Insulin: Nguồn gốc và vai trò đối với cơ thể

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về insulin từ cơ chế hoạt động đến vai trò quan trọng đối với cơ thể cũng như những rối loạn có thể xảy ra khi hormone này mất cân bằng. Việc hiểu rõ về insulin sẽ giúp bạn có thêm kiến thức để phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe lâu dài. Hãy cùng tìm hiểu ngay nhé!

Nguồn gốc và vai trò của insulin đối với cơ thể

Insulin là hormone do các tế bào beta của tuyến tụy tiết ra, đảm nhiệm vai trò điều hòa đường huyết và đưa glucose đến nuôi dưỡng tế bào trong cơ thể. Khi lượng đường trong máu tăng cao, đặc biệt sau bữa ăn hoặc khi tiêu thụ thực phẩm giàu tinh bột và đường, tuyến tụy sẽ tăng cường sản xuất insulin. Hormone này giúp vận chuyển glucose vào các mô cơ, mô mỡ và gan, đảm bảo cơ thể sử dụng năng lượng hiệu quả.

Phần glucose dư thừa sẽ được insulin chuyển hóa thành glycogen và dự trữ tại gan. Khi cơ thể đói hoặc đường huyết giảm, glycogen được phân giải trở lại thành glucose để duy trì mức đường huyết ổn định, ngăn ngừa tình trạng hạ đường huyết.

Sự cân bằng insulin giữ vai trò thiết yếu trong kiểm soát chuyển hóa đường. Nếu insulin tiết ra không đủ hoặc hoạt động bất thường, nồng độ glucose trong máu sẽ dao động quá cao hoặc quá thấp làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nghiêm trọng như đái tháo đường và biến chứng liên quan.

Insulin và bệnh đái tháo đường có mối liên hệ như thế nào?

Phân loại bệnh dựa trên khả năng sử dụng insulin

Bệnh đái tháo đường (hay còn gọi là tiểu đường) là một bệnh mạn tính xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc cơ thể không sử dụng hiệu quả insulin dẫn đến tình trạng đường huyết tăng cao kéo dài. Đây là một trong những bệnh lý chuyển hóa phổ biến, cần được phát hiện và kiểm soát sớm để ngăn ngừa biến chứng.

Tiểu đường thường được chia thành ba nhóm chính, bao gồm:

• Tiểu đường type 1 xảy ra khi tế bào beta của tuyến tụy bị phá hủy, khiến cơ thể không còn khả năng tiết insulin. Dạng bệnh này ít gặp, thường xuất hiện ở người trẻ và được gọi là tiểu đường phụ thuộc insulin.
• Tiểu đường type 2 là thể bệnh phổ biến nhất, chiếm khoảng 90 đến 95% tổng số ca mắc. Ở nhóm này, tuyến tụy vẫn tiết insulin nhưng cơ thể bị đề kháng insulin hoặc insulin hoạt động kém hiệu quả, dẫn đến rối loạn chuyển hóa đường.
• Tiểu đường thai kỳ xuất hiện ở phụ nữ mang thai, thường từ tuần thứ 24 trở đi. Nguyên nhân là do tình trạng kháng insulin trong thai kỳ và bệnh chỉ được chẩn đoán khi trước đó thai phụ không mắc tiểu đường type 1 hay type 2. 

Tác động của insulin đến các loại bệnh tiểu đường

Tiểu đường type 1

Người bệnh bắt buộc phải tiêm insulin hằng ngày để duy trì sự sống và ngăn ngừa biến chứng. Loại insulin cũng như liều lượng sử dụng sẽ do bác sĩ chỉ định dựa trên tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân.

Tiểu đường type 2

Cơ thể vẫn có khả năng sản xuất insulin nhưng lại không đáp ứng hiệu quả. Ban đầu tuyến tụy tăng tiết insulin để bù đắp, nhưng theo thời gian sẽ suy yếu và không đủ đáp ứng nhu cầu. Điều này khiến đường huyết luôn ở mức cao, làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch, suy thận hoặc giảm thị lực. Nhiều trường hợp tiểu đường type 2 cũng cần sử dụng insulin để kiểm soát tốt đường huyết.

Tiểu đường thai kỳ

Việc điều trị chủ yếu dựa vào chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh, nhưng trong một số trường hợp bác sĩ có thể chỉ định dùng insulin để ổn định đường huyết. Phần lớn bệnh nhân tiểu đường thai kỳ sẽ hồi phục sau khi sinh.

Các loại hormone insulin và lưu ý khi dùng

Các loại insulin sử dụng trong điều trị tiểu đường

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, insulin được xem là loại thuốc đóng vai trò quan trọng trong điều trị đái tháo đường, giúp hạ đường huyết, kiểm soát nồng độ glucose trong máu và phòng ngừa biến chứng nguy hiểm. Insulin được phân thành:

• Insulin tác dụng nhanh và ngắn: Sau khi tiêm dưới da, thuốc nhanh chóng phân ly thành các monomer và được hấp thu vào cơ thể. Thuốc đạt đỉnh tác dụng sau khoảng 1 giờ. Do khả năng phát huy hiệu quả nhanh, người bệnh khi sử dụng loại insulin này cần đặc biệt lưu ý lượng carbohydrate trong bữa ăn, tránh hạ đường huyết ngoài ý muốn.

• Insulin tác dụng trung bình: Có hiệu quả kéo dài hơn nhờ sự phối hợp giữa insulin kẽm hòa tan và protamin kẽm. Khi được tiêm dưới da, thuốc bắt đầu phát huy tác dụng sau 2 đến 4 giờ, đạt đỉnh sau 6 đến 7 giờ và duy trì hiệu lực trong khoảng 10 đến 20 giờ. Với đặc tính này, insulin trung bình thường được chỉ định tiêm 2 lần mỗi ngày để đảm bảo kiểm soát đường huyết ổn định.

• Insulin tác dụng chậm và kéo dài: Thường được sử dụng vào buổi tối. Loại thuốc này có nhiều dạng khác nhau, bác sĩ sẽ dựa vào tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân để lựa chọn loại và liều lượng phù hợp. Mục đích chính của nhóm insulin này là giúp duy trì nồng độ insulin nền suốt cả ngày, hạn chế tình trạng tăng đường huyết kéo dài.

• Insulin hỗn hợp: Là dạng thuốc được trộn sẵn giữa insulin tác dụng nhanh và insulin tác dụng kéo dài. Nhờ vậy, người bệnh chỉ cần tiêm một mũi nhưng thuốc vẫn mang lại hai đỉnh tác dụng là kiểm soát đường huyết sau bữa ăn nhờ thành phần insulin nhanh, đồng thời duy trì insulin nền nhờ thành phần tác dụng kéo dài. Đây là lựa chọn thuận tiện, giúp giảm số lần tiêm trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng insulin

Một số điều cần lưu ý khi sử dụng insulin bao gồm:

• Tuyệt đối không nên tự ý tiêm insulin: Người bệnh cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ do insulin là loại thuốc hạ đường huyết mạnh và không có giới hạn liều cố định, vì vậy cần được điều chỉnh cẩn thận theo tình trạng của từng bệnh nhân.

• Thuốc chỉ được tiêm dưới da: Thuốc thường được tiêm ở vùng bụng, cánh tay hoặc đùi. Trong một số trường hợp cấp cứu như hôn mê do nhiễm toan ceton, phẫu thuật hoặc tăng áp lực thẩm thấu máu, insulin có thể được sử dụng truyền tĩnh mạch. Insulin có thể được kết hợp với thuốc uống để nâng cao hiệu quả điều trị, nhưng với bệnh nhân thiếu hụt insulin nặng, bác sĩ có thể chỉ định điều trị đơn thuần bằng insulin.

• Thời điểm tiêm: Đối với insulin hỗn hợp, người bệnh thường tiêm 2 lần mỗi ngày vào thời điểm trước bữa sáng và bữa chiều. Với dạng analog, có thể tiêm 3 lần mỗi ngày để tăng hiệu quả kiểm soát đường huyết. Liều insulin ở mỗi bệnh nhân sẽ được điều chỉnh linh hoạt, có thể tiêm 3 đến 4 lần trong ngày tùy mức độ bệnh và đáp ứng của cơ thể.

Hy vọng thông qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn rõ ràng hơn về vai trò của insulin trong điều trị bệnh tiểu đường cũng như những lưu ý quan trọng khi sử dụng. Việc tuân thủ chỉ định của bác sĩ, kết hợp chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh sẽ giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả và hạn chế biến chứng nguy hiểm. 

Để bảo vệ sức khỏe toàn diện cho bản thân và gia đình, bạn có thể tham khảo thêm các bài viết liên quan tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, từ đó xây dựng cho mình lối sống khoa học và an toàn hơn.