Viêm phổi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh và biện pháp phòng ngừa hiệu quả

Viêm phổi bẩm sinh là một trong những bệnh lý nghiêm trọng nhất ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là những bé sinh non hoặc có sức đề kháng yếu. Bệnh thường khởi phát ngay sau khi chào đời, gây ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng hô hấp và sự phát triển của trẻ.

Viêm phổi bẩm sinh là gì?

Viêm phổi bẩm sinh là một dạng nhiễm trùng phổi xảy ra ngay từ trong tử cung hoặc trong những giờ đầu sau khi trẻ chào đời. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh lý hô hấp nặng ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở trẻ sinh non hoặc nhẹ cân. Bệnh thường khởi phát khi thai nhi bị nhiễm vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng từ mẹ qua nhau thai, dẫn đến tình trạng viêm phổi ngay trong giai đoạn bào thai hoặc sớm sau sinh.

Nguyên nhân phổ biến nhất của viêm phổi bẩm sinh là do vi khuẩn xâm nhập vào bào thai trong những tháng cuối thai kỳ, khi hàng rào bảo vệ tự nhiên của mẹ và thai nhi bị suy yếu. Một số tác nhân gây bệnh thường gặp bao gồm:

• Vi khuẩn: Treponema pallidum, Listeria monocytogenes, Mycobacterium tuberculosis;
• Virus: Rubella, Herpes simplex, Cytomegalovirus (CMV);
• Ký sinh trùng: Toxoplasma gondii, lây truyền từ mẹ bị nhiễm toxoplasma trong thai kỳ.

Những tác nhân này có thể đi qua nhau thai hoặc nước ối, tấn công vào phổi của thai nhi, gây viêm nhiễm, tích tụ dịch và làm giảm khả năng trao đổi khí. Trẻ sơ sinh mắc viêm phổi bẩm sinh thường xuất hiện triệu chứng sớm, trong vòng 6 giờ đầu sau sinh, như thở nhanh, khò khè, tím tái, bú kém hoặc bỏ bú hoàn toàn.

Trong y học, viêm phổi ở trẻ sơ sinh được chia thành ba nhóm chính dựa trên thời điểm mắc bệnh:

• Viêm phổi bẩm sinh: Xảy ra trước khi sinh, trong giai đoạn cuối thai kỳ.
• Viêm phổi trong khi sinh: Thường gặp ở trẻ có mẹ bị viêm nhiễm đường sinh dục hoặc vỡ ối sớm, khiến vi khuẩn xâm nhập vào đường hô hấp khi trẻ chào đời.
• Viêm phổi sau sinh: Xuất hiện do trẻ lây nhiễm vi khuẩn, virus từ môi trường bên ngoài, đặc biệt là trong môi trường bệnh viện hoặc khi vệ sinh chăm sóc không đảm bảo.

Viêm phổi bẩm sinh là tình trạng nghiêm trọng cần được chẩn đoán và điều trị sớm, bởi nếu không can thiệp kịp thời, bệnh có thể gây suy hô hấp, nhiễm trùng huyết hoặc ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài của trẻ. Việc theo dõi sức khỏe thai kỳ, tầm soát nhiễm trùng và sinh con trong môi trường y tế an toàn đóng vai trò rất quan trọng trong việc phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này.

Nguyên nhân gây viêm phổi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh

Viêm phổi bẩm sinh là một trong những bệnh lý hô hấp nghiêm trọng nhất ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở trẻ sinh non. Thống kê cho thấy, tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm trẻ sinh non hoặc trẻ có dấu hiệu viêm hô hấp sớm cao gấp 1,5 lần so với trẻ đủ tháng. Phần lớn các trường hợp viêm phổi bẩm sinh xuất phát từ sự lây truyền tác nhân gây bệnh từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc khi sinh nở.

Các tác nhân gây bệnh chủ yếu là virus, vi khuẩn và ký sinh trùng tồn tại trong cơ thể người mẹ. Khi mang thai, hệ miễn dịch của mẹ bị suy yếu, tạo điều kiện cho các mầm bệnh hoạt động mạnh hơn và dễ dàng xâm nhập vào thai nhi qua nhau thai hoặc trong quá trình chuyển dạ.

Ký sinh trùng Toxoplasma gondii

Ký sinh trùng Toxoplasma gondii là loại ký sinh trùng phổ biến ở mèo, chim và các động vật máu nóng khác. Phụ nữ mang thai có thể nhiễm Toxoplasma qua thực phẩm hoặc tiếp xúc với phân mèo nhiễm bệnh. Khi mầm bệnh này truyền sang thai nhi qua nhau thai, trẻ có nguy cơ cao bị tổn thương phổi, gan và hệ thần kinh trung ương.

Virus gây viêm phổi bẩm sinh

Nhiễm virus trong 16 tuần đầu của thai kỳ, đặc biệt là 8 - 10 tuần đầu, làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh và tổn thương cơ quan nội tạng của thai nhi. Các virus thường gặp gồm Rubella, Cytomegalovirus (CMV) và Herpes simplex virus (HSV).

• Virus Rubella có thể gây hội chứng Rubella bẩm sinh (CRS) với nhiều biến chứng như viêm phổi, viêm não, đục thủy tinh thể và điếc bẩm sinh.
• Virus Cytomegalo (thuộc họ Herpes) là nguyên nhân của 0,2 - 1% ca nhiễm ở trẻ sơ sinh toàn cầu, gây viêm phổi, viêm gan, xuất huyết giảm tiểu cầu và gan lách to.
• Virus Herpes simplex (HSV) gây nhiễm trùng nặng, có thể dẫn đến tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh nghiêm trọng, với tỷ lệ mắc từ 1/3.000 đến 1/20.000 ca sinh.

Vi khuẩn gây bệnh

Một số vi khuẩn nguy hiểm có thể truyền từ mẹ sang con gồm Mycobacterium tuberculosis (vi khuẩn lao), Treponema pallidum (tác nhân gây giang mai) và Listeria monocytogenes.

• Vi khuẩn lao có thể xâm nhập qua tĩnh mạch rốn hoặc nước ối, gây tổn thương gan và phổi thai nhi.
• Giang mai bẩm sinh không chỉ dẫn đến viêm phổi mà còn làm tăng nguy cơ thai lưu, tử vong sơ sinh.
• Nhiễm khuẩn Listeria, thường xảy ra ở 3 tháng cuối thai kỳ, gây viêm phổi mủ và viêm màng não mủ ở trẻ sơ sinh.

Như vậy, việc phòng ngừa nhiễm trùng trong thai kỳ, khám thai định kỳ và điều trị sớm các bệnh lý ở mẹ là yếu tố then chốt giúp giảm nguy cơ viêm phổi bẩm sinh và bảo vệ sức khỏe cho trẻ ngay từ khi còn trong bụng mẹ.

Phòng ngừa viêm phổi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh

Viêm phổi bẩm sinh là bệnh lý nguy hiểm có thể gây tử vong cao ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non hoặc có hệ miễn dịch yếu. Việc phòng ngừa viêm phổi bẩm sinh ngay từ giai đoạn trước và trong thai kỳ đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ sức khỏe và sự sống của trẻ.

Do hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh chưa hoàn thiện, việc tiêm chủng trực tiếp cho trẻ để phòng ngừa viêm phổi thường không mang lại hiệu quả tức thì. Thay vào đó, tiêm vắc xin cho người mẹ trước hoặc trong thai kỳ là phương pháp phòng bệnh an toàn và hiệu quả nhất. Khi mẹ được tiêm chủng, các kháng thể sẽ truyền qua nhau thai, giúp thai nhi được “bảo vệ thụ động” ngay từ trong bụng mẹ.

Các loại vắc xin được khuyến khích tiêm cho phụ nữ chuẩn bị mang thai gồm: Vắc xin phòng phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae), vắc xin Hib (Haemophilus influenzae type B), cùng các vắc xin phòng bệnh truyền nhiễm khác như cúm mùa, bạch hầu - ho gà - uốn ván, sởi - quai bị - rubella và thủy đậu. Việc tiêm chủng đầy đủ giúp giảm nguy cơ lây truyền mầm bệnh từ mẹ sang con, đồng thời ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, nhiễm trùng huyết hay tổn thương não ở trẻ sơ sinh.

Bên cạnh tiêm phòng, cha mẹ cũng cần chú ý đến chăm sóc và phòng ngừa nhiễm trùng sau sinh. Một số biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả gồm:

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, giúp tăng cường miễn dịch tự nhiên.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với người đang mắc bệnh hô hấp như cảm, ho, cúm.
• Giữ môi trường sống sạch sẽ, không để người thân hút thuốc trong nhà.
• Người chăm sóc trẻ cần rửa tay thường xuyên và đảm bảo vệ sinh cá nhân.

Viêm phổi sơ sinh thường xuất hiện nhiều vào thời điểm thời tiết lạnh hoặc chuyển mùa, khi sức đề kháng của trẻ giảm sút. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển nặng, dẫn đến tổn thương phổi không hồi phục hoặc tử vong.

Chính vì vậy, tiêm vắc xin đầy đủ cho mẹ trước khi mang thai và chăm sóc trẻ đúng cách sau sinh chính là hai yếu tố quan trọng nhất giúp phòng ngừa viêm phổi bẩm sinh, mang đến cho trẻ khởi đầu khỏe mạnh và an toàn ngay từ những ngày đầu đời. Hiện nay, tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện đang cung cấp gói vắc xin trước khi mang thai được thiết kế toàn diện, giúp mẹ tăng cường miễn dịch và chuẩn bị tốt nhất cho thai kỳ. Gói tiêm này bao gồm các loại vắc xin quan trọng nhằm phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe mẹ và thai nhi ngay từ giai đoạn đầu. Đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu sẽ tư vấn chi tiết, theo dõi lịch tiêm và đảm bảo quá trình tiêm chủng an toàn, hiệu quả, giúp mẹ bầu yên tâm bước vào hành trình mang thai khỏe mạnh.

Viêm phổi bẩm sinh ở trẻ sơ sinh là bệnh lý có thể phòng ngừa được nếu cha mẹ chủ động bảo vệ sức khỏe của mẹ ngay từ trước khi mang thai. Tiêm vắc xin đầy đủ, duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh và giữ môi trường sống trong lành cho mẹ và bé chính là “lá chắn” hiệu quả giúp giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng phổi ở trẻ.