Cholesterol là gì? Cách duy trì cholesterol ổn định

Nhiều người thường nghĩ cholesterol chỉ gây hại cho sức khỏe, nhưng thực tế đây lại là chất béo thiết yếu giúp cơ thể tạo hormone, cấu trúc màng tế bào và hỗ trợ tiêu hóa. Điều quan trọng là cần hiểu rõ từng loại cholesterol để phân biệt lợi - hại, từ đó biết cách kiểm soát hợp lý. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn giải đáp: Cholesterol là gì, có mấy loại và phương pháp duy trì cholesterol ổn định, tốt cho tim mạch.

Cholesterol là gì?

Cholesterol là một dạng lipid có mặt trong máu, giữ vai trò quan trọng đối với nhiều hoạt động sống của cơ thể. Đây là thành phần thiết yếu trong cấu trúc màng tế bào, đặc biệt là tế bào thần kinh, đồng thời tham gia vào quá trình tổng hợp hormone steroid (như estrogen, testosterone, cortisol) và dịch mật hỗ trợ tiêu hóa chất béo. Nhờ đó, cholesterol vừa nguyên liệu xây dựng vừa là nguyên liệu sản xuất giúp cơ thể duy trì hoạt động bình thường.

Cholesterol được hình thành từ hai nguồn chính: Nội sinh và ngoại sinh. Khoảng 70-75% lượng cholesterol được tổng hợp tại gan và một phần ở ruột, tuyến thượng thận, buồng trứng hoặc tinh hoàn. Phần còn lại được cung cấp từ chế độ ăn uống, chủ yếu qua các thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt đỏ, sữa, phô mai, trứng và nội tạng.

Điều đáng lưu ý, cholesterol không hoàn toàn có hại. Cơ thể cần một lượng nhất định để duy trì sức khỏe, nhưng khi nồng độ vượt quá ngưỡng cho phép, đặc biệt là cholesterol “xấu”, sẽ dẫn đến tình trạng lắng đọng mỡ trong lòng mạch, gây xơ vữa động mạch và làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch.

Có mấy loại cholesterol?

Trong y học lâm sàng, cholesterol được phân loại dựa trên lipoprotein, là dạng kết hợp giữa lipid và protein giúp vận chuyển cholesterol trong máu. Có ba loại chính cần quan tâm:

LDL - Cholesterol xấu

LDL (Low-Density Lipoprotein) là phân tử vận chuyển phần lớn cholesterol từ gan đến các mô. Khi nồng độ LDL trong máu tăng cao, cholesterol sẽ dễ lắng đọng ở thành động mạch, tạo mảng xơ vữa. Theo thời gian, các mảng này làm hẹp hoặc tắc lòng mạch, gây thiếu máu cục bộ cơ tim, nhồi máu cơ tim hoặc tai biến mạch máu não. Vì vậy, LDL được xem là cholesterol xấu.

Các yếu tố nguy cơ làm tăng LDL bao gồm: Di truyền, chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa, thói quen hút thuốc, lười vận động, thừa cân béo phì hoặc bệnh lý nền như tăng huyết áp, đái tháo đường.

HDL - Cholesterol tốt và Lp(a) Cholesterol

HDL (High-Density Lipoprotein) chiếm khoảng 25-30% tổng lượng cholesterol trong máu. Khác với LDL, HDL có tác dụng quét sạch cholesterol dư thừa, vận chuyển về gan để chuyển hóa và thải loại. Nhờ đó, HDL giúp làm giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và được gọi là cholesterol tốt. Ngược lại, hàm lượng HDL thấp sẽ làm tăng nguy cơ tim mạch.

Ngoài ra, còn có Lp(a) Cholesterol, một biến thể của LDL. Nồng độ Lp(a) tăng cao cũng liên quan đến nguy cơ hình thành mảng xơ vữa và biến chứng tim mạch, mặc dù ít phổ biến hơn.

Vai trò của cholesterol

Cholesterol thường được biết đến nhiều ở khía cạnh gây hại cho tim mạch, nhưng thực tế đây là một thành phần thiết yếu giúp duy trì sự sống. Khi ở mức ổn định, cholesterol tham gia vào hàng loạt quá trình sinh học quan trọng như tổng hợp hormone, vitamin, hỗ trợ tiêu hóa và cấu trúc tế bào. Dưới đây là những vai trò của cholesterol đối với cơ thể.

Tiền chất tạo hormone

Cholesterol là nguyên liệu nền tảng để tổng hợp các hormone steroid. Trong đó có hormone sinh dục (estrogen, progesterone, testosterone) điều hòa chức năng sinh sản, cortisol tham gia kiểm soát đường huyết, chuyển hóa năng lượng và phản ứng với stress, aldosterone duy trì cân bằng muối nước, ổn định huyết áp. Nhờ đó, cholesterol đảm bảo hoạt động nội tiết diễn ra bình thường.

Tổng hợp vitamin D

Một dạng cholesterol ở da được chuyển hóa thành vitamin D3 khi tiếp xúc ánh sáng mặt trời. Vitamin D đóng vai trò thiết yếu trong chuyển hóa canxi và phospho, góp phần hình thành và duy trì xương chắc khỏe. Ngoài ra, vitamin D còn tăng cường chức năng miễn dịch, bảo vệ tim mạch và đường hô hấp. Cholesterol vì vậy gián tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Hỗ trợ hệ tiêu hóa

Tại gan, cholesterol tham gia sản xuất acid mật, là thành phần quan trọng trong tiêu hóa lipid. Acid mật giúp nhũ tương hóa chất béo, tạo điều kiện để enzym tiêu hóa phân giải và hấp thu. Bên cạnh đó, quá trình này còn hỗ trợ hấp thu các vitamin tan trong dầu như A, D, E, K. Do đó, cholesterol góp phần trực tiếp vào việc chuyển hóa và cung cấp năng lượng từ chất béo.

Thành phần cấu trúc màng tế bào

Cholesterol là thành phần thiết yếu của màng tế bào, giúp duy trì tính ổn định và linh hoạt của màng. Nó kiểm soát việc vận chuyển chất dinh dưỡng, ion và tín hiệu qua màng, đồng thời bảo vệ tế bào trước các yếu tố bất lợi. Khi nồng độ cholesterol thay đổi bất thường, cấu trúc và chức năng tế bào cũng bị ảnh hưởng đáng kể.

Chất chống oxy hóa và phục hồi mô

Cholesterol còn tham gia vào quá trình trung hòa gốc tự do, bảo vệ cơ thể trước tổn thương oxy hóa. Trong quá trình lành thương hoặc sau phẫu thuật, cholesterol góp phần phục hồi mô, đặc biệt ở các mạch máu và mô liên kết. Vai trò này cho thấy cholesterol không chỉ tham gia chuyển hóa mà còn hỗ trợ cơ chế tự bảo vệ của cơ thể.

Cách duy trì cholesterol ổn định

Để duy trì nồng độ cholesterol trong máu ở mức cân bằng, người bệnh cần thay đổi lối sống và kết hợp dinh dưỡng hợp lý. Một số biện pháp được khuyến nghị bao gồm:

• Ưu tiên sử dụng thực phẩm giàu chất xơ hòa tan như rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt nhằm hỗ trợ đào thải cholesterol dư thừa.
• Bổ sung nguồn chất béo không bão hòa từ cá béo (cá hồi, cá thu, cá ngừ), hạt óc chó, hạnh nhân, dầu oliu để tăng HDL-cholesterol có lợi.
• Hạn chế thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và trans fat như thịt mỡ, nội tạng động vật, bơ, phô mai, thức ăn nhanh, đồ chế biến sẵn.
• Thực hiện ít nhất 150 phút hoạt động thể chất vừa phải hoặc 75 phút tập luyện cường độ cao mỗi tuần.
• Tập thể dục thường xuyên giúp nâng cao HDL-cholesterol và cải thiện chức năng tim mạch.
• Giảm cân an toàn ở người thừa cân, béo phì giúp làm giảm LDL-cholesterol và triglycerid máu.
• Ngừng hút thuốc lá và hạn chế tiếp xúc khói thuốc để cải thiện nồng độ HDL.
• Giảm tiêu thụ rượu bia, chỉ sử dụng ở mức độ cho phép theo khuyến cáo y tế.

Hy vọng qua những thông tin trên, bạn đã hiểu rõ hơn về cholesterol là gì cũng như các loại cholesterol trong cơ thể. Việc xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, kết hợp với rèn luyện thể chất, kiểm soát cân nặng và loại bỏ thói quen xấu sẽ giúp bảo vệ hệ tim mạch và nâng cao sức khỏe tổng thể. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy nồng độ cholesterol bất thường, bạn nên thăm khám bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.