Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella và những điều cần biết

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 11 - 20 triệu ca mắc sốt thương hàn, với hơn 100.000 ca tử vong trên toàn cầu, trong đó khu vực Đông Nam Á là điểm nóng. Ở Việt Nam, bệnh vẫn xuất hiện rải rác và có thể bùng phát nếu công tác vệ sinh an toàn thực phẩm không được kiểm soát chặt chẽ. Bài viết hôm nay của Tiêm chủng Long Châu sẽ phân tích đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella bao gồm cơ chế xâm nhập, khả năng gây nhiễm, yếu tố độc lực và các yếu tố dịch tễ liên quan nhằm cung cấp cho bạn đọc cái nhìn toàn diện về bệnh lý này.

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella

Salmonella là một chi vi khuẩn Gram âm, hình que, không sinh bào tử, di động nhờ roi. Chúng thuộc họ Enterobacteriaceae và được chia thành nhiều serovar dựa trên đặc tính kháng nguyên. Trong số đó, hai nhóm chính gây bệnh sốt thương hàn ở người là S. Typhi và S. Paratyphi A, B, C. 

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella nằm ở khả năng thích nghi với môi trường khắc nghiệt trong cơ thể người và gây nhiễm trùng toàn thân.

Về cơ chế gây bệnh của Salmonella Typhi

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella bắt đầu từ việc vi khuẩn xâm nhập qua đường tiêu hóa, thường thông qua thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm khuẩn. Sau khi vào cơ thể, S. Typhi thể hiện khả năng sinh tồn đặc biệt:

• Kháng acid dạ dày: Vi khuẩn có thể sống sót trong môi trường acid khắc nghiệt của dạ dày, nhờ đó tiến vào ruột non.
• Bám dính và xâm nhập: S. Typhi bám vào niêm mạc ruột non, đặc biệt tại các tế bào M của mảng Peyer – một cấu trúc thuộc hệ miễn dịch ruột.
• Nhân lên trong đại thực bào: Sau khi xâm nhập tế bào M, vi khuẩn được đại thực bào nuốt vào nhưng không bị tiêu diệt. Thay vào đó, chúng nhân lên bên trong đại thực bào và lan theo đường bạch huyết, máu, gây nhiễm trùng toàn thân.
• Giải phóng độc tố: Độc tố lipopolysaccharide (LPS) trên vỏ vi khuẩn được giải phóng, kích hoạt phản ứng viêm mạnh, gây sốt cao và tổn thương nội tạng.

Về đặc điểm độc lực của Salmonella

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella còn thể hiện qua các yếu tố độc lực độc đáo:

• Gen độc lực: S. Typhi sở hữu đảo bệnh học (SPI – Salmonella Pathogenicity Island) chứa các gen giúp vi khuẩn né tránh hệ miễn dịch, chẳng hạn như ngăn chặn sự hoạt hóa của đại thực bào.
• Hệ thống tiết Type III: Hệ thống này hoạt động như một “kim tiêm phân tử”, đưa các protein độc lực vào tế bào vật chủ, làm thay đổi cấu trúc và chức năng tế bào, giúp vi khuẩn tồn tại và nhân lên.
• Khả năng lẩn tránh miễn dịch: Vi khuẩn có thể “ẩn mình” trong tế bào vật chủ, khiến hệ miễn dịch khó phát hiện và tiêu diệt.

Triệu chứng và diễn tiến của sốt thương hàn do Salmonella gây ra

Như đã trình bày phía trên, sốt thương hàn do Salmonella là căn bệnh vô cùng nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe nghiêm trọng. Vậy triệu chứng điển hình của sốt thương hàn do Salmonella là gì? Diễn tiến của bệnh ra sao?

Các triệu chứng lâm sàng điển hình

Bệnh sốt thương hàn do Salmonella gây ra có các triệu chứng đặc trưng, phản ánh đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella:

• Sốt cao kéo dài: Nhiệt độ cơ thể đạt 39 - 40°C, kéo dài nhiều ngày kèm theo mệt mỏi, chán ăn.
• Rối loạn tiêu hóa: Bệnh nhân có thể bị tiêu chảy hoặc táo bón, đau bụng âm ỉ vùng quanh rốn.
• Biểu hiện toàn thân: Nổi ban hồng (rose spots) trên ngực, bụng; gan và lách to.
• Biến chứng nguy hiểm: Nếu không điều trị, bệnh có thể dẫn đến xuất huyết tiêu hóa, thủng ruột hoặc nhiễm trùng huyết, đe dọa tính mạng.

Diễn tiến bệnh nếu không điều trị

Diễn tiến của sốt thương hàn thường trải qua các giai đoạn:

• Tuần 1: Sốt nhẹ, nhức đầu, đau bụng nhẹ, mệt mỏi.
• Tuần 2: Sốt cao liên tục, gan lách to, rối loạn tiêu hóa rõ rệt.
• Tuần 3 - 4: Biến chứng nghiêm trọng như thủng ruột, xuất huyết tiêu hóa hoặc sốc nhiễm trùng, có thể dẫn đến tử vong.

Bệnh kéo dài từ 2 - 4 tuần và dễ tái phát nếu không được điều trị bằng kháng sinh phù hợp.

Sốt thương hàn của Salmonella lây truyền qua con đường nào?

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella liên quan chặt chẽ đến con đường lây nhiễm. Vậy sốt thương hàn của Salmonella lây truyền qua con đường nào?

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, sốt thương hàn của Salmonella lây truyền chủ yếu qua các con đường như:

• Thực phẩm và nước uống: Vi khuẩn lây lan qua thực phẩm hoặc nước nhiễm phân người chứa S. Typhi.
• Lây từ người sang người: Qua tiếp xúc tay bẩn, dùng chung vật dụng với người mắc bệnh hoặc người lành mang trùng.
• Nguồn lây chính: Người bệnh hoặc người lành mang vi khuẩn (thường không có triệu chứng) là nguồn lây quan trọng.

Chẩn đoán và điều trị sốt thương hàn do Salmonella

Để xác định đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella, các phương pháp chẩn đoán bao gồm:

• Cấy máu: Là tiêu chuẩn vàng, hiệu quả nhất trong 7 - 10 ngày đầu của bệnh.
• Cấy phân hoặc tủy xương: Được sử dụng khi cần xác định vi khuẩn ở giai đoạn muộn hoặc trường hợp phức tạp.
• Test Widal: Ít được sử dụng do độ nhạy và độ đặc hiệu thấp, dễ cho kết quả dương tính giả.

Điều trị sốt thương hàn dựa trên các nguyên tắc:

• Kháng sinh đặc hiệu: Các thuốc như Ciprofloxacin, Azithromycin hoặc Ceftriaxone được sử dụng, tùy thuộc vào mức độ nhạy của vi khuẩn.
• Điều trị triệu chứng: Hạ sốt bằng paracetamol, bù nước và điện giải, đảm bảo dinh dưỡng hợp lý.
• Xử lý biến chứng: Các trường hợp thủng ruột hoặc xuất huyết tiêu hóa cần nhập viện và can thiệp phẫu thuật nếu cần.

Cách phòng ngừa sốt thương hàn hiệu quả tại cộng đồng

Để phòng ngừa căn bệnh sốt thương hàn hiệu quả tại cộng đồng, bạn cần kết hợp chặt chẽ các biện pháp phòng ngừa dưới đây:

Ăn chín, uống sôi, vệ sinh cá nhân kỹ lưỡng

Phòng ngừa đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella bắt đầu từ thói quen vệ sinh. Do đó, để phòng ngừa căn bệnh này, bạn nên:

• Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Sử dụng nước sạch, chế biến thực phẩm kỹ, tránh ăn thực phẩm sống hoặc không rõ nguồn gốc.

Tiêm vắc xin phòng sốt thương hàn

Tiêm vắc xin phòng sốt thương hàn là một trong các biện pháp phòng bệnh hữu hiệu.

Hiện nay, có hai loại vắc xin thương hàn bao gồm:

• Vắc xin tiêm: Phù hợp cho trẻ trên 2 tuổi và người lớn.
• Vắc xin uống sống giảm độc lực: Dùng cho người trên 5 tuổi, hiệu quả trong 3 - 5 năm. 

Những đối tượng nên tiêm bao gồm người đi du lịch đến vùng dịch hoặc trẻ em ở khu vực nguy cơ cao.

Giám sát và phát hiện sớm ca bệnh

Giám sát và phát hiện sớm ca bệnh để có phương án xử lý kịp thời là vô cùng cần thiết để ngăn bệnh lây lan trong cộng đồng. Việc cần làm bao gồm:

• Thông báo ngay cho cơ quan y tế khi nghi ngờ có ổ dịch.
• Thực hiện kiểm tra định kỳ tại các khu vực nguy cơ cao như chợ, trường học, nhà máy chế biến thực phẩm.

Đặc điểm gây bệnh sốt thương hàn của Salmonella nằm ở khả năng xâm nhập sâu vào hệ miễn dịch, nhân lên nhanh trong máu và các cơ quan nội tạng, gây ra các triệu chứng nghiêm trọng nếu không được kiểm soát. Việc hiểu rõ cơ chế gây bệnh, triệu chứng điển hình và yếu tố dịch tễ giúp cá nhân và cộng đồng chủ động phòng ngừa và điều trị kịp thời. Mong rằng, với những chia sẻ hôm nay của Tiêm chủng Long Châu, bạn đọc sẽ trang bị thêm cho bản thân nhiều kiến thức sức khỏe bổ ích.