Hệ nội tiết​ là gì? Chức năng của hệ nội tiết trong cơ thể

Hệ nội tiết lại đóng vai trò quản lý, điều chỉnh các hoạt động dài hạn và duy trì ổn định nội môi của cơ thể. Thông qua việc tiết ra các hormone, hệ nội tiết tham gia vào hầu hết các quá trình quan trọng như tăng trưởng, phát triển, sinh sản và điều hòa năng lượng. Việc tìm hiểu về hệ nội tiết là gì và chức năng của nó là bước cần thiết để hiểu sâu hơn về cách cơ thể vận hành.

Hệ nội tiết là gì?

Hệ nội tiết là một trong những hệ thống quan trọng nhất của cơ thể, đóng vai trò điều hòa và duy trì sự cân bằng cho nhiều hoạt động sống. Hệ thống này bao gồm các mô, trong đó chủ yếu là các tuyến, có chức năng sản xuất và tiết ra hormone.

Có thể nói, hormone và hệ nội tiết giữ vai trò nền tảng để cơ thể hoạt động trơn tru và thích nghi với những thay đổi từ bên trong lẫn bên ngoài. Nếu hệ nội tiết gặp trục trặc, sự mất cân bằng hormone có thể dẫn đến nhiều rối loạn và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cũng như chất lượng cuộc sống của con người.

Hệ nội tiết bao gồm những gì?

Các cơ quan/các tuyến nội tiết

• Vùng dưới đồi: Nằm ở đáy não, gần giao thoa thị giác, đóng vai trò trung tâm trong việc điều hòa hoạt động của tuyến yên. Nó tiết ra các hormone có tác dụng kích thích hoặc ức chế tuyến yên, đồng thời kiểm soát những hoạt động quan trọng như cân bằng nước, giấc ngủ, nhiệt độ cơ thể, cảm giác thèm ăn và huyết áp.
• Tuyến tùng: Nằm gần vùng dưới đồi, tuyến tùng sản xuất hormone melatonin, giúp cơ thể nhận biết thời điểm cần nghỉ ngơi và đi vào giấc ngủ.
• Tuyến yên: Dù chỉ nhỏ bằng hạt đậu, lại có vai trò vô cùng quan trọng. Nó được xem là một tuyến quan trọng vì kiểm soát và điều hòa nhiều hoạt động của các tuyến nội tiết khác trong cơ thể.
• Tuyến giáp và tuyến cận giáp: Ở phía trước cổ là tuyến giáp và tuyến cận giáp. Tuyến giáp ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình trao đổi chất, trong khi tuyến cận giáp chịu trách nhiệm điều hòa nồng độ canxi trong máu, đảm bảo cho hệ thần kinh và cơ bắp hoạt động ổn định.
• Tuyến ức: Nằm trong lồng ngực, tuyến ức đảm nhận chức năng miễn dịch, sản sinh ra các tế bào bạch cầu để chống lại nhiễm trùng và tiêu diệt tế bào bất thường.
• Tuyến thượng thận: Trên thận là tuyến thượng thận, nơi sản xuất các hormone quan trọng có vai trò duy trì huyết áp, điều hòa quá trình trao đổi chất và giúp cơ thể ứng phó với căng thẳng.
• Tuyến tụy: Tuyến tụy tiết ra các hormone để kiểm soát lượng đường trong máu.
• Buồng trứng và tinh hoàn: Ở hệ sinh sản, buồng trứng trữ trứng và sản xuất các hormone sinh dục nữ, trong khi tinh hoàn của nam giới đảm nhiệm việc tạo ra testosterone và tinh trùng.

Các hormone của hệ thống nội tiết

Vai trò của hệ nội tiết đối với cơ thể

Hệ nội tiết giữ vai trò điều hành các hoạt động của cơ thể, vì các hormone mà nó tiết ra có thể chi phối gần như mọi hoạt động sống, từ những quá trình cơ bản nhất cho đến những chức năng phức tạp. 

Chức năng cốt lõi của hệ nội tiết là sản xuất và giải phóng hormone vào máu, đồng thời liên tục theo dõi và điều chỉnh nồng độ hormone sao cho phù hợp với nhu cầu của cơ thể. Khi đến được đúng tế bào đích, hormone sẽ gắn vào thụ thể chuyên biệt để truyền tải thông điệp, khởi phát hàng loạt phản ứng sinh học.

Hệ nội tiết cũng góp phần quyết định sự tăng trưởng, phát triển thể chất, chức năng sinh sản, tình dục, giấc ngủ - thức, thậm chí cả tâm trạng và cảm xúc hàng ngày.

Điều đáng chú ý là chỉ cần một lượng rất nhỏ hormone cũng đủ tạo ra những thay đổi lớn trong hoạt động của cơ thể. Ngược lại, sự mất cân bằng, dù là thừa hay thiếu hormone, đều có thể gây ra nhiều triệu chứng rõ rệt, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Chính vì vậy, hệ nội tiết được xem là một trong những hệ thống nền tảng giúp cơ thể duy trì trạng thái ổn định, thích nghi với thay đổi và phát triển một cách toàn diện.

Các bệnh lý liên quan hệ nội tiết

Suy thượng thận

Đây là tình trạng tuyến thượng thận tiết ra quá ít hormone cortisol và đôi khi cả aldosterone. Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, buồn nôn, khó chịu ở dạ dày, dễ mất nước và có những thay đổi trên da. Bệnh Addison chính là một dạng suy thượng thận điển hình.

Bệnh Cushing 

Bệnh xuất hiện khi tuyến yên tiết quá nhiều hormone, khiến tuyến thượng thận hoạt động quá mức. Một tình trạng tương tự gọi là hội chứng Cushing cũng có thể xảy ra ở những người, đặc biệt là trẻ em, phải dùng thuốc corticosteroid liều cao trong thời gian dài.

Các rối loạn hormone tăng trưởng

Bệnh to đầu chi xảy ra khi tuyến yên sản xuất quá nhiều hormone tăng trưởng, khiến xương và các bộ phận cơ thể phát triển bất thường. Ngược lại, nếu hormone tăng trưởng quá ít, trẻ có thể bị chậm hoặc ngừng phát triển chiều cao.

Cường giáp

Đây là bệnh lý khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone, dẫn đến sụt cân, tim đập nhanh, đổ mồ hôi nhiều và lo lắng. Nguyên nhân thường gặp nhất là bệnh Graves, một rối loạn tự miễn dịch.

Suy giáp

Trái ngược với cường giáp, bệnh xảy ra khi tuyến giáp không sản xuất đủ hormone. Người bệnh dễ mệt mỏi, bị táo bón, da khô, rụng tóc và có thể rơi vào trạng thái trầm cảm. Ở trẻ em, suy giáp bẩm sinh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ.

Suy tuyến yên

Suy tuyến yên là tình trạng tuyến yên tiết quá ít hoặc không tiết hormone. Nguyên nhân có thể do nhiều bệnh lý khác nhau. Ở phụ nữ, suy tuyến yên có thể gây mất kinh nguyệt, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.

U tân sinh nội tiết đa tuyến (MEN1 và MEN2)

Đây là những rối loạn di truyền hiếm gặp, có thể truyền qua nhiều thế hệ trong gia đình. Chúng thường gây ra khối u ở tuyến cận giáp, tuyến thượng thận và tuyến giáp, làm rối loạn quá trình sản xuất hormone.

Hội chứng buồng trứng đa nang

Đây là bệnh thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Do cơ thể sản xuất quá nhiều androgen, quá trình phát triển và rụng trứng bị rối loạn, khiến kinh nguyệt không đều và là nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh.

Dậy thì sớm

Dậy thì sớm là tình trạng bất thường khi cơ thể tiết ra hormone sinh dục quá sớm, khiến trẻ bước vào giai đoạn dậy thì trước độ tuổi bình thường.

Làm thế nào để có một hệ nội tiết khỏe mạnh?

Trước hết, việc duy trì cân nặng ở mức hợp lý và luyện tập thể dục đều đặn giúp cơ thể ổn định quá trình trao đổi chất, đồng thời giảm nguy cơ mắc các bệnh mạn tính. Một chế độ dinh dưỡng lành mạnh, giàu rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và hạn chế đường, chất béo bão hòa cũng góp phần quan trọng vào việc hỗ trợ hoạt động của các tuyến nội tiết.

Ngoài ra, giấc ngủ chất lượng sẽ giúp cơ thể phục hồi và điều hòa hormone. Việc hạn chế rượu bia, tránh hoặc bỏ thuốc lá cũng giúp giảm gánh nặng cho hệ nội tiết và phòng ngừa nhiều bệnh tật khác.

Bên cạnh đó, cần chú ý đến các hóa chất gây rối loạn nội tiết có trong nhiều sản phẩm quen thuộc như mỹ phẩm, bao bì thực phẩm, đồ chơi, thảm hay thuốc trừ sâu. Dù không thể loại bỏ hoàn toàn, nhưng bạn có thể giảm thiểu sự tiếp xúc bằng cách lựa chọn sản phẩm an toàn, thân thiện với sức khỏe hơn.

Cuối cùng, yếu tố di truyền cũng có vai trò nhất định. Nếu trong gia đình có người mắc các bệnh lý nội tiết như đái tháo đường hay bệnh tuyến giáp, hãy chủ động trao đổi với bác sĩ. Việc theo dõi sức khỏe định kỳ, nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường sẽ giúp bạn kiểm soát nguy cơ và bảo vệ hệ nội tiết một cách hiệu quả hơn.

Bài viết đã cung cấp những thông tin liên quan đến hệ nội tiết. Từ việc hỗ trợ tăng trưởng, cân bằng trao đổi chất cho đến điều hòa tâm trạng và hoạt động sinh sản, hệ nội tiết có vai trò gắn bó chặt chẽ với sức khỏe con người. Nhận thức đúng về tầm quan trọng của hệ nội tiết sẽ giúp xây dựng lối sống lành mạnh, phòng ngừa các rối loạn và bảo vệ cơ thể tốt hơn.