Viêm gan C là gì? Cách nhận biết và phòng ngừa hiệu quả

Viêm gan C là một bệnh nhiễm trùng gan do virus viêm gan C (HCV) gây ra, virus này tấn công các tế bào gan và gây viêm, dẫn đến tổn thương gan nếu kéo dài. Bệnh có thể ở giai đoạn cấp tính (kéo dài dưới 6 tháng, cơ thể có thể tự loại bỏ virus) hoặc mạn tính (virus ở lại gan lâu dài, gây hại dần dần).

Viêm gan C lây lan chủ yếu qua đường máu, như dùng chung kim tiêm, truyền máu không an toàn, hoặc tiếp xúc với máu nhiễm bệnh, nhưng không lây qua ăn uống chung, ôm hôn hay tiếp xúc thông thường. Triệu chứng thường mơ hồ hoặc không có ở giai đoạn đầu, nhưng có thể bao gồm mệt mỏi, đau bụng phải, vàng da, nước tiểu sẫm màu. 

Bệnh có thể chữa khỏi bằng thuốc kháng virus, nhưng nếu không điều trị, có nguy cơ dẫn đến xơ gan hoặc ung thư gan. Để phòng ngừa, bạn cần tránh các hành vi rủi ro như dùng chung kim tiêm và kiểm tra sức khỏe định kỳ nếu có nguy cơ cao.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm gan C

Viêm gan C thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, khiến nhiều người không biết mình bị bệnh cho đến khi kiểm tra. Khi triệu chứng xuất hiện, chúng có thể bao gồm:

• Mệt mỏi: Cảm giác mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng, thường là dấu hiệu đầu tiên.
• Đau bụng: Đau âm ỉ ở vùng gan (phía trên bên phải bụng).
• Buồn nôn và nôn: Cảm giác buồn nôn, chán ăn, dẫn đến sụt cân.
• Vàng da và mắt: Da và mắt chuyển vàng do bilirubin tích tụ.
• Nước tiểu sẫm màu: Nước tiểu màu trà đậm, phân màu xám nhạt.
• Ngứa da: Ngứa toàn thân do rối loạn chức năng gan.
• Đau khớp: Đau khớp giống viêm khớp.

Biến chứng có thể gặp của viêm gan C

Viêm gan C, nếu không được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến gan và các cơ quan khác trong cơ thể. Dưới đây là các biến chứng phổ biến, giải thích dễ hiểu cho người dân thường:

• Viêm gan mạn tính: Khoảng 75-85% người nhiễm viêm gan C cấp tính sẽ chuyển sang mạn tính, nghĩa là virus tiếp tục tấn công gan trong nhiều năm. Điều này gây viêm kéo dài, làm gan yếu dần và khó phục hồi. Ví dụ, bạn có thể cảm thấy mệt mỏi thường xuyên mà không rõ lý do.
• Xơ gan: Gan bị tổn thương lâu dài sẽ hình thành sẹo (xơ hóa), làm mất chức năng lọc độc tố.
• Ung thư gan (ung thư tế bào gan - HCC): Viêm gan C mạn tính làm tăng nguy cơ ung thư gan, đặc biệt ở những người đã bị xơ gan. Ung thư gan có thể gây đau bụng, sụt cân nhanh, hoặc vàng da nặng hơn. Phát hiện sớm qua siêu âm gan là rất quan trọng.
• Suy gan: Khi gan bị tổn thương quá nặng, nó không thể làm việc hiệu quả, dẫn đến suy gan. Bạn có thể bị lú lẫn, hôn mê, hoặc tích tụ độc tố trong cơ thể. Suy gan nặng có thể cần ghép gan để duy trì sự sống.
• Bệnh ngoài gan: Viêm gan C không chỉ hại gan mà còn ảnh hưởng đến các cơ quan khác, như gây đau khớp (giống viêm khớp), bệnh thận (viêm cầu thận), hoặc rối loạn tuyến giáp. Ví dụ, bạn có thể thấy sưng khớp hoặc mệt mỏi do tuyến giáp hoạt động kém.
• Nhiễm trùng tái phát: Virus làm hệ miễn dịch yếu, khiến bạn dễ mắc các bệnh nhiễm trùng khác, như cảm cúm hoặc viêm phổi. Điều này đặc biệt nguy hiểm ở người lớn tuổi hoặc có bệnh nền.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám ngay nếu gặp các dấu hiệu sau:

• Vàng da, đau hạ sườn phải.
• Nước tiểu sẫm, phân nhạt, ngứa da.
• Buồn nôn, sụt cân không rõ lý do.
• Đau khớp, sốt nhẹ.
• Tiếp xúc nguy cơ cao: Tiêm chích, truyền máu trước 1992.
• Kết quả xét nghiệm men gan cao.

Khám chuyên khoa gan hoặc truyền nhiễm để kiểm tra. Sàng lọc định kỳ nếu có nguy cơ cao.

Viêm gan C là một bệnh do virus viêm gan C (HCV) gây ra, tấn công gan và làm tổn thương các tế bào gan, dẫn đến viêm và có thể gây xơ gan nếu không điều trị. Dưới đây là các nguyên nhân chính:

• Dùng chung kim tiêm hoặc dụng cụ không sạch: Đây là cách lây phổ biến nhất. Ví dụ, nếu bạn dùng chung kim tiêm với người khác (như khi tiêm chích ma túy hoặc trong môi trường y tế không đảm bảo vệ sinh), virus có thể dễ dàng lây lan qua máu dính trên kim. Ngay cả một lượng máu rất nhỏ cũng đủ để truyền bệnh.
• Truyền máu hoặc phẫu thuật không an toàn: Trong quá khứ, nếu máu truyền không được kiểm tra kỹ, virus HCV có thể lây qua máu nhiễm. Ngày nay, điều này hiếm hơn nhờ sàng lọc máu kỹ lưỡng, nhưng vẫn có thể xảy ra ở các cơ sở y tế kém vệ sinh.
• Xăm hình hoặc xỏ khuyên không vệ sinh: Khi các dụng cụ không được khử trùng đúng cách, máu chứa virus từ người khác có thể truyền sang bạn.
• Lây từ mẹ sang con: Phụ nữ mang thai bị nhiễm HCV có thể truyền virus cho con khi sinh, đặc biệt nếu mẹ có tải lượng virus cao. Tuy nhiên, nguy cơ này thấp, chỉ xảy ra trong khoảng 5-10% trường hợp.
• Quan hệ tình dục không an toàn: Dù hiếm, virus có thể lây qua quan hệ tình dục, đặc biệt nếu có vết xước hoặc chảy máu. Nguy cơ tăng nếu bạn có nhiều bạn tình hoặc mắc bệnh lây qua đường tình dục khác (như HIV).
• Dùng chung đồ cá nhân: Dùng chung dao cạo râu, bàn chải đánh răng hoặc đồ cắt móng tay với người nhiễm bệnh có thể lây virus, vì những vật này có thể dính máu.

Những ai có nguy cơ mắc viêm gan C?

Một số nhóm người dễ bị viêm gan C hơn:

• Người tiêm chích ma túy
• Người xăm, xỏ khuyên không an toàn.
• Trẻ sinh từ mẹ nhiễm HCV.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc viêm gan C

Yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Truyền máu: Không được sàng lọc HCV.
• Xăm không vệ sinh: Dụng cụ nhiễm.
• Nhân viên y tế: Tiếp xúc với máu người nhiễm bệnh.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm gan C

Chẩn đoán viêm gan C cần xét nghiệm để xác định bạn có nhiễm virus hay không và mức độ tổn thương gan. Bác sĩ sẽ dùng các bước sau:

• Hỏi bệnh sử và khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng như mệt mỏi, đau bụng phải, vàng da, hoặc tiền sử nguy cơ (như xăm hình, tiêm chích, truyền máu cũ). Họ kiểm tra da, mắt, và vùng bụng để xem có dấu hiệu gan bị tổn thương không.
• Xét nghiệm máu tìm kháng thể anti-HCV: Đây là xét nghiệm đầu tiên, kiểm tra xem cơ thể bạn có tạo kháng thể chống virus HCV không. Nếu dương tính, nghĩa là bạn từng tiếp xúc với virus, nhưng cần xét nghiệm thêm để xác nhận virus còn hoạt động không.
• Xét nghiệm HCV RNA (PCR): Nếu anti-HCV dương tính, xét nghiệm này xác định virus còn trong máu không và đo tải lượng virus (số lượng virus). Ví dụ, nếu bạn có HCV RNA cao, bệnh có thể đang hoạt động và cần điều trị ngay.
• Xét nghiệm genotype HCV: Virus HCV có 7 loại (genotype), và xét nghiệm này giúp bác sĩ chọn thuốc phù hợp. Ví dụ, genotype 1 phổ biến hơn và có thể cần liệu trình điều trị khác so với genotype 3.
• Xét nghiệm men gan (ALT, AST): Kiểm tra xem gan có bị viêm không.
• Siêu âm gan hoặc FibroScan: Những phương pháp này xem gan có bị xơ hóa (sẹo) hay không. Ví dụ, FibroScan dùng sóng âm để đo độ cứng của gan, giúp biết tình trạng xơ gan mà không cần sinh thiết.
• Sinh thiết gan (hiếm dùng): Nếu nghi ngờ xơ gan hoặc ung thư, bác sĩ lấy mẫu gan nhỏ để xem dưới kính hiển vi, nhưng ngày nay ít dùng nhờ các xét nghiệm không xâm lấn như FibroScan.

Phương pháp điều trị viêm gan C hiệu quả

Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Thuốc kháng virus tác động trực tiếp (DAAs): Đây là lựa chọn hàng đầu, như sofosbuvir, ledipasvir (kết hợp trong Harvoni) hoặc glecaprevir/pibrentasvir (Mavyret). Bạn uống thuốc mỗi ngày trong 8-12 tuần, tùy vào loại virus và tình trạng gan. Thuốc này nhắm trực tiếp vào virus, ngăn nó sinh sôi, và đạt tỷ lệ chữa khỏi trên 95%. Ví dụ, một người nhiễm genotype 1 có thể dùng Harvoni 12 tuần và hết virus hoàn toàn.
• Theo dõi sau điều trị: Sau khi uống thuốc, bác sĩ sẽ làm xét nghiệm HCV RNA sau 12 tuần (gọi là SVR12) để xác nhận virus đã biến mất. Nếu âm tính, bạn được coi là chữa khỏi. Bạn cũng cần kiểm tra men gan định kỳ để đảm bảo gan hồi phục.
• Điều trị triệu chứng: Nếu bạn mệt mỏi hoặc đau bụng, bác sĩ có thể khuyên nghỉ ngơi, ăn nhẹ (như cháo, súp), và uống đủ nước. Nếu có vàng da, cần theo dõi sát để tránh biến chứng.
• Điều trị biến chứng: Nếu gan đã bị xơ nặng hoặc suy gan, bác sĩ có thể dùng thuốc hỗ trợ hoặc đề nghị ghép gan (hiếm gặp). Ví dụ, người bị xơ gan nặng có thể cần thuốc để giảm áp lực tĩnh mạch gan.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm gan C

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Ngủ 7-8 giờ mỗi đêm và tránh làm việc quá sức, vì mệt mỏi làm gan yếu hơn. Ví dụ, nếu bạn cảm thấy kiệt sức, hãy nghỉ ngắn trong ngày để cơ thể phục hồi.
• Tránh rượu bia và thuốc lá: Rượu là “kẻ thù” của gan, vì nó làm gan viêm nặng hơn, kể cả khi uống ít. Thuốc lá cũng làm giảm lưu lượng máu đến gan, cản trở hồi phục.
• Tập thể dục nhẹ nhàng: Đi bộ, yoga hoặc đạp xe 20-30 phút/ngày giúp tăng tuần hoàn và giảm căng thẳng, nhưng tránh tập nặng vì có thể làm bạn mệt thêm.
• Giữ vệ sinh cá nhân: Không dùng chung dao cạo, bàn chải hoặc đồ cắt móng tay để tránh lây bệnh cho người khác. Ví dụ, giữ riêng bộ đồ vệ sinh cá nhân và dán nhãn để tránh nhầm lẫn.
• Theo dõi sức khỏe: Đi khám định kỳ mỗi 3-6 tháng để kiểm tra men gan và tình trạng virus, đặc biệt nếu đang điều trị hoặc có nguy cơ tái nhiễm.

Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm dễ tiêu hóa: Chọn cháo, súp, khoai lang, hoặc gạo lứt để giảm áp lực cho gan. Ví dụ, một bát cháo gà với cà rốt là lựa chọn tốt cho bữa sáng.
• Protein nạc: Ăn cá, ức gà, hoặc đậu hũ để cung cấp protein mà không làm gan quá tải. Tránh thịt đỏ nhiều mỡ như thịt bò béo hoặc thịt heo mỡ.
• Rau xanh và trái cây: Bông cải xanh, cải bó xôi, táo, và cam cung cấp vitamin C và chất chống oxy hóa, giúp gan phục hồi. Ví dụ, một ly nước ép táo mỗi ngày rất tốt cho gan.
• Hạn chế chất béo xấu: Tránh đồ chiên, fast food, hoặc bơ động vật. Dùng dầu ô liu hoặc dầu hạt cải để nấu ăn, vì chúng lành mạnh hơn.
• Uống đủ nước: Uống 1.5-2 lít nước/ngày, ưu tiên nước lọc hoặc trà thảo mộc không đường. Nước giúp gan lọc độc tố tốt hơn.
• Tránh rượu bia và đồ ngọt: Rượu làm gan tổn thương thêm, còn đường (như bánh kẹo, nước ngọt) làm tăng mỡ gan, khiến bệnh nặng hơn.

Phương pháp phòng ngừa viêm gan C hiệu quả

Để tránh nhiễm viêm gan C hoặc ngăn tái nhiễm sau khi chữa khỏi, bạn có thể làm theo các cách sau:

• Không dùng chung kim tiêm: Tránh hoàn toàn việc tiêm chích ma túy hoặc dùng kim không sạch. Nếu cần tiêm thuốc (như insulin), luôn dùng kim mới, vô trùng.
• Chọn nơi xăm hình uy tín: Chỉ xăm hoặc xỏ khuyên ở nơi dùng dụng cụ khử trùng kỹ lưỡng. Hỏi kỹ xem họ có dùng kim mới cho mỗi khách không.
• Quan hệ tình dục an toàn: Dùng bao cao su, đặc biệt nếu bạn có nhiều bạn tình hoặc bạn tình có nguy cơ nhiễm HCV. Điều này giảm nguy cơ lây qua máu hoặc vết xước.
• Kiểm tra máu an toàn: Nếu cần truyền máu hoặc phẫu thuật, đảm bảo bệnh viện sàng lọc máu kỹ lưỡng. Hỏi bác sĩ về quy trình kiểm tra máu để yên tâm.
• Không dùng chung đồ cá nhân: Giữ riêng dao cạo, bàn chải, hoặc đồ cắt móng tay để tránh tiếp xúc máu nhiễm virus.
• Tiêm vắc xin bảo vệ gan: Dù không có vắc xin cho viêm gan C, bạn nên tiêm vắc xin viêm gan A và B để bảo vệ gan khỏi các bệnh khác.

Những bước này đơn giản nhưng rất hiệu quả, đặc biệt nếu bạn có nguy cơ cao như làm việc trong y tế hoặc từng tiêm chích.