Ure máu là gì? Chỉ số bình thường và cảnh báo sức khỏe cần biết

Trong bối cảnh tỷ lệ mắc bệnh thận mạn tính, tiểu đường và tăng huyết áp ngày càng gia tăng, việc hiểu rõ về chỉ số ure máu đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe chủ động. Vậy nên hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu rõ khái niệm ure máu là gì, các chỉ số bình thường, nguyên nhân tăng giảm bất thường và khi nào nên đi khám.

Ure máu là gì? Chỉ số bình thường bao nhiêu là tốt?

Ure máu, hay còn gọi là Blood Urea Nitrogen (BUN), là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa protein trong cơ thể. Được tạo ra tại gan và thải qua thận, ure máu phản ánh hiệu quả lọc máu của thận và một phần tình trạng chuyển hóa protein. Chỉ số ure máu thường được đo qua xét nghiệm máu, giúp bác sĩ đánh giá sức khỏe thận và phát hiện các rối loạn chuyển hóa.

Chỉ số ure máu bình thường ở người trưởng thành dao động trong khoảng 2.5 - 7.5 mmol/L. Giá trị này có thể thay đổi nhẹ tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính, chế độ ăn uống và tình trạng sức khỏe tổng thể. Ví dụ, trẻ em và người cao tuổi có thể có chỉ số ure máu thấp hơn một chút so với người trưởng thành khỏe mạnh.

Khi chỉ số ure máu tăng hoặc giảm bất thường, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm các vấn đề sức khỏe như suy thận, mất nước, suy gan hoặc rối loạn chuyển hóa. Do đó, việc hiểu rõ ý nghĩa của chỉ số này là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe.

Nguyên nhân gây tăng ure máu 

Tăng ure máu là tình trạng phổ biến trong lâm sàng, nhưng không phải lúc nào cũng do bệnh thận gây ra. Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến tăng chỉ số ure máu, được chia thành hai nhóm:

Nguyên nhân tại thận

Một số nguyên nhân phổ biến tại thận như:

• Suy thận cấp hoặc mạn tính: Khi thận không thể lọc máu hiệu quả, ure máu tích tụ trong cơ thể.
• Viêm cầu thận: Viêm nhiễm ở cầu thận làm giảm khả năng lọc, dẫn đến tăng ure máu.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu: Sỏi thận hoặc u bướu gây cản trở dòng chảy của nước tiểu, khiến ure máu tăng.

Nguyên nhân ngoài thận

Tăng ure máu cũng có thể xuất phát từ các nguyên nhân ngoài thận: 

• Mất nước nghiêm trọng: Thiếu nước làm cô đặc máu, dẫn đến tăng nồng độ ure máu.
• Chế độ ăn giàu protein: Ăn quá nhiều đạm động vật hoặc sử dụng thực phẩm bổ sung đạm có thể làm tăng ure máu.
• Xuất huyết tiêu hóa: Máu trong dạ dày hoặc ruột bị phân hủy tạo ra nhiều ure hơn.
• Sử dụng thuốc: Một số thuốc như lợi tiểu, corticoid hoặc kháng sinh nhóm aminoglycoside có thể làm tăng chỉ số ure máu.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh thận mạn tính (CKD) ảnh hưởng phổ biến đến người dân trên toàn cầu và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tăng ure máu. Việc phát hiện sớm thông qua xét nghiệm ure máu có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Khi nào chỉ số ure máu giảm? Có đáng lo ngại không?

Giảm ure máu ít gặp hơn so với tăng, nhưng cũng là một dấu hiệu cần chú ý. Một số nguyên nhân phổ biến gây giảm chỉ số ure máu bao gồm:

• Bệnh gan nặng: Gan suy giảm chức năng làm rối loạn quá trình tạo ure, dẫn đến giảm nồng độ ure máu.
• Suy dinh dưỡng nặng: Chế độ ăn cực kỳ nghèo đạm hoặc nhịn ăn kéo dài làm giảm nguồn nguyên liệu tạo ure.
• Mang thai: Trong tam cá nguyệt thứ hai và ba, ure máu có thể giảm do tăng lưu lượng máu và nhu cầu chuyển hóa tăng cao.
• Thừa nước: Truyền dịch quá nhiều hoặc tình trạng giữ nước có thể làm loãng nồng độ ure máu.

Trong đa số trường hợp, giảm ure máu không nguy hiểm nếu không đi kèm các dấu hiệu suy gan hoặc suy dinh dưỡng nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu bạn nhận thấy cơ thể có các triệu chứng bất thường như mệt mỏi kéo dài, vàng da hoặc chán ăn, hãy đi khám để được chẩn đoán chính xác.

Xét nghiệm ure máu khi nào? Ai nên tầm soát thường xuyên?

Xét nghiệm ure máu là một phần quan trọng trong các gói kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt với những đối tượng có nguy cơ cao. Bạn nên thực hiện xét nghiệm ure máu nếu thuộc các nhóm sau:

• Người mắc bệnh lý nền như thận, tiểu đường, cao huyết áp.
• Người sử dụng thuốc dài ngày ảnh hưởng đến chức năng thận, ví dụ thuốc lợi tiểu hoặc thuốc chống viêm.
• Người lớn tuổi (từ 60 trở lên), khi chức năng thận tự nhiên suy giảm.
• Người có chế độ ăn kiêng cực đoan hoặc dấu hiệu suy dinh dưỡng.

Nếu bạn gặp các triệu chứng sau, hãy đến cơ sở y tế để làm xét nghiệm ure máu:

• Mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn không rõ nguyên nhân.
• Tiểu ít, phù tay chân, hoặc huyết áp tăng bất thường.
• Nước tiểu có bọt, đổi màu (đục, đỏ) hoặc có mùi lạ.

Theo khuyến cáo của Hiệp hội Thận học Quốc tế (ISN), những người có nguy cơ cao nên kiểm tra ure máu và creatinine máu ít nhất 1 lần/năm để phát hiện sớm các vấn đề về thận.

Cách điều chỉnh và kiểm soát chỉ số ure máu hiệu quả

Để duy trì chỉ số ure máu trong mức bình thường, bạn cần kết hợp điều trị y tế (nếu cần) với lối sống khoa học. Dưới đây là một số gợi ý cụ thể:

Chế độ ăn uống hợp lý:

• Giảm đạm động vật: Nếu ure máu cao, hãy hạn chế thịt đỏ, nội tạng và ưu tiên đạm thực vật như đậu hũ, đậu lăng.
• Tăng cường uống nước: Uống đủ 1.5 - 2 lít nước mỗi ngày (trừ khi có bệnh lý yêu cầu hạn chế dịch) giúp thận lọc máu hiệu quả hơn.
• Tránh thực phẩm chứa purin cao: Phủ tạng, hải sản và rượu bia có thể làm tăng ure máu.

Tập luyện và kiểm soát bệnh nền:

• Vận động nhẹ nhàng: Đi bộ, yoga hoặc các bài tập nhẹ giúp cải thiện tuần hoàn và hỗ trợ chức năng thận.
• Kiểm soát bệnh nền: Giữ huyết áp, đường huyết và mỡ máu trong tầm kiểm soát để giảm áp lực lên thận.
• Không tự ý dùng thuốc: Tránh sử dụng thuốc bổ thận, lợi tiểu hoặc thực phẩm bổ sung đạm nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Nếu chỉ số ure máu tăng cao kèm theo các triệu chứng như khó thở, phù toàn thân hoặc rối loạn nhịp tim, bạn cần đến bác sĩ ngay lập tức. Điều trị kịp thời có thể bao gồm chạy thận nhân tạo (trong trường hợp suy thận nặng) hoặc điều chỉnh chế độ ăn uống và thuốc theo hướng dẫn.

Chỉ số ure máu là một thông số sinh hóa thiết yếu, giúp đánh giá chức năng thận và tình trạng chuyển hóa protein trong cơ thể. Việc theo dõi chỉ số này định kỳ không chỉ giúp phát hiện sớm các bệnh lý nguy hiểm như suy thận hay bệnh gan, mà còn hỗ trợ bạn duy trì lối sống lành mạnh, nâng cao chất lượng sống. 

Nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao hoặc có các triệu chứng bất thường, hãy chủ động xét nghiệm ure máu để được chẩn đoán và xử lý kịp thời. Sức khỏe là tài sản quý giá, và hiểu biết về chỉ số ure máu là bước đầu tiên để bảo vệ nó.