Khàn giọng: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Khàn giọng là tình trạng giọng nói bị thay đổi, trở nên khàn đặc, thô ráp hoặc yếu ớt. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến âm lượng hoặc cao độ giọng nói (giọng nói cao hay thấp). Khàn tiếng thường do nhiều nguyên nhân gây ra và hiếm khi là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng.

Khàn tiếng là tình trạng thường gặp, ảnh hưởng đến khoảng 1/3 dân số vào một giai đoạn trong đời. Những người dễ mắc khàn tiếng nhất là người hút thuốc và những ai dùng giọng nói nhiều như giáo viên, ca sĩ, diễn viên, nhân viên bán hàng, hoặc nhân viên tổng đài.

Những dấu hiệu và triệu chứng của khàn giọng

Khàn tiếng có thể gây ra nhiều thay đổi trong giọng nói của bạn. Các triệu chứng phổ biến:

• Giọng nói khàn hoặc thô ráp: Giọng nói của bạn nghe như bị nghẹn hoặc có tiếng rè rè.
• Khó khăn khi nói: Bạn có thể thấy khó phát âm rõ ràng.
• Thay đổi âm lượng giọng nói: Giọng nói của bạn có thể trở nên nhỏ hơn, yếu hơn bình thường, hoặc bạn gặp khó khăn khi nói to.
• Thay đổi cao độ giọng nói: Giọng nói của bạn có thể trở nên cao hơn hoặc thấp hơn bình thường.
• Cảm giác khó chịu ở cổ họng: Bạn có thể cảm thấy cổ họng bị căng, đau rát, hoặc có cảm giác vướng víu.
• Ho khan hoặc thường xuyên hắng giọng: Bạn có thể cảm thấy cần phải ho hoặc hắng giọng thường xuyên để làm sạch cổ họng.
• Mất giọng hoàn toàn (trong một số trường hợp): Trong trường hợp nghiêm trọng, bạn có thể mất hoàn toàn khả năng nói.

Biến chứng có thể gặp của khàn giọng

Khàn giọng (dysphonia) thường lành tính, nhưng nếu kéo dài hoặc không được xử lý, có thể dẫn đến các biến chứng sau:

• Tổn thương dây thanh quản: Nói nhiều khi khàn có thể gây hạt dây thanh (vocal cord nodules), polyp, hoặc u nang, làm giọng khàn vĩnh viễn.
• Nhiễm trùng lan rộng: Nếu do viêm họng hoặc viêm amidan không điều trị, nhiễm trùng có thể lan xuống thanh quản, gây áp-xe hoặc tổn thương nặng hơn.
• Ảnh hưởng tâm lý: Khàn giọng kéo dài gây khó giao tiếp, dẫn đến tự ti, lo âu, đặc biệt ở trẻ phụ thuộc vào giọng nói (ca sĩ, giáo viên nhí).
• Bệnh lý nghiêm trọng (hiếm): Khàn giọng do khối u thanh quản (ung thư) nếu không phát hiện sớm có thể di căn, đe dọa tính mạng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào trong số này, đặc biệt là khi chúng kéo dài hơn vài tuần, hãy thăm khám bác sĩ tai mũi họng để được đánh giá và điều trị sớm.

Để hiểu rõ nguyên nhân gây khàn giọng, chúng ta cần biết cơ chế hoạt động của giọng nói. Giọng nói được tạo ra nhờ sự phối hợp của dây thanh quản và thanh quản (hộp thanh âm). Thanh quản nằm phía trên khí quản (ống dẫn khí), nối thanh quản với phổi. Dây thanh quản là hai dải mô bên trong thanh quản, có khả năng mở và đóng. Khi nói, không khí từ phổi đi qua làm dây thanh quản rung động, tạo ra sóng âm. Bất kỳ yếu tố nào ảnh hưởng đến dây thanh quản hoặc thanh quản đều có thể gây khàn giọng. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

• Viêm thanh quản: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây khàn giọng. Xảy ra khi dị ứng, nhiễm trùng đường hô hấp trên hoặc nhiễm trùng xoang làm sưng dây thanh quản.
• Lạm dụng giọng nói: Sử dụng giọng nói quá nhiều hoặc không đúng cách (ví dụ: nói to, la hét, hát quá sức) có thể gây tổn thương dây thanh quản.
• Tuổi tác: Dây thanh quản mỏng và yếu dần theo tuổi tác, ảnh hưởng đến chất lượng giọng nói.
• Trào ngược axit dạ dày thực quản (GERD): Axit dạ dày trào ngược lên cổ họng, gây kích ứng dây thanh quản. Trào ngược thanh quản hầu (LPR) là tình trạng axit trào ngược lên đến dây thanh quản.
• Các khối u lành tính: Nốt xơ, polyp, u nang dây thanh quản.
• Liệt dây thanh quản: Một hoặc cả hai dây thanh quản không hoạt động bình thường.
• U nhú đường hô hấp tái phát (RRP): Mụn cóc lành tính phát triển trên và xung quanh dây thanh quản.
• Rối loạn giọng nói do co thắt: Rối loạn thần kinh mãn tính ảnh hưởng đến cách phát âm.
• Rối loạn trương lực cơ thanh quản: Căng quá mức ở dây thanh quản và các cơ xung quanh.
• Bệnh lý thần kinh: Đột quỵ, bệnh Parkinson có thể ảnh hưởng đến cơ kiểm soát thanh quản.
• Ung thư: Ung thư thanh quản, phổi, vòm họng.

Những ai có nguy cơ mắc khàn giọng?

Khàn giọng (dysphonia) có thể xảy ra với bất kỳ ai. Tuy nhiên, người sử dụng giọng nói nhiều như giáo viên, ca sĩ, MC, hoặc người thường xuyên nói to, hét (như huấn luyện viên) dễ bị khàn giọng hơn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc khàn giọng

Các yếu tố sau có thể làm tăng khả năng bị khàn giọng:

• Sử dụng giọng nói quá mức: Nói to, hét, hoặc hát liên tục (giáo viên, ca sĩ, MC) gây căng dây thanh quản.
• Nhiễm trùng hô hấp: Viêm họng, cúm, hoặc viêm thanh quản do virus/vi khuẩn.
• Bệnh lý nền: Trào ngược dạ dày thực quản (GERD), dị ứng, hoặc hen suyễn gây kích ứng thanh quản.
• Tiếp xúc kích ứng: Hút thuốc, khói bụi, hóa chất, hoặc không khí khô lạnh làm tổn thương dây thanh.
• Tuổi tác: Người lớn tuổi có dây thanh quản yếu hơn, dễ khàn giọng.
• Chấn thương hoặc bệnh lý hiếm: Va chạm vùng cổ, khối u thanh quản, hoặc bệnh thần kinh (Parkinson, đột quỵ).

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán khàn giọng

Để chẩn đoán khàn giọng, bác sĩ sẽ thực hiện một loạt các bước, bao gồm hỏi bệnh sử, khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm chuyên sâu nếu cần thiết. Dưới đây là quy trình chẩn đoán khàn giọng chi tiết:

Hỏi bệnh sử:

Bác sĩ sẽ hỏi bạn về các triệu chứng, thời gian xuất hiện, mức độ nghiêm trọng và các yếu tố liên quan như:

• Thời gian bị khàn giọng.
• Các triệu chứng đi kèm.
• Tiền sử bệnh lý (viêm thanh quản, trào ngược axit, v.v.).
• Thói quen sinh hoạt (hút thuốc, uống rượu, sử dụng giọng nói nhiều).

Khám lâm sàng:

• Bác sĩ sẽ kiểm tra vùng đầu và cổ để tìm các dấu hiệu bất thường như khối u, sưng tấy hoặc viêm nhiễm.
• Họ sẽ lắng nghe giọng nói của bạn để đánh giá mức độ khàn và các đặc điểm khác của giọng nói.

Các xét nghiệm chẩn đoán:

• Soi thanh quản (Laryngoscopy): Bác sĩ sẽ sử dụng một ống soi mềm hoặc cứng có gắn camera để quan sát trực tiếp dây thanh quản.
• Nội soi thanh quản bằng video (Video stroboscopy): Kỹ thuật này sử dụng ánh sáng nhấp nháy để quan sát chuyển động rung động của dây thanh quản. Giúp phát hiện các bất thường nhỏ mà soi thanh quản thông thường không thấy được.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI): Các xét nghiệm hình ảnh này được sử dụng để kiểm tra các cấu trúc sâu hơn trong cổ họng và thanh quản. Có thể phát hiện các khối u, áp xe hoặc các bất thường khác.
• Sinh thiết: Trong trường hợp nghi ngờ ung thư, bác sĩ có thể lấy một mẫu mô nhỏ từ dây thanh quản để xét nghiệm.

Phương pháp điều trị khàn giọng hiệu quả

Điều trị khàn giọng (dysphonia) phụ thuộc vào nguyên nhân và mức độ, bao gồm các phương pháp sau:

Nghỉ ngơi giọng nói: Hạn chế nói to, hét hoặc thì thầm trong 2-7 ngày để dây thanh quản phục hồi.

Điều trị nguyên nhân:

• Viêm thanh quản: Dùng nước muối súc miệng, xịt corticoid (theo chỉ định bác sĩ) hoặc kháng sinh nếu nhiễm khuẩn.
• Trào ngược dạ dày: Dùng thuốc ức chế bơm proton (omeprazole) để giảm kích ứng thanh quản.
• Dị ứng: Thuốc kháng histamin để giảm viêm do dị ứng.

Giữ ẩm và hỗ trợ:

• Uống đủ nước (2L/ngày), dùng máy tạo độ ẩm để tránh khô họng.
• Súc miệng nước muối ấm hoặc ngậm kẹo mật ong để làm dịu thanh quản.

Trị liệu giọng nói: Làm việc với chuyên gia âm ngữ trị liệu để học cách dùng giọng đúng, tránh tái phát (dành cho khàn giọng mạn tính).

Phẫu thuật (hiếm): Loại bỏ hạt, polyp dây thanh quản hoặc xử lý khối u nếu có tổn thương nghiêm trọng.

Lưu ý: Hầu hết khàn giọng cải thiện trong 1-2 tuần với nghỉ ngơi và chăm sóc tại nhà. Nếu kéo dài trên 3 tuần, kèm khó thở hoặc đau, cần khám bác sĩ tai mũi họng để đánh giá sâu hơn.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của khàn giọng

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi giọng nói: Tránh nói to, hét hoặc thì thầm; hạn chế nói nhiều trong 2-3 ngày khi giọng khàn.
• Tránh kích ứng: Không hút thuốc, tránh khói bụi, hóa chất; dùng máy tạo độ ẩm nếu không khí khô.
• Tư thế nói đúng: Hít thở bằng bụng, không căng cổ khi nói để giảm áp lực lên dây thanh quản.

Chế độ dinh dưỡng:

• Giữ ẩm họng: Uống đủ nước (2L/ngày), ngậm kẹo mật ong hoặc súc miệng nước muối ấm để làm dịu thanh quản.
• Ăn uống lành mạnh: Bổ sung vitamin C, protein, thực phẩm ấm.

Phương pháp phòng ngừa khàn giọng hiệu quả

Đặc hiệu

Hiện tại, không có vắc xin nào trực tiếp phòng ngừa khàn giọng (dysphonia), vì đây là triệu chứng hoặc tình trạng liên quan đến nhiều nguyên nhân (viêm thanh quản, trào ngược dạ dày, lạm dụng giọng nói) chứ không phải bệnh truyền nhiễm riêng lẻ.

Tuy nhiên, một số vắc xin có thể gián tiếp giảm nguy cơ khàn giọng do nhiễm trùng hô hấp:

• Vắc xin cúm: Giảm nguy cơ viêm thanh quản do cúm.
• Vắc xin phế cầu khuẩn: Giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp do phế cầu khuẩn.
• Vắc xin HPV: Giảm nguy cơ u nhú thanh quản do HPV.
• Các vắc xin khác: Phòng sởi, ho gà, v.v.

Không đặc hiệu

Phòng ngừa khàn giọng bằng cách:

• Uống nhiều nước.
• Tránh nói to, la hét.
• Giữ ẩm không khí.
• Tránh khói thuốc, bụi bẩn.
• Súc miệng nước muối.
• Ăn uống lành mạnh.
• Điều trị bệnh trào ngược, viêm xoang.
• Khám sức khỏe định kỳ.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hoặc liên hệ hotline 1800 6928.