Viêm não mô cầu nhóm B: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa hiệu quả

Viêm não mô cầu nhóm B là nguyên nhân gây ra nhiều ca bệnh nhiễm trùng não nghiêm trọng ở trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Với khả năng lây lan nhanh chóng qua đường hô hấp và diễn tiến khó lường, viêm não mô cầu nhóm B có thể gây tử vong chỉ trong vòng 24 giờ nếu không được điều trị kịp thời. Vậy mức độ nguy hiểm thực sự của bệnh này là gì? Làm thế nào để phòng ngừa bệnh hiệu quả? 

Tìm hiểu về viêm não mô cầu nhóm B

Viêm não mô cầu nhóm B là bệnh lý truyền nhiễm cấp tính, xảy ra khi vi khuẩn não mô cầu nhóm B vượt qua hàng rào máu não và xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương. Tình trạng này gây ra viêm mô xung quanh não và tủy sống (thường gọi là viêm màng não do mô cầu B) và chiếm khoảng 40 - 50% trong tổng số các ca bệnh não mô cầu xâm lấn. Ngoài ra, khoảng 20 - 30% ca bệnh có thể diễn tiến thành nhiễm trùng huyết nặng, đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh.

Tại các nước có thu nhập cao, viêm não mô cầu nhóm B là nguyên nhân hàng đầu gây ra viêm màng não do não mô cầu, chiếm đến 80% số ca mắc. Trẻ sơ sinh và trẻ nhũ nhi đặc biệt dễ bị tổn thương do hệ miễn dịch còn non yếu, trong khi ở châu Âu, nhóm tuổi này có nguy cơ mắc bệnh cao gấp 25 lần so với dân số nói chung. Tại Việt Nam, vi khuẩn não mô cầu nhóm B cũng chiếm tỷ lệ lưu hành cao nhất với khoảng 82%, theo báo cáo từ cuộc họp chuyên môn năm 2022.

Viêm não mô cầu nhóm B có thể gây tử vong nhanh chóng chỉ trong vòng 24 giờ đầu tiên. Ngay cả khi được điều trị tích cực, vẫn có 5 - 10% trường hợp không qua khỏi. Trong số những người sống sót, cứ 5 người thì có 1 người gặp các di chứng nghiêm trọng như tổn thương thần kinh, mất thính lực, hoặc thậm chí phải cắt cụt chi. Trẻ em là nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất, với gần 10% sống sót mắc khuyết tật lớn và hơn 30% gặp các vấn đề như mất thính lực, rối loạn tâm lý hoặc khiếm khuyết vận động.

Bên cạnh trẻ nhỏ, các nhóm có nguy cơ cao mắc viêm não mô cầu nhóm B bao gồm thanh thiếu niên (do thường xuyên giao tiếp xã hội và có tỷ lệ mang mầm bệnh cao), cùng với người mắc các bệnh lý làm suy yếu hệ miễn dịch như HIV, thiếu hụt bổ thể, người đã cắt lách hoặc đang điều trị ức chế miễn dịch. Ngoài ra, người sống trong khu vực đông đúc như ký túc xá, doanh trại, người làm việc trong phòng thí nghiệm tiếp xúc với mẫu bệnh phẩm cũng có nguy cơ cao mắc bệnh.

Việc hiểu rõ cơ chế bệnh sinh và các đối tượng dễ tổn thương là cơ sở quan trọng giúp chúng ta nâng cao cảnh giác và chủ động phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu nhóm B một cách hiệu quả hơn.

Triệu chứng của viêm não mô cầu nhóm B như thế nào? 

Viêm não mô cầu nhóm B thường bắt đầu với triệu chứng không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với cảm cúm thông thường, nhưng lại có tiến triển rất nhanh và đe dọa tính mạng trong vòng 24 giờ. Trong giai đoạn đầu, từ 0 đến 8 giờ sau khi nhiễm bệnh, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu như đau đầu, sốt, đau họng, khát nước và đau nhức toàn thân. 

Sau đó, các triệu chứng sẽ nhanh chóng trở nên nặng hơn chỉ trong vài giờ tiếp theo như buồn nôn, nôn mửa, giảm ăn uống, đau chân, buồn ngủ, khó thở, tiêu chảy, lạnh tay chân, cứng cổ, nổi ban đỏ và thay đổi màu da. Nếu không được điều trị kịp thời, người bệnh có thể rơi vào trạng thái lú lẫn, mê sảng và tử vong chỉ sau 24 giờ. Đặc biệt, không phải tất cả triệu chứng đều xuất hiện theo trình tự, khiến việc nhận diện bệnh trở nên khó khăn.

Ở trẻ nhỏ, các biểu hiện thường gặp bao gồm sốt, nôn, nhức đầu, cứng cổ, sợ ánh sáng, phát ban và kích thích. Trẻ sơ sinh có thể biểu hiện bằng sự kích động, buồn ngủ bất thường hoặc co giật. Trong các trường hợp tiến triển thành nhiễm trùng huyết, trẻ có thể đau ở chi dưới, da tái xanh và phát ban xuất huyết xảy ra ở khoảng 40 - 80% trường hợp.

Với người lớn và trẻ lớn, triệu chứng cũng tương tự như sốt cao, nôn mửa, đau đầu dữ dội, sợ ánh sáng, cứng cổ, giảm ý thức, kích động. Co giật và các dấu hiệu thần kinh khu trú ít gặp hơn nhưng vẫn có thể xảy ra.

Một trong những dấu hiệu cảnh báo đặc trưng nhất của viêm não mô cầu nhóm B là sự xuất hiện của phát ban đặc trưng trong viêm màng não mô cầu. Phát ban có thể ở dạng chấm xuất huyết, hình sao, màu đỏ hoặc tím và thậm chí là mụn nước. Trong các ca bệnh nặng, phát ban có thể tiến triển thành tử ban, kèm theo xuất huyết da, hoại tử mô… là dấu hiệu cảnh báo nhiễm trùng toàn thân nghiêm trọng.

Việc nhận diện sớm các dấu hiệu cảnh báo của viêm não mô cầu nhóm B có vai trò quan trọng trong việc cứu sống người bệnh, đặc biệt là ở trẻ nhỏ - nhóm dễ bị bỏ sót triệu chứng.

Nguyên nhân gây viêm não mô cầu nhóm B

Viêm não mô cầu nhóm B là hậu quả do vi khuẩn Neisseria meningitidis nhóm B (một trong 12 nhóm huyết thanh não mô cầu) gây ra. Đây là loại vi khuẩn gram âm có độc lực rất mạnh, có thể tấn công đột ngột và gây nên tiến triển bệnh nặng, kèm theo tỷ lệ tử vong cao hoặc để lại di chứng vĩnh viễn. Nhóm huyết thanh B được ghi nhận là một trong những chủng phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ nhỏ và thanh thiếu niên.

Cơ chế gây bệnh của não mô cầu nhóm B liên quan đến cấu trúc đặc biệt của vi khuẩn này. Chúng có lớp vỏ chứa nội độc tố với khả năng sản xuất cực nhanh, gấp tới 1000 lần so với nhiều loại vi khuẩn khác. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn phát tán nội độc tố theo đường máu, tấn công tim và các hệ thống mạch máu, làm rối loạn tuần hoàn và có thể dẫn tới nhiễm trùng huyết nghiêm trọng, gây tổn thương các cơ quan quan trọng như phổi, thận và tim.

Nguồn lây chủ yếu của vi khuẩn là từ người bệnh hoặc người lành mang trùng. Vi khuẩn thường khu trú tại mũi và họng, sau đó phát tán ra không khí qua những giọt bắn khi người mang mầm bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Người khỏe mạnh có thể mắc bệnh khi hít phải những giọt bắn chứa vi khuẩn. Trong một số trường hợp hiếm gặp, vi khuẩn cũng có thể lây truyền thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi họng dính trên đồ vật hoặc bề mặt bị nhiễm khuẩn. Đây là lý do tại sao viêm não mô cầu nhóm B được xếp vào nhóm bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cần được nhận biết và phòng tránh nghiêm ngặt.

Biện pháp phòng ngừa viêm não mô cầu nhóm B hiệu quả

Phòng ngừa viêm não mô cầu nhóm B một cách hiệu quả cần được bắt đầu từ biện pháp chủ động nhất là tiêm phòng vắc xin viêm não mô cầu. Đây là giải pháp đơn giản, tiết kiệm và đã được chứng minh là có hiệu quả cao trong việc ngăn ngừa các bệnh lý nguy hiểm do vi khuẩn não mô cầu nhóm B gây ra, đặc biệt là viêm màng não. Việc tiêm đầy đủ và đúng lịch, càng sớm càng tốt theo khuyến cáo từ cơ quan y tế là yếu tố quan trọng hàng đầu để bảo vệ sức khỏe, không chỉ cho trẻ em mà còn cả người lớn.

Bên cạnh tiêm chủng, để tăng cường hiệu quả phòng bệnh, cần kết hợp thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân và phòng dịch trong sinh hoạt hằng ngày. Điều này bao gồm giữ gìn cơ thể sạch sẽ, rửa tay thường xuyên trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, đặc biệt khi tiếp xúc với vật dụng hoặc bề mặt lạ. Đồng thời, tránh tiếp xúc gần với người đang mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh do não mô cầu nhóm B.

Ngoài ra, nên hạn chế đến nơi đông người khi không cần thiết, và luôn đeo khẩu trang trong trường hợp buộc phải di chuyển đến không gian công cộng. Môi trường sinh hoạt như nhà ở, trường học hay nơi làm việc cũng cần được giữ vệ sinh, thoáng khí và có đủ ánh sáng để hạn chế sự tồn tại và phát tán của vi khuẩn. Việc kết hợp giữa tiêm chủng và duy trì các thói quen vệ sinh khoa học chính là chìa khóa để ngăn ngừa viêm não mô cầu nhóm B một cách toàn diện và hiệu quả.

Viêm não mô cầu nhóm B là một bệnh lý nhiễm trùng nguy hiểm với tốc độ tiến triển nhanh và nguy cơ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm. Chủ động tiêm vắc xin đầy đủ và thực hiện các biện pháp vệ sinh phòng bệnh là cách hiệu quả nhất để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi nguy cơ lây nhiễm. Việc hiểu rõ triệu chứng, nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ sẽ giúp phòng ngừa viêm não mô cầu nhóm B một cách kịp thời và toàn diện.