Bệnh Parkinson có lây không? Những yếu tố làm nguy cơ mắc bệnh

Dù triệu chứng run, dáng đi xiêu vẹo, giọng nói nhỏ dần khiến nhiều người lo lắng. Có người cho rằng bệnh Parkinson có thể lây, đây là một quan niệm sai lầm phổ biến trong cộng đồng. Thực tế, đây là bệnh thoái hóa thần kinh mạn tính, không liên quan đến virus, vi khuẩn hay bất kỳ tác nhân truyền nhiễm nào. Bài viết này làm rõ hoàn toàn vấn đề này, đồng thời giúp bạn biết được những nguy cơ thực sự và cách sống chung an toàn với người bệnh.

Bệnh Parkinson có lây không?

Bệnh Parkinson không lây dù tiếp xúc gần, ăn chung, ngủ chung hay chăm sóc trực tiếp. Đây là bệnh thoái hóa thần kinh, không phải bệnh truyền nhiễm do có virus, vi khuẩn, nấm hay ký sinh trùng nào gây ra bệnh.

Parkinson còn được gọi là bệnh liệt rung, là một rối loạn thần kinh thường gặp ở người lớn tuổi. Bệnh xảy ra khi các tế bào thần kinh trong não (những tế bào có nhiệm vụ tạo ra dopamine) bị suy yếu hoặc không còn hoạt động tốt. Dopamine là chất giúp các vùng trong não “giao tiếp” với nhau để điều khiển các cử động của cơ thể. Khi lượng dopamine giảm, sự phối hợp vận động bị ảnh hưởng và dẫn đến các triệu chứng đặc trưng.

Triệu chứng của bệnh Parkinson

Các biểu hiện của bệnh Parkinson thường được chia thành triệu chứng vận động và triệu chứng không vận động. Hai nhóm triệu chứng này có thể xuất hiện cùng lúc hoặc tiến triển từ từ theo thời gian.

Triệu chứng vận động

Đây là nhóm triệu chứng thường được nhận thấy đầu tiên vì ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng di chuyển của người bệnh. Dưới đây là các biểu hiện điển hình:

Run khi nghỉ

Những điểm quan trọng cần lưu ý gồm:

• Run xuất hiện khi cơ thể ở trạng thái nghỉ ngơi.
• Ban đầu run nhẹ, không liên tục, dễ bị bỏ qua.
• Thường bắt đầu một bên tay rồi lan dần.
• Một số vị trí khác như chân, môi, hàm cũng có thể bị run.

Chậm vận động

Tình trạng chậm chạp trong sinh hoạt được biểu hiện qua:

• Mệt mỏi, vận động chậm hơn bình thường.
• Bước đi nhỏ, khó nhấc chân, dễ mất vững.
• Khó thay đổi tư thế, đặc biệt khi đứng lên.

Cứng cơ

Các biểu hiện thường gặp gồm:

• Cơ tay, chân hoặc thân mình trở nên cứng và khó linh hoạt.
• Cứng cơ thường bắt đầu ở một bên rồi lan sang hai bên.

Mất thăng bằng, dễ té ngã

Một số vấn đề có thể gặp là:

• Giảm khả năng giữ thăng bằng khi đứng hoặc đi lại.
• Nguy cơ té ngã tăng cao ở giai đoạn muộn.
• Có thể cần hỗ trợ hoặc sử dụng xe lăn.

Triệu chứng không vận động

Nhóm triệu chứng này ảnh hưởng rộng đến cảm xúc, tư duy, giấc ngủ và các chức năng tự động của cơ thể. Các biểu hiện thường gặp gồm:

Vấn đề về suy nghĩ và trí nhớ

Người bệnh có thể gặp:

• Tư duy chậm, khó xử lý thông tin.
• Giảm trí nhớ, nhất là các sự việc mới.
• Khó đưa ra quyết định hoặc đánh giá khoảng cách.

Hoang tưởng và ảo giác

Một số biểu hiện cần quan tâm:

• Thấy những hình ảnh không có thật (ảo giác).
• Hoang tưởng, chẳng hạn như cảm giác bị theo dõi hoặc đe dọa.
• Tình trạng này thường liên quan đến việc dùng thuốc kéo dài.

Rối loạn cảm xúc

Người bệnh có thể trải qua:

• Trầm cảm, lo âu.
• Giảm hứng thú với các hoạt động trước đây.
• Tâm trạng tiêu cực làm nặng thêm các triệu chứng vận động.

Rối loạn giấc ngủ

Những khó khăn về giấc ngủ bao gồm:

• Khó ngủ, ngủ không sâu.
• Dễ tỉnh giấc và khó ngủ lại.
• Chuột rút, ác mộng hoặc đi tiểu đêm nhiều lần.

Buồn ngủ ban ngày

Một số điểm cần chú ý:

• Buồn ngủ quá mức vào ban ngày.
• Tình trạng dễ nặng hơn khi dùng thuốc điều trị.

Mệt mỏi, thiếu năng lượng

Người bệnh thường:

• Cảm thấy kiệt sức, ít sức sống.
• Mệt mỏi kéo dài vì đau nhức, mất ngủ hoặc ăn uống kém.

Rối loạn chức năng tự động của cơ thể

Có thể xuất hiện những vấn đề như:

• Rối loạn tiêu hóa, huyết áp, nhịp tim.
• Đổ mồ hôi bất thường.
• Khó kiểm soát tiểu tiện hoặc giảm ham muốn tình dục. 

Theo thời gian, bệnh có thể làm người bệnh hạn chế vận động ngày càng nhiều, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Nếu không được điều trị và theo dõi đúng cách, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Những yếu tố nguy cơ thật sự của bệnh Parkinson

Chỉ khoảng 10 - 15% trường hợp mắc bệnh Parkinson có liên quan đến yếu tố gene. Một số gene hiếm gặp như SNCA, LRRK2, GBA hay PARK2 có thể làm tăng nhẹ nguy cơ, nhưng việc mang gene không đồng nghĩa với chắc chắn mắc bệnh. Việc tầm soát gene thường chỉ được xem xét khi trong gia đình có từ hai người trở lên mắc Parkinson. Vậy những yếu tố nguy cơ chính gây bệnh Parkinson là gì?

• Tuổi cao: Hơn 90% người bệnh xuất hiện triệu chứng sau 60 tuổi.
• Tiếp xúc hóa chất độc hại: Người làm nông nghiệp tiếp xúc lâu năm với thuốc trừ sâu (paraquat, rotenone) có nguy cơ cao hơn 2 - 3 lần so với người không tiếp xúc; người phơi nhiễm với kim loại nặng (mangan, chì) cũng là một yếu tố nguy cơ mắc bệnh.
• Chấn thương sọ não lặp lại: Các võ sĩ quyền anh, cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp có nguy cơ cao hơn (hội chứng Parkinson sau chấn thương).

Những điều cần chú ý khi chăm sóc người bệnh Parkinson 

Việc chăm sóc người bệnh Parkinson đòi hỏi sự kiên nhẫn và quan sát chặt chẽ. Tập trung vào những yếu tố quan trọng dưới đây sẽ giúp người bệnh an toàn hơn, sinh hoạt dễ dàng hơn và hạn chế nhiều biến chứng nguy hiểm.

• Phòng té ngã: Lắp đặt tay vịn dọc hành lang, trong phòng tắm và gần giường; dọn dẹp sạch sẽ các vật dễ vấp; giữ nền nhà khô thoáng; đảm bảo ánh sáng đầy đủ vào ban đêm để người bệnh dễ di chuyển.
• Hỗ trợ nuốt: Chuẩn bị thức ăn mềm, dễ nhai; chia nhỏ bữa ăn; nhắc người bệnh ngồi thẳng lưng khi ăn và duy trì tư thế này ít nhất 30 phút sau ăn để giảm nguy cơ sặc và viêm phổi hít.
• Nhắc uống thuốc đúng giờ và theo dõi tâm trạng: Thiết lập báo thức cố định cho từng liều thuốc; quan sát các thay đổi về cảm xúc như lo âu, buồn bã, kích động; ghi lại những bất thường để báo cho bác sĩ trong lần tái khám.
• Đưa người bệnh đi khám định kỳ và duy trì tập vật lý trị liệu: Khám đúng hẹn để điều chỉnh thuốc; phối hợp tập luyện giúp cải thiện dáng đi, thăng bằng và giảm cứng cơ; khuyến khích người bệnh vận động nhẹ mỗi ngày trong khả năng của họ.

Bệnh Parkinson có lây không? Câu trả lời là không. Đây là bệnh thoái hóa thần kinh do lão hóa, môi trường và một phần rất nhỏ di truyền, không liên quan đến bất kỳ tác nhân truyền nhiễm nào. Việc hiểu đúng sẽ giúp bạn và gia đình chăm sóc người bệnh một cách tự tin, gần gũi và hiệu quả nhất, không còn khoảng cách hay lo lắng không đáng có.