Viêm màng não do vi khuẩn là gì? Triệu chứng, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Viêm màng não do vi khuẩn là một dạng viêm màng não nghiêm trọng, đe dọa tính mạng, xảy ra do nhiễm trùng vi khuẩn. Tình trạng này ảnh hưởng đến các màng bao quanh não và tủy sống.

Màng não là những lớp màng bao bọc não và tủy sống, kết hợp với dịch não tủy để bảo vệ hệ thần kinh trung ương.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ tử vong do viêm màng não do vi khuẩn khoảng 10%. Hơn nữa, 20% những người mắc bệnh này sẽ phải đối mặt với các biến chứng nghiêm trọng.

Vi khuẩn gây viêm màng não thường có mặt trong môi trường và có thể tồn tại trong mũi, họng mà không gây bệnh. Người nhiễm vi khuẩn có thể không có triệu chứng, nhưng vẫn có thể lây lan vi khuẩn sang người khác. Vi khuẩn này chủ yếu lây lan qua tiếp xúc gần, đặc biệt là qua dịch tiết đường hô hấp khi ho, hắt hơi hoặc hôn.

Vì mức độ nghiêm trọng của bệnh, việc điều trị viêm màng não do vi khuẩn cần phải được thực hiện ngay lập tức. Tử vong có thể xảy ra chỉ trong vài giờ nếu không được điều trị kịp thời.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm màng não do vi khuẩn

Các triệu chứng của viêm màng não do vi khuẩn có thể tiến triển nhanh chóng, và việc chẩn đoán và điều trị sớm sẽ làm tăng cơ hội phục hồi hoàn toàn. Các triệu chứng ban đầu có thể trông giống như các bệnh nhiễm trùng nhẹ hơn, phổ biến hơn. 

Các triệu chứng có thể bao gồm:

• Sốt.
• Nôn mửa.
• Đau đầu dữ dội.
• Đau chân tay, đau khớp, đau cơ (đôi khi kèm theo đau dạ dày và/hoặc tiêu chảy).
• Da nhợt nhạt hoặc có đốm.
• Thở nhanh hoặc khó thở.
• Tay chân lạnh, run rẩy.
• Không thích ánh sáng mạnh (ít gặp ở trẻ nhỏ).
• Phát ban (bất cứ nơi nào trên cơ thể).
• Rất buồn ngủ, khó đánh thức.
• Co giật (cơn động kinh).
• Cổ cứng (ít gặp ở trẻ nhỏ).
• Lẫn lộn và mê sảng.

Các triệu chứng ở trẻ sơ sinh và trẻ rất nhỏ có thể hơi khác nhau. Các triệu chứng của chúng có thể bao gồm:

• Nhiệt độ cao (có thể là bình thường hoặc thấp ở trẻ sơ sinh dưới ba tháng tuổi).
• Dễ bị kích động khi bị bế lên, kêu lên the thé hoặc rên rỉ.
• Nôn mửa và bỏ ăn.
• Đau, khó chịu do đau nhức cơ hoặc đau chân và khớp nghiêm trọng.
• Tiếng rên rỉ bất thường.
• Tay chân lạnh.
• Tiêu chảy (mặc dù chỉ đôi khi).
• Run rẩy dữ dội.
• Phát ban hoặc vết bầm tím hoặc vết châm chích ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể.
• Da nổi mẩn đỏ hoặc da nhợt nhạt hơn hoặc chuyển sang màu xanh.
• Chỗ mềm căng hoặc phồng lên ở đỉnh đầu.
• Cơ thể cứng đờ với những chuyển động giật cục hoặc mềm nhũn và vô hồn.
• Rất buồn ngủ hoặc buồn ngủ quá không thể thức dậy.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn

Nếu bạn không được điều trị kịp thời, viêm màng não do vi khuẩn có thể dẫn đến liệt, đột quỵ và tử vong. Ở những người sống sót, các biến chứng lâu dài có thể xảy ra. Những biến chứng này bao gồm:

• Co giật.
• Vấn đề về trí nhớ và khả năng tập trung.
• Rối loạn thăng bằng, phối hợp và vận động.
• Khó khăn trong học tập.
• Rối loạn ngôn ngữ.
• Mất thị lực hoặc thính lực.

Một số vi khuẩn gây viêm màng não cũng thường gây nhiễm trùng huyết, như vi khuẩn gây viêm màng não do não mô cầu và viêm màng não do liên cầu khuẩn nhóm B.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Viêm màng não do vi khuẩn là một tình trạng nghiêm trọng có thể dẫn đến co giật, hôn mê hoặc tử vong. Viêm màng não do vi khuẩn có thể tiến triển nhanh chóng và cần điều trị ngay lập tức.

Nếu bạn hoặc người thân của bạn có bất kỳ triệu chứng nào kể trên, hãy đến bệnh viện gần nhất để được kiểm tra và chẩn đoán. Viêm màng não do vi khuẩn có thể tiến triển rất nhanh, dẫn đến hôn mê và thậm chí tử vong chỉ trong vài giờ.

Viêm màng não do vi khuẩn lây lan khi bạn tiếp xúc với vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh. Các nghiên cứu cho thấy có hơn 50 loại vi khuẩn khác nhau có thể gây viêm màng não.

Các nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm màng não do vi khuẩn ở mọi lứa tuổi là:

• Neisseria meningitidis (não mô cầu);
• Streptococcus pneumoniae (phế cầu);
• Haemophilus influenzae týp b (Hib);
• Mycobacterium tuberculosis.

Các loại vi khuẩn gây ra viêm màng não ở trẻ sơ sinh:

• Streptococcus nhóm B (Liên cầu khuẩn);
• Escherichia coli (E. coli);
• Listeria monocytogenes;
• Klebsiella sp.

Các cách lây lan viêm màng não do vi khuẩn thường gặp bao gồm:

• Streptococcus Group B và E. coli: Những vi khuẩn này có thể lây truyền cho trẻ sơ sinh trong quá trình sinh.
• H. influenzae, M. tuberculosis, và S. pneumoniae: Những vi khuẩn này có thể lây qua ho và hắt hơi khi tiếp xúc gần với người khác.
• N. meningitidis: Vi khuẩn này lây qua nước bọt hoặc dịch tiết. Một người có thể lây nhiễm N. meningitidis qua ho, hôn hoặc sống cùng nhà với người bị nhiễm.
• E. coli: Vi khuẩn này lây qua thực phẩm do người không rửa tay đúng cách sau khi đi vệ sinh.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn?

Những người có nguy cơ mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn là:

• Trẻ sơ sinh có nguy cơ cao hơn mắc viêm màng não do vi khuẩn. Các độ tuổi khác nhau có thể bị ảnh hưởng bởi các dạng viêm màng não do vi khuẩn khác nhau.
• Trẻ em dưới 2 tuổi và những người có hệ miễn dịch yếu có nguy cơ cao phát triển viêm màng não do phế cầu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm màng não do vi khuẩn là:

• Rối loạn sử dụng chất gây nghiện;
• Nhiễm trùng mũi và/hoặc tai mãn tính;
• Chấn thương đầu;
• Viêm phổi do phế cầu;
• Hệ miễn dịch suy yếu;
• Đã phẫu thuật cắt bỏ lách;
• Bệnh hồng cầu hình liềm.

Ngoài ra, nếu bạn đã từng phẫu thuật não hoặc tủy sống, hoặc từng bị nhiễm trùng huyết lan rộng, thì bạn cũng có nguy cơ cao mắc viêm màng não do vi khuẩn.

Các đợt bùng phát viêm màng não do vi khuẩn cũng có thể xảy ra trong môi trường sống tập thể, nơi mọi người tiếp xúc gần nhau, như ký túc xá đại học hoặc doanh trại quân đội.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm màng não do vi khuẩn

Nếu bạn nghi ngờ mình bị viêm màng não, điều quan trọng là phải đi khám ngay lập tức. Bác sĩ sẽ hỏi bạn về các triệu chứng và tiến hành khám lâm sàng.

Bác sĩ có thể lấy mẫu máu, nước tiểu hoặc dịch nhầy của bạn. Họ cũng sẽ thực hiện chọc dịch tủy sống để lấy mẫu dịch não tủy – đây là dịch bao quanh tủy sống của bạn. Phòng xét nghiệm sẽ kiểm tra các mẫu này để xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng.

Nếu bác sĩ nghi ngờ bạn bị viêm màng não, bác sĩ có thể sẽ bắt đầu điều trị ngay lập tức, kể cả trước khi có kết quả xét nghiệm.

Phương pháp điều trị viêm màng não do vi khuẩn

Bạn cần nhập viện để điều trị viêm màng não do vi khuẩn. Việc điều trị cần bắt đầu càng sớm càng tốt.

Điều trị sớm viêm màng não do vi khuẩn bao gồm các loại kháng sinh có thể vượt qua hàng rào máu não. Hàng rào máu não là một lớp tế bào ngăn chặn các sinh vật có hại xâm nhập vào não.

Các loại kháng sinh có thể giúp điều trị viêm màng não do vi khuẩn bao gồm:

• Penicillin;
• Ampicillin;
• Ceftriaxone;

Các bác sĩ có thể khuyến nghị corticosteroids để giảm sưng trong não. Người bệnh cũng có thể cần thoát dịch từ xoang bị nhiễm trùng. Nếu người bệnh gặp phải co giật do viêm màng não, họ cũng có thể được điều trị bằng thuốc chống co giật.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm màng não do vi khuẩn

Chế độ sinh hoạt:

• Rửa tay với xà phòng và nước sạch, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, để tránh vi khuẩn và virus.
• Hoạt động thể chất nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội, yoga hoặc thể dục nhịp điệu.
• Thực hiện các bài tập thư giãn như thiền, yoga hoặc hít thở sâu để giảm căng thẳng.
• Ngủ từ 7-9 giờ mỗi đêm để cơ thể có thời gian phục hồi.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và thực phẩm giàu protein.
• Đảm bảo cơ thể luôn được cung cấp đủ nước để duy trì các chức năng của hệ thống miễn dịch và giúp thải độc.
• Tránh ăn quá nhiều thực phẩm nhiều đường, mỡ và muối.

Phương pháp phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn hiệu quả

Đặc hiệu

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) cho biết tiêm phòng là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn. Hiện nay, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu có sẵn các vắc xin phòng ngừa viêm màng não do não mô cầu, phế cầu và H. influenzae.

• Vắc xin phòng ngừa viêm màng não do não mô cầu: Vắc xin Bexsero (bảo vệ chống lại Neisseria meningitidis nhóm B), Vắc xin Va-mengoc BC (phòng ngừa bệnh viêm màng não do não mô cầu nhóm huyết thanh B và C), Vắc xin Menactra (phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W-135).
• Vắc xin phòng ngừa viêm màng não do phế cầu: Vắc xin Prevenar 13 (phòng ngừa 13 tuýp phế cầu khuẩn gây viêm màng não), Vắc xin Pneumovax 23 (phòng ngừa 23 chủng vi khuẩn phế cầu gây viêm màng não), Vắc xin Synflorix (10 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn gây viêm màng não), Vắc xin Vaxneuvance (bảo vệ cơ thể khỏi 15 chủng phế cầu phổ biến).
• Vắc xin phòng ngừa viêm màng não do Hib: Vắc xin QUIMI-HIB (phòng ngừa Haemophilus influenzae type b (Hib) gây viêm màng não).

Không đặc hiệu

Bạn có thể phòng ngừa viêm màng não do vi khuẩn bằng cách duy trì các thói quen sống lành mạnh, bao gồm:

• Rửa tay thường xuyên.
• Tránh chia sẻ dụng cụ ăn uống, thực phẩm và ly với người bị nhiễm trùng.
• Uống thuốc kháng sinh theo chỉ định nếu tiếp xúc với người bị nhiễm.
• Ngủ đủ giấc.
• Che mũi khi hắt hơi, che miệng khi ho.
• Tránh bị côn trùng cắn, vì chúng có thể mang vi khuẩn gây viêm màng não.