Viêm phổi hít: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Viêm phổi hít là tình trạng viêm nhiễm tại nhu mô phổi do người bệnh vô tình hít phải chất lạ như thức ăn, nước bọt hoặc dịch dạ dày vào đường hô hấp. Đây là một bệnh lý nguy hiểm, đặc biệt ở người cao tuổi, bệnh nhân rối loạn nuốt hoặc có bệnh lý nền nghiêm trọng. Việc nhận biết sớm và điều trị đúng cách có thể giảm đáng kể tỷ lệ tử vong cũng như biến chứng nặng nề của bệnh.

Tổng quan về viêm phổi hít

Viêm phổi hít hay còn gọi là viêm phổi sặc, xảy ra khi các chất lạ như dị vật, dịch dạ dày, thức ăn hoặc nước bọt xâm nhập vào đường hô hấp dưới, gây tổn thương phổi và kích hoạt phản ứng viêm. Những chất này thường chứa vi khuẩn hoặc men tiêu hóa, có khả năng phá hủy tế bào phổi dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng. Bệnh lý này có thể diễn biến âm thầm hoặc bùng phát nhanh chóng, tùy thuộc vào loại chất hít vào và khả năng miễn dịch của cơ thể.

Viêm phổi hít có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó không thể không kể đến một số nguyên nhân viêm phổi hít phổ biến sau đây:

• Rối loạn chức năng nuốt (dysphagia): Thường gặp ở người cao tuổi, bệnh nhân sau tai biến mạch máu não, bệnh Parkinson hoặc Alzheimer. Rối loạn nuốt làm tăng nguy cơ sặc thức ăn hoặc nước bọt vào phổi, gây viêm phổi hít.
• Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): Dịch tiêu hóa có tính axit cao khi trào ngược lên thực quản có thể vô tình xâm nhập vào phổi, đặc biệt khi bệnh nhân nằm ngửa hoặc ngủ vào ban đêm. Tình trạng này phổ biến ở những người có bệnh lý dạ dày hoặc rối loạn cơ thắt thực quản.
• Ý thức suy giảm: Người bệnh trong trạng thái hôn mê, sau gây mê toàn thân hoặc say rượu thường mất phản xạ bảo vệ đường thở, dẫn đến hít sặc chất lạ. Ngoài ra, sử dụng thuốc an thần hoặc thuốc gây nghiện cũng làm tăng nguy cơ tương tự.
• Can thiệp y tế sai kỹ thuật: Nuôi ăn qua ống thông sai tư thế, ví dụ khi bệnh nhân nằm đầu thấp; không hút đờm hiệu quả, để lại dịch nhầy trong đường thở; đặt ống nội khí quản hoặc sonde dạ dày không đúng cách gây trào ngược dịch tiêu hóa.

Vậy ai dễ bị viêm phổi hít? Những đối tượng có nguy cơ cao bị viêm phổi hít bao gồm người cao tuổi, bệnh nhân sau đột quỵ, người bị bệnh thần kinh, trẻ nhỏ, người nghiện rượu, người thường xuyên sử dụng thuốc an thần và người đặt ống nội khí quản hoặc sonde…

Triệu chứng viêm phổi hít thường gặp

Triệu chứng của viêm phổi hít có thể xuất hiện ngay sau khi hít sặc hoặc diễn tiến âm thầm trong vài ngày khiến việc nhận biết trở nên khó khăn, đặc biệt ở người cao tuổi. Các dấu hiệu đặc trưng bao gồm:

• Sốt: Sốt cao hoặc sốt nhẹ kéo dài, thường kèm theo lạnh run.
• Ho: Ho khan hoặc ho có đờm, đôi khi có lẫn máu do tổn thương nhu mô phổi.
• Khó thở: Thở khò khè, tím tái môi hoặc đầu chi, cảm giác ngột ngạt.
• Đau ngực: Đau khi thở sâu hoặc khi ho do viêm lan tỏa ở phổi.
• Suy giảm ý thức: Lơ mơ, mệt mỏi, đặc biệt ở người lớn tuổi.
• Tiền sử sặc: Nôn ói, sặc thức ăn hoặc dịch tiêu hóa trước khi xuất hiện triệu chứng.

Ở một số trường hợp nhẹ, đặc biệt ở người già, các triệu chứng có thể không rõ ràng dẫn đến nguy cơ bỏ sót chẩn đoán. Do đó, cần đặc biệt chú ý đến tiền sử bệnh lý và các yếu tố nguy cơ để phát hiện sớm viêm phổi hít.

Chẩn đoán và điều trị viêm phổi hít

Viêm phổi hít là tình trạng bệnh nguy hiểm, nếu không được can thiệp xử lý kịp thời và đúng hướng có thể dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe nguy hiểm. Vậy chẩn đoán và điều trị viêm phổi hít ra sao?

Về phương pháp chẩn đoán

Để xác định viêm phổi hít sặc, bác sĩ thường dựa trên các phương pháp sau:

• Chụp X-quang ngực: Hình ảnh X-quang giúp đánh giá tổn thương phổi, phát hiện các vùng viêm hoặc áp xe. Đây thường là bước đầu tiên trong chẩn đoán.
• CT scan ngực: Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn, phát hiện các ổ viêm sâu hoặc tổn thương nhỏ mà X-quang không thấy được. Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong các trường hợp phức tạp.
• Cấy đờm: Lấy mẫu đờm để xác định vi khuẩn gây bệnh và làm kháng sinh đồ từ đó giúp lựa chọn kháng sinh phù hợp.
• Nội soi phế quản: Được sử dụng khi nghi ngờ có dị vật trong đường thở hoặc cần hút dịch viêm. Phương pháp này ít phổ biến hơn nhưng cần thiết trong một số trường hợp.
• Ngoài ra, bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh, đặc biệt là các sự kiện sặc gần đây hoặc bệnh lý nền như trào ngược dạ dày, đột quỵ hoặc Parkinson.

Về điều trị

Điều trị viêm phổi hít cần kết hợp nhiều biện pháp để xử lý nhiễm trùng, hỗ trợ hô hấp và giải quyết nguyên nhân gốc rễ. Các phương pháp điều trị viêm phổi hít có thể kể đến như:

Kháng sinh:

• Sử dụng kháng sinh phổ rộng ngay từ đầu để kiểm soát nhiễm trùng.
• Sau khi có kết quả kháng sinh đồ, bác sĩ sẽ điều chỉnh kháng sinh theo loại vi khuẩn nhạy cảm.
• Một số kháng sinh thường dùng bao gồm amoxicillin-clavulanate hoặc clindamycin tùy thuộc vào tình trạng bệnh.

Hỗ trợ hô hấp:

• Cung cấp oxy qua mask hoặc ống thông mũi để cải thiện tình trạng thiếu oxy.
• Sử dụng khí dung hoặc hút đờm để làm sạch đường thở.
• Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể cần thở máy hoặc điều trị tại đơn vị chăm sóc đặc biệt (ICU).

Xử lý nguyên nhân:

• Điều trị các bệnh lý nền như trào ngược dạ dày bằng thuốc ức chế bơm proton (PPI) hoặc thuốc trung hòa axit.
• Luyện tập chức năng nuốt cho bệnh nhân sau đột quỵ hoặc bệnh thần kinh.
• Điều chỉnh tư thế khi ăn, đảm bảo bệnh nhân ngồi thẳng và không nằm ngay sau bữa ăn.

Dinh dưỡng và phục hồi:

• Nếu bệnh nhân không thể ăn uống an toàn qua đường miệng, có thể sử dụng ống thông dạ dày hoặc truyền tĩnh mạch.
• Vật lý trị liệu hô hấp giúp cải thiện chức năng phổi và ngăn ngừa tái phát.

Phòng ngừa viêm phổi hít hiệu quả

Phòng ngừa viêm phổi hít đóng vai trò quan trọng, đặc biệt ở những nhóm nguy cơ cao. Các biện pháp chủ động bao gồm:

• Tiêm vắc xin: Tiêm vắc xin cúm mùa và vắc xin phế cầu giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp từ đó hạn chế nguy cơ viêm phổi hít.
• Ăn uống đúng tư thế: Ngồi thẳng lưng khi ăn, nhai kỹ và tránh vừa ăn vừa nói. Đối với bệnh nhân yếu, cần hỗ trợ ăn uống cẩn thận để tránh sặc.
• Luyện tập chức năng nuốt: Các bài tập vật lý trị liệu chuyên biệt có thể giúp bệnh nhân sau đột quỵ hoặc mắc bệnh thần kinh cải thiện khả năng nuốt.
• Kiểm soát bệnh lý nền: Điều trị hiệu quả các bệnh như trào ngược dạ dày, Parkinson hoặc đái tháo đường để giảm nguy cơ hít sặc. Cùng với đó, người bệnh cần sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và tái khám định kỳ.
• Chăm sóc răng miệng: Vệ sinh răng miệng sạch sẽ giúp giảm vi khuẩn trong khoang miệng từ đó hạn chế nguy cơ nhiễm trùng khi hít sặc.
• Hỗ trợ dinh dưỡng hợp lý: Đối với người cao tuổi hoặc bệnh nhân nặng, cần xây dựng chế độ ăn phù hợp, dễ tiêu hóa và theo dõi chặt chẽ trong bữa ăn.

Viêm phổi hít là một bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Việc nhận biết đúng nguyên nhân, triệu chứng và áp dụng các phương pháp điều trị phù hợp sẽ giúp giảm thiểu các biến chứng nghiêm trọng như áp xe phổi hay suy hô hấp. Quan trọng hơn, các biện pháp phòng ngừa như tiêm vắc xin, kiểm soát bệnh lý nền và chăm sóc đúng cách có thể bảo vệ những đối tượng dễ mắc bệnh. Hãy chủ động trang bị kiến thức và thực hiện các biện pháp phòng bệnh để bảo vệ sức khỏe cho bản thân và người thân.