Viêm màng não mô cầu ACYW là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Viêm màng não mô cầu ACYW là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính do vi khuẩn Neisseria meningitidis thuộc các nhóm huyết thanh A, C, Y và W gây ra. Vi khuẩn này tấn công vào màng não - lớp màng bao quanh não và tủy sống, dẫn đến tình trạng viêm nhiễm nguy hiểm. Bệnh có thể lây lan nhanh qua đường hô hấp, đặc biệt ở những nơi đông người như trường học, ký túc xá, doanh trại.

Bệnh có thể khởi phát đột ngột, diễn tiến nhanh và gây tử vong trong vòng 24 - 48 giờ nếu không được điều trị kịp thời. Ngoài viêm màng não, mô cầu nhóm ACYW còn có thể gây nhiễm trùng huyết với tỷ lệ tử vong cao. Mặc dù nguy hiểm, viêm màng não mô cầu có thể được phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin, trong đó vắc xin ACYW hiện đang được khuyến cáo tiêm cho trẻ em và người lớn trong các nhóm nguy cơ cao.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng não mô cầu ACYW

Viêm màng não mô cầu ACYW thường khởi phát nhanh và có thể gây ra nhiều biểu hiện nghiêm trọng. Dưới đây là những dấu hiệu và triệu chứng thường gặp cần được lưu ý:

• Sốt cao đột ngột.
• Đau đầu dữ dội.
• Cứng cổ, khó cúi đầu.
• Buồn nôn hoặc nôn.
• Nhạy cảm với ánh sáng (sợ ánh sáng).
• Lơ mơ, rối loạn ý thức, lú lẫn.
• Co giật (ở một số trường hợp nặng).
• Ban xuất huyết dưới da, bầm tím bất thường (dấu hiệu nhiễm trùng huyết).
• Ở trẻ nhỏ có thể có bú kém, khóc thét, thóp phồng, co giật hoặc li bì bất thường.

Khi có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ nào, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm màng não mô cầu ACYW

Viêm màng não mô cầu ACYW là một bệnh lý nguy hiểm có thể diễn tiến rất nhanh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh có nguy cơ gặp phải nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

• Tử vong nhanh chóng trong vòng 24 - 48 giờ do nhiễm trùng huyết nặng.
• Sốc nhiễm khuẩn, suy đa cơ quan.
• Tổn thương não, dẫn đến giảm trí nhớ, kém tập trung hoặc sa sút trí tuệ.
• Điếc vĩnh viễn do tổn thương dây thần kinh thính giác.
• Co giật kéo dài, có thể dẫn đến động kinh mạn tính.
• Liệt hoặc yếu chi, ảnh hưởng khả năng vận động.
• Hoại tử chi, phải cắt cụt tay hoặc chân do nhiễm trùng huyết.

Những biến chứng này có thể để lại di chứng suốt đời, làm giảm nghiêm trọng chất lượng sống của người bệnh. Vì vậy, việc phòng ngừa bằng vắc xin là cực kỳ quan trọng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh cần đến gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng như sốt cao đột ngột, đau đầu dữ dội, cứng cổ hoặc ban xuất huyết trên da. Đặc biệt ở trẻ nhỏ, nếu thấy bé li bì, bỏ bú, co giật hoặc thóp phồng, cần đưa đi cấp cứu ngay. Việc điều trị sớm giúp giảm nguy cơ tử vong và biến chứng nặng nề.

Viêm màng não mô cầu ACYW là do vi khuẩn Neisseria meningitidis xâm nhập vào cơ thể, trong đó các nhóm huyết thanh A, C, W và Y là những type gây bệnh nguy hiểm thường gặp. Ổ chứa tự nhiên của loại vi khuẩn này chính là cơ thể người, và chúng có thể lây truyền qua đường hô hấp, đặc biệt ở những nơi đông người hoặc môi trường kín.

Neisseria meningitidis là loại cầu khuẩn gram âm, hiếu khí tuyệt đối, tồn tại dưới dạng song cầu giống hạt cà phê, kích thước khoảng 0,8 x 0,6 µm. Vi khuẩn có sức đề kháng yếu, dễ bị tiêu diệt ở nhiệt độ cao nhưng vẫn có thể tồn tại trong môi trường ngoài cơ thể khoảng 3 - 4 giờ. Chúng lưu hành quanh năm và có khả năng gây bệnh tại nhiều cơ quan, trong đó nguy hiểm nhất là viêm màng não và nhiễm trùng huyết.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm màng não mô cầu ACYW?

Bất kỳ ai cũng có thể mắc viêm màng não mô cầu ACYW, không phân biệt độ tuổi hay giới tính. Tuy nhiên, một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn gồm: 

• Trẻ em dưới 5 tuổi;
• Thanh thiếu niên từ 14 - 20 tuổi;
• Người cao tuổi và những người có hệ miễn dịch suy giảm. 

Đây là những nhóm dễ bị vi khuẩn tấn công do sức đề kháng yếu hoặc thường xuyên tiếp xúc môi trường đông người.

Tuy số ca mắc hàng năm ở Việt Nam không cao, nhưng bệnh có khả năng bùng phát thành dịch, với tỷ lệ tử vong rất lớn nếu không được xử trí kịp thời, khoảng một nửa số người bệnh có thể tử vong trong vòng 24 giờ.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm màng não mô cầu ACYW

Bên cạnh các nhóm đối tượng có nguy cơ cao, còn nhiều yếu tố môi trường và lối sống có thể làm tăng khả năng nhiễm vi khuẩn mô cầu ACYW. Dưới đây là các yếu tố góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Sống hoặc làm việc trong môi trường đông người, kém thông thoáng (như ký túc xá, trại lính, nhà trẻ).
• Thường xuyên tiếp xúc gần với người đang mang vi khuẩn trong mũi họng nhưng không có triệu chứng.
• Không được tiêm phòng đầy đủ vắc xin phòng mô cầu nhóm ACYW.
• Hút thuốc lá hoặc sống trong môi trường có khói thuốc, làm tổn thương niêm mạc hô hấp.
• Mắc các bệnh nhiễm trùng hô hấp trên (viêm họng, viêm mũi, cúm…), tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Đi lại, du lịch hoặc cư trú tại vùng có dịch mô cầu đang lưu hành hoặc từng xảy ra dịch trong quá khứ.
• Tiếp xúc với dịch tiết hô hấp (ho, hắt hơi, dùng chung vật dụng cá nhân) của người mang mầm bệnh.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm viêm màng não mô cầu ACYW

Viêm màng não mô cầu ACYW dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác như cảm cúm, viêm màng não do Hib hoặc phế cầu khuẩn. Do đó, việc chẩn đoán chính xác đòi hỏi các xét nghiệm chuyên sâu để phân biệt rõ nguyên nhân gây bệnh.

Các bác sĩ sẽ thu thập mẫu bệnh phẩm từ: 

• Dịch nhầy thành họng (ngoáy họng);
• Máu;
• Dịch từ các nốt ban xuất huyết;
• Dịch não tủy. 

Sau đó, mẫu sẽ được xét nghiệm bằng các phương pháp như: 

• Nhuộm Gram soi dưới kính hiển vi để tìm vi khuẩn dạng song cầu hình hạt cà phê nằm trong bào tương của bạch cầu đa nhân.
• Phân lập vi khuẩn để xác định chính xác tuýp mô cầu gây bệnh.

Điều trị viêm màng não mô cầu ACYW

Nội khoa

Viêm màng não mô cầu ACYW là một cấp cứu y khoa, cần được điều trị càng sớm càng tốt để giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng. Ngay khi nghi ngờ mắc bệnh, người bệnh sẽ được nhập viện và bắt đầu điều trị kháng sinh tĩnh mạch sớm, ngay cả trước khi có kết quả xét nghiệm.

Kháng sinh thường được sử dụng là Penicillin G, Ceftriaxone hoặc Cefotaxime, tùy vào độ nhạy của vi khuẩn và hướng dẫn điều trị tại từng cơ sở. Trong trường hợp có dấu hiệu nhiễm trùng huyết, bệnh nhân cần được hồi sức tích cực, truyền dịch, điều chỉnh điện giải, hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn.

Dự phòng

Ngoài ra, người tiếp xúc gần với bệnh nhân cũng có thể được chỉ định dùng kháng sinh dự phòng (thường là Rifampicin hoặc Ciprofloxacin) để ngăn ngừa lây nhiễm trong cộng đồng. Việc điều trị hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chẩn đoán sớm, dùng thuốc đúng và chăm sóc tích cực tại cơ sở y tế có đủ năng lực chuyên.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của viêm màng não mô cầu ACYW

Chế độ sinh hoạt

Giữ vệ sinh cá nhân tốt, đặc biệt là rửa tay thường xuyên và che miệng khi ho hoặc hắt hơi để hạn chế lây lan vi khuẩn. Hạn chế tiếp xúc gần với người nghi ngờ mắc bệnh hoặc đang trong vùng dịch. Đảm bảo không gian sống thông thoáng, tránh tụ tập nơi đông người nếu không cần thiết.

Chế độ dinh dưỡng

Duy trì chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất để tăng cường sức đề kháng, đặc biệt bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, A và kẽm. Uống đủ nước mỗi ngày và tránh dùng các thực phẩm không đảm bảo vệ sinh. Hạn chế sử dụng đồ uống có cồn và tránh hút thuốc để bảo vệ niêm mạc hô hấp.

Phòng ngừa viêm màng não mô cầu ACYW

Đặc hiệu

Tiêm vắc xin não mô cầu ACYW là biện pháp chủ động và hiệu quả nhất hiện nay để phòng viêm màng não mô cầu ACYW. Hai loại vắc xin phổ biến hiện nay là Menactra và MenQuadFi, đều giúp tạo miễn dịch bảo vệ cùng lúc chống lại 4 nhóm huyết thanh gây bệnh thường gặp: A, C, Y và W-135.

Vắc xin Menactra phù hợp cho cả trẻ nhỏ và người trưởng thành, với lịch tiêm như sau:

• Trẻ từ 9 đến 23 tháng tuổi: Tiêm 2 liều, mỗi liều cách nhau 3 tháng.
• Trẻ từ 2 tuổi đến người 55 tuổi: Chỉ cần tiêm 1 liều duy nhất.
• Mũi nhắc lại: Dành cho người từ 15 đến 55 tuổi, tiêm sau mũi trước ít nhất 4 năm nếu vẫn còn nguy cơ.

Vắc xin MenQuadFi là loại vắc xin liên hợp mới, sử dụng protein mang Tetanus toxoid giúp tăng cường hiệu quả miễn dịch. MenQuadFi được chỉ định tiêm cho:

• Người từ 12 tháng tuổi trở lên: Tiêm 1 liều duy nhất.
• Thường dùng trong các chương trình tiêm chủng mở rộng hoặc tiêm phòng dịch, đặc biệt ở nhóm có nguy cơ cao (như học sinh, sinh viên, quân nhân, người đi du lịch đến vùng có dịch).

Cả hai vắc xin đều giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh, đồng thời hạn chế lây lan trong cộng đồng - đặc biệt quan trọng trong các môi trường có mật độ người cao như trường học, doanh trại, ký túc xá.

Không đặc hiệu

Ngoài vắc xin, một số biện pháp không đặc hiệu cũng rất quan trọng trong việc hạn chế nguy cơ lây lan bệnh:

• Giữ vệ sinh cá nhân tốt, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng.
• Đeo khẩu trang khi đến nơi đông người, đặc biệt trong mùa dịch.
• Tránh tiếp xúc gần với người nghi nhiễm hoặc mang mầm bệnh.
• Không dùng chung vật dụng cá nhân như ly, khăn, bàn chải.
• Vệ sinh không gian sống sạch sẽ, đảm bảo thông thoáng.
• Cách ly và theo dõi y tế các trường hợp tiếp xúc gần với ca bệnh.

Viêm màng não mô cầu ACYW là bệnh lý nguy hiểm với diễn tiến nhanh và tỷ lệ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời. Chủ động phòng ngừa bằng tiêm vắc xin và duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng. Hãy luôn cảnh giác và theo dõi các dấu hiệu bất thường để can thiệp sớm.