mùa cúm gần đây, các thuốc này có tỷ lệ kháng thuốc cao đã được báo cáo, nên không được khuyến cáo để điều trị hay phòng ngừa cúm A nữa.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa bệnh cúm mùa

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của cúm mùa

Chế độ sinh hoạt:

Điều trị các triệu chứng của bệnh cúm có thể giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn, mặc dù không làm bệnh khỏi nhanh hơn. Dưới đây là một số việc bạn có thể làm để cảm thấy dễ chịu hơn:

• Nghỉ ngơi đầy đủ cho đến khi khỏi bệnh hoàn toàn, đặc biệt nếu bệnh nặng.
• Uống đủ nước để tránh mất nước. Bạn có thể kiểm tra bằng cách nhìn màu sắc nước tiểu, nếu nước tiểu có màu vàng nhạt hoặc gần như không màu, bạn đã uống đủ nước. Thông thường, bạn nên đi tiểu ba đến năm giờ một lần.
• Uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ để giảm các triệu chứng như sốt, nhức đầu, đau cơ.

Chế độ dinh dưỡng:

Khi bị cúm mùa, bạn có thể cảm thấy chán ăn hoặc không muốn uống nước, nhưng việc cung cấp đủ nước và chất dinh dưỡng là rất quan trọng để phục hồi. Hãy uống đủ nước, bao gồm các loại thức uống như:

• Nước súp.
• Trà gừng.
• Trà thảo dược với mật ong.
• Trà chanh mật ong.
• Nước ép (không pha thêm đường).
• Các thực phẩm nên ăn khi mắc cúm bao gồm:
• Súp gà.
• Tỏi (một gia vị có thể giúp chống virus).
• Bổ sung vitamin D.
• Rau củ quả chứa vitamin C.

Đồng thời, bạn nên hạn chế rượu bia, các thực phẩm béo, quá nhiều đường hoặc các thực phẩm chế biến sẵn.

Phương pháp phòng ngừa cúm mùa hiệu quả

Để phòng ngừa cúm hiệu quả, việc tiêm vắc xin cúm hàng năm, đặc biệt vào đầu mùa đông, là rất quan trọng. Mặc dù vắc xin cúm không đảm bảo hiệu quả 100%, nhưng nó có thể giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian của các triệu chứng ở hầu hết mọi người. Những người mắc bệnh phổi, đái tháo đường, bệnh mạn tính, người già và trẻ em đều nên tiêm vắc xin cúm để ngăn ngừa nguy cơ nhập viện.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp ba loại vắc xin cúm chính:

• Vắc xin Ivacflu-S: Sản xuất bởi Viện Vắc xin và Sinh phẩm Y tế (IVAC), giúp phòng ngừa các chủng virus cúm mùa phổ biến.
• Vắc xin Vaxigrip Tetra: Sản xuất bởi Sanofi Pasteur, bảo vệ chống lại bốn chủng virus cúm: A (H1N1), A (H3N2), B (Victoria), và B (Yamagata).
• Vắc xin Influvac Tetra: Sản xuất bởi Abbott, cũng bảo vệ chống lại bốn chủng virus cúm tương tự như Vaxigrip Tetra.

Bạn có thể liên hệ trực tiếp với trung tâm tiêm chủng Long Châu gần nhất hoặc đặt lịch tiêm online để biết thêm chi tiết về lịch tiêm và quy trình đăng ký.