Sốt thương hàn: Triệu chứng và cách phòng ngừa hiệu quả

Sốt thương hàn (typhoid fever) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Salmonella Typhi gây ra, thường lây lan qua thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm khuẩn. Bệnh phổ biến ở các khu vực có điều kiện vệ sinh kém, đặc biệt tại các nước đang phát triển như ở châu Phi, châu Á và Mỹ Latinh. 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 11-20 triệu ca mắc sốt thương hàn trên toàn cầu, với 128.000-161.000 ca tử vong. Bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng trẻ em và người trẻ tuổi thường dễ mắc hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện hoặc thói quen sinh hoạt. Nếu không được điều trị kịp thời, sốt thương hàn có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của sốt thương hàn

Các triệu chứng thường xuất hiện sau 7–14 ngày tiếp xúc với vi khuẩn Salmonella Typhi, tùy thuộc vào lượng vi khuẩn và tình trạng miễn dịch cá nhân. Bệnh tiến triển qua các giai đoạn với các triệu chứng đặc trưng như sau:

Tuần đầu tiên:

• Sốt nhẹ, tăng dần từng ngày, thường cao hơn vào buổi chiều và tối.
• Mệt mỏi, uể oải, đau đầu.
• Chán ăn, buồn nôn hoặc nôn mửa.
• Đau bụng nhẹ, đầy hơi hoặc táo bón (ở người lớn) hoặc tiêu chảy (ở trẻ em).

Tuần thứ hai:

• Sốt cao liên tục (thường 39-40°C).
• Đau bụng nghiêm trọng hơn, đặc biệt ở vùng bụng dưới bên phải.
• Xuất hiện “dấu hồng sẩn” (rose spots) - những đốm nhỏ màu hồng trên ngực hoặc bụng, thường mờ dần sau vài ngày.
• Táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài.
• Lú lẫn, mê sảng nhẹ hoặc mất tập trung.

Tuần thứ ba:

• Sốt kéo dài, cơ thể suy kiệt, mất nước.
• Các triệu chứng thần kinh như lơ mơ, mê sảng (còn gọi là “trạng thái thương hàn”).
• Biến chứng có thể xảy ra nếu không điều trị, như thủng ruột hoặc xuất huyết tiêu hóa.

Giai đoạn hồi phục (tuần thứ tư):

• Sốt giảm dần, các triệu chứng cải thiện nếu được điều trị đúng cách.
• Tuy nhiên, nếu không điều trị, bệnh có thể kéo dài hoặc tái phát.

Biến chứng có thể gặp của sốt thương hàn

Nếu không được điều trị kịp thời, sốt thương hàn có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Xuất huyết tiêu hóa: Vi khuẩn làm tổn thương niêm mạc ruột, gây chảy máu trong đường tiêu hóa. Trong trường hợp nặng, xuất huyết có thể đe dọa tính mạng.
• Thủng ruột: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, xảy ra ở khoảng 1-3% bệnh nhân không được điều trị. Thủng ruột có thể dẫn đến viêm phúc mạc, nhiễm trùng ổ bụng, với tỷ lệ tử vong cao nếu không can thiệp kịp thời.
• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn Salmonella Typhi có thể xâm nhập vào máu, gây nhiễm trùng toàn thân, dẫn đến sốc nhiễm khuẩn.
• Suy đa cơ quan: Nhiễm trùng kéo dài có thể ảnh hưởng đến gan, thận, tim hoặc phổi.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên liên hệ với bác sĩ ngay nếu gặp các triệu chứng sau:

• Sốt cao kéo dài hơn 3 ngày, không đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường.
• Đau bụng nghiêm trọng, đặc biệt kèm theo tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài.
• Mệt mỏi cực độ, lú lẫn hoặc mất phương hướng.
• Xuất hiện các dấu hồng sẩn trên da.
• Có tiền sử tiếp xúc với nguồn nước hoặc thực phẩm nghi ngờ nhiễm khuẩn.

Nếu bạn đã đi du lịch đến khu vực có nguy cơ cao hoặc tiếp xúc với người mắc sốt thương hàn, hãy đi khám ngay khi có dấu hiệu bất thường. 

Sốt thương hàn do vi khuẩn Salmonella Typhi gây ra, một loại vi khuẩn gram âm thuộc họ Enterobacteriaceae. Vi khuẩn này lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa, cụ thể là:

• Thực phẩm hoặc nước uống nhiễm khuẩn: Ăn thực phẩm hoặc uống nước bị nhiễm Salmonella Typhi từ phân của người bệnh hoặc người mang mầm bệnh không triệu chứng.
• Tiếp xúc trực tiếp: Chạm vào bề mặt nhiễm khuẩn và sau đó đưa tay lên miệng.
• Người mang mầm bệnh: Một số người đã khỏi bệnh nhưng vẫn mang vi khuẩn trong phân hoặc túi mật, có thể lây nhiễm cho người khác nếu không vệ sinh đúng cách.

Vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa, sau đó đi vào máu và gây nhiễm trùng toàn thân. Salmonella Typhi có khả năng sống sót trong môi trường axit của dạ dày và phát triển trong ruột non, từ đó lan rộng đến các cơ quan khác.

Những ai có nguy cơ mắc sốt thương hàn?

Sốt thương hàn có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, nhưng một số nhóm người có nguy cơ cao hơn, bao gồm:

• Người sống ở khu vực vệ sinh kém: Các khu vực thiếu nước sạch, hệ thống xử lý chất thải kém hoặc mật độ dân số cao.
• Trẻ em và thanh thiếu niên: Do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thói quen vệ sinh chưa tốt.
• Người du lịch: Đặc biệt là những người đến các nước đang phát triển như Ấn Độ, Pakistan, Bangladesh, hoặc các nước châu Phi.
• Người làm việc trong ngành thực phẩm: Nếu không tuân thủ vệ sinh, họ có thể trở thành nguồn lây nhiễm.
• Người mang mầm bệnh không triệu chứng: Những người này có thể lây bệnh mà không biết mình nhiễm vi khuẩn.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sốt thương hàn

Một số yếu tố làm tăng khả năng mắc sốt thương hàn, bao gồm:

• Tiếp cận nước không an toàn: Uống nước chưa qua xử lý hoặc nước từ nguồn không đảm bảo.
• Thói quen ăn uống không vệ sinh: Ăn thực phẩm đường phố, rau sống hoặc trái cây không rửa sạch.
• Môi trường sống đông đúc: Sống trong khu vực có điều kiện vệ sinh kém, như khu ổ chuột hoặc trại tị nạn.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Người mắc HIV/AIDS, suy dinh dưỡng hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
• Tiếp xúc với người bệnh: Đặc biệt trong gia đình hoặc cộng đồng nhỏ.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sốt thương hàn

Chẩn đoán sốt thương hàn thường dựa trên kết hợp triệu chứng lâm sàng, tiền sử tiếp xúc và các xét nghiệm y khoa. Các phương pháp phổ biến bao gồm:

• Cấy máu: Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán sốt thương hàn, đặc biệt trong tuần đầu tiên của bệnh. Mẫu máu được lấy để tìm sự hiện diện của Salmonella Typhi.
• Cấy phân hoặc nước tiểu: Được sử dụng ở giai đoạn sau của bệnh để phát hiện vi khuẩn.
• Xét nghiệm huyết thanh Widal: Kiểm tra kháng thể chống Salmonella Typhi, nhưng độ chính xác không cao và cần được thực hiện cùng các xét nghiệm khác.
• Xét nghiệm PCR: Phát hiện DNA của vi khuẩn, thường được dùng ở các cơ sở y tế hiện đại.
• Xét nghiệm tủy xương: Dùng trong trường hợp khó chẩn đoán, nhưng ít phổ biến do tính xâm lấn.

Bác sĩ cũng sẽ hỏi về tiền sử du lịch, thói quen ăn uống và các triệu chứng để hỗ trợ chẩn đoán.

Phương pháp điều trị sốt thương hàn hiệu quả

Điều trị sốt thương hàn chủ yếu dựa vào kháng sinh và chăm sóc hỗ trợ. Các phương pháp bao gồm:

Kháng sinh:

• Kháng sinh phổ biến: Fluoroquinolone (như ciprofloxacin), ceftriaxone, hoặc azithromycin thường được sử dụng. Lựa chọn kháng sinh phụ thuộc vào tình trạng kháng thuốc ở khu vực.
• Kháng thuốc: Một số chủng Salmonella Typhi đã kháng nhiều loại kháng sinh (multi-drug resistant - MDR), đòi hỏi dùng kháng sinh thay thế như ceftriaxone hoặc meropenem.
• Thời gian điều trị: Thường kéo dài từ 7-14 ngày, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và đáp ứng của bệnh nhân.

Chăm sóc hỗ trợ:

• Bù nước và điện giải: Uống nhiều nước hoặc truyền dịch tĩnh mạch nếu bị mất nước do tiêu chảy hoặc sốt.
• Hạ sốt: Sử dụng paracetamol để kiểm soát sốt và giảm khó chịu.
• Nghỉ ngơi: Bệnh nhân cần nghỉ ngơi hoàn toàn để hỗ trợ quá trình hồi phục.
• Phẫu thuật: Trong trường hợp biến chứng như thủng ruột hoặc xuất huyết tiêu hóa, phẫu thuật có thể cần thiết.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sốt thương hàn

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Tránh hoạt động nặng để cơ thể tập trung vào việc chống nhiễm trùng.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên để tránh lây nhiễm cho người khác.
• Tránh tiếp xúc gần: Hạn chế tiếp xúc với người khác, đặc biệt trong gia đình, để giảm nguy cơ lây lan.
• Theo dõi triệu chứng: Ghi nhận bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, như sốt tăng cao hoặc đau bụng dữ dội, để báo ngay cho bác sĩ.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn thực phẩm dễ tiêu hóa: Cháo, súp, cơm mềm, khoai tây nghiền hoặc rau củ luộc.
• Bù nước: Uống nhiều nước lọc, nước trái cây hoặc dung dịch bù điện giải (ORS).
• Tránh thực phẩm khó tiêu: Thực phẩm nhiều dầu mỡ, cay hoặc nhiều gia vị có thể làm nặng thêm triệu chứng tiêu hóa.
• Tăng cường dinh dưỡng: Bổ sung thực phẩm giàu protein (thịt gà, cá, trứng luộc) và vitamin (trái cây, rau xanh) để tăng sức đề kháng.
• Ăn thành nhiều bữa nhỏ: Giúp giảm áp lực lên hệ tiêu hóa và duy trì năng lượng.

Phương pháp phòng ngừa sốt thương hàn hiệu quả

Đặc hiệu

Hiện nay, nhiều quốc gia đang tích cực thúc đẩy các chương trình tiêm vắc xin nhằm phòng ngừa sốt thương hàn. Việc tiêm phòng không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân trước nguy cơ nhiễm bệnh mà còn góp phần kiểm soát sự lây lan trong cộng đồng.

Đối với những người thường xuyên di chuyển đến các vùng có nguy cơ dịch bệnh, tiêm vắc xin là biện pháp quan trọng. Hiện tại, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp vắc xin sốt thương hàn do Sanofi (Pháp) sản xuất, với quy trình bảo quản tuân thủ tiêu chuẩn nghiêm ngặt, đảm bảo chất lượng và độ an toàn tối ưu.

Không đặc hiệu

Phòng ngừa sốt thương hàn đòi hỏi kết hợp các biện pháp cá nhân và cộng đồng:

• Tiêm vắc xin: Có hai loại vắc xin phòng sốt thương hàn: Vắc xin tiêm (Vi polysaccharide) và vắc xin uống (Ty21a). Vắc xin nên được sử dụng trước khi đi du lịch đến vùng dịch bệnh.
• Đảm bảo an toàn thực phẩm: Chỉ ăn thực phẩm được nấu chín hoàn toàn, tránh ăn rau sống hoặc trái cây chưa gọt vỏ, không uống nước chưa qua xử lý hoặc nước đá không rõ nguồn gốc.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Cải thiện vệ sinh môi trường: Đảm bảo nguồn nước sạch, xử lý chất thải đúng cách và cải thiện điều kiện sống.
• Giáo dục cộng đồng: Nâng cao nhận thức về vệ sinh thực phẩm và nước uống, đặc biệt ở các khu vực nguy cơ cao.