U tuyến bã nhờn: Tình trạng thường gặp nhưng ít ai hiểu rõ

U tuyến bã nhờn là một u nang nhỏ, tròn, chứa chất bã nhờn (sebum) - một loại dầu tự nhiên do tuyến bã nhờn sản xuất để giữ da mềm mại. Khi ống dẫn của tuyến này bị tắc, bã nhờn tích tụ bên dưới da, tạo thành một khối u. U này thường lành tính, không phải ung thư, và có thể xuất hiện ở bất kỳ đâu trên cơ thể, nhưng phổ biến nhất ở mặt, cổ, lưng, ngực, và da đầu.

U tuyến bã nhờn ảnh hưởng đến khoảng 1-2% dân số, với tỷ lệ cao hơn ở nam giới và người trẻ tuổi (20-40 tuổi). U này không lây lan, nhưng nếu vỡ hoặc nhiễm trùng, có thể gây viêm cục bộ. Chẩn đoán bằng siêu âm và điều trị bằng laser giúp loại bỏ u nhanh chóng, giảm sẹo.

U tuyến bã nhờn thường không nguy hiểm, nhưng gây mất thẩm mỹ và khó chịu, đặc biệt nếu ở mặt. Hiểu rõ về u giúp bạn nhận biết sớm và tránh tự nặn gây biến chứng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của u tuyến bã nhờn

Triệu chứng của u tuyến bã nhờn thường nhẹ, nhưng có thể thay đổi tùy kích thước và vị trí. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Khối u nhỏ dưới da: Một cục u tròn, di động, kích thước từ vài mm đến vài cm, cảm giác mềm hoặc cứng.
• Da trên u mỏng: Da có thể mỏng, bóng, hoặc có lỗ nhỏ (punctum) ở giữa, nơi bã nhờn có thể thoát ra nếu ấn nhẹ.
• Không đau: U thường không đau, trừ khi nhiễm trùng.
• Chảy chất bã nhờn: Nếu u vỡ, chất trắng, dầu, hoặc vàng chảy ra, có mùi hôi nhẹ.
• Sưng đỏ nếu nhiễm trùng: U sưng, đỏ, đau, sốt nếu bị nhiễm khuẩn.
• Mất thẩm mỹ: U ở mặt hoặc cổ làm da không đều, ảnh hưởng tự tin.

Biến chứng có thể gặp của u tuyến bã nhờn

U tuyến bã nhờn lành tính, nhưng có thể gây biến chứng nếu không xử lý:

• Nhiễm trùng: U tuyến bã nhờn có thể bị nhiễm trùng nếu tự ý nặn hoặc u vỡ, gây sưng, đỏ, đau và đôi khi tạo áp xe. Vi khuẩn xâm nhập vào chất bã trong u, dẫn đến viêm hoặc sốt. Cần đi khám bác sĩ để rạch dẫn lưu hoặc dùng kháng sinh, tránh tự xử lý tại nhà.
• Sẹo da: Sau khi loại bỏ u, đặc biệt qua phẫu thuật, da có thể để lại sẹo lõm hoặc sẹo lồi, nhất là ở người có cơ địa sẹo. Vùng mặt hoặc cổ dễ bị ảnh hưởng thẩm mỹ. Bác sĩ cần thực hiện phẫu thuật khéo léo và có thể dùng laser để giảm sẹo.
• U tái phát: Nếu phẫu thuật không loại bỏ hoàn toàn nang u, u tuyến bã nhờn có thể mọc lại. Tái phát hay gặp ở u lớn hoặc vị trí khó phẫu thuật như gần mắt. Cần chọn bác sĩ có kinh nghiệm để cắt bỏ triệt để và theo dõi sau điều trị.
• Viêm da quanh u: U lớn có thể gây áp lực, khiến da xung quanh đỏ, ngứa hoặc kích ứng. Chà xát bởi quần áo làm tình trạng viêm nặng thêm. Giữ da sạch và tránh cọ xát giúp giảm nguy cơ này.
• Ung thư hóa (hiếm): Rất hiếm, u tuyến bã nhờn lâu năm hoặc lớn có thể phát triển thành ung thư biểu mô tuyến bã. Dấu hiệu bất thường gồm u to nhanh, loét, hoặc chảy máu. Cần đi khám ngay để sinh thiết và điều trị kịp thời nếu nghi ngờ. 

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Đi khám da liễu nếu:

• U sưng, đỏ, đau, hoặc có mủ, dấu hiệu nhiễm trùng.
• U lớn nhanh hoặc thay đổi màu sắc.
• U ở mặt, cổ gây khó chịu hoặc mất thẩm mỹ.
• U tái phát sau khi loại bỏ.
• Bạn có tiền sử u nang nhiều hoặc bệnh da liễu.
• Trẻ em có u mới xuất hiện.

U tuyến bã nhờn xuất hiện khi tuyến bã nhờn - nơi sản xuất dầu tự nhiên bảo vệ da bị tắc hoặc tổn thương. Dưới đây là những nguyên nhân chính:

• Tắc nghẽn tuyến bã nhờn: Tuyến bã nhờn tiết ra dầu để giữ da mềm mại, nhưng nếu lỗ thoát dầu bị bít (do bụi bẩn, tế bào da chết, hoặc dầu tích tụ), chất bã sẽ đọng lại bên trong, hình thành u.
• Tổn thương da: Một vết trầy xước, mụn bọc, hoặc chấn thương nhỏ trên da (như cạo lông làm xước) có thể làm tổn thương tuyến bã nhờn, khiến nó bị tắc và tạo u.
• Di truyền: Nếu trong gia đình bạn có người từng bị u tuyến bã nhờn, bạn có khả năng cao hơn vì cấu trúc da hoặc tuyến bã nhờn có thể di truyền.
• Mụn trứng cá nặng: Những người bị mụn bọc lâu ngày, đặc biệt ở vùng da nhiều dầu như mặt hoặc lưng, dễ hình thành u do viêm nhiễm hoặc tắc nghẽn.
• Tăng tiết bã nhờn: Da quá dầu do hormone (như trong tuổi dậy thì hoặc mang thai) có thể làm tuyến bã nhờn hoạt động quá mức, dẫn đến tắc nghẽn.

Những ai có nguy cơ mắc u tuyến bã nhờn?

Một số nhóm người dễ bị u tuyến bã nhờn hơn:

• Người trẻ tuổi (20-40): Tuyến bã nhờn hoạt động mạnh.
• Nam giới: Hormone testosterone tăng sản xuất bã nhờn.
• Người có tiền sử gia đình: Di truyền u nang.
• Người dùng mỹ phẩm dầu: Tắc lỗ chân lông.
• Người có bệnh da: Mụn, da dầu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc u tuyến bã nhờn

Ngoài các nhóm nguy cơ, một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Da dầu: Tăng bã nhờn.
• Ô nhiễm: Bụi bẩn tắc lỗ chân lông.
• Chấn thương: Cạo lông, nặn mụn.
• Hút thuốc: Giảm tuần hoàn da.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán u tuyến bã nhờn

Để biết chắc bạn có bị u tuyến bã nhờn hay không, bác sĩ sẽ dùng các phương pháp sau:

• Kiểm tra da: Bác sĩ sẽ nhìn và sờ khối u để xem nó có mềm, di động dưới da, hoặc có dấu hiệu viêm (đỏ, sưng). Họ sẽ hỏi bạn u xuất hiện bao lâu, có đau không, hoặc có thay đổi kích thước không.
• Siêu âm: Nếu khối u sâu hoặc khó xác định, bác sĩ có thể dùng máy siêu âm để xem bên trong, kiểm tra xem đó là u bã nhờn hay loại u khác (như u mỡ). Siêu âm nhanh, không đau, giống như khi khám thai.
• Sinh thiết: Trong trường hợp nghi ngờ u ác tính (ung thư), bác sĩ sẽ lấy một mẫu nhỏ từ khối u để xét nghiệm dưới kính hiển vi. Điều này giúp đảm bảo u là lành tính.
• Xét nghiệm máu (hiếm gặp): Nếu u có dấu hiệu nhiễm trùng hoặc liên quan đến bệnh lý toàn thân, bác sĩ có thể kiểm tra máu để tìm nguyên nhân.

Phương pháp điều trị u tuyến bã nhờn hiệu quả

Điều trị u tuyến bã nhờn phụ thuộc vào kích thước, vị trí và triệu chứng của u. Dưới đây là các cách điều trị:

• Theo dõi (nếu u nhỏ và không đau): Nếu u nhỏ, không gây khó chịu, bác sĩ có thể khuyên bạn chỉ cần theo dõi và giữ vệ sinh da. U lành tính thường không cần can thiệp ngay.
• Chích rạch dẫn lưu: Nếu u sưng, đỏ hoặc nhiễm trùng, bác sĩ sẽ dùng kim hoặc dao nhỏ để rạch u, lấy chất bã ra và làm sạch. Bạn sẽ được gây tê nên không đau, và thủ thuật này chỉ mất vài phút.
• Phẫu thuật cắt bỏ u: Với u lớn hoặc tái phát nhiều lần, bác sĩ sẽ phẫu thuật để lấy toàn bộ u, bao gồm cả vỏ u, để ngăn tái phát. Đây là cách hiệu quả nhất, thường để lại sẹo nhỏ và cần chăm sóc sau mổ.
• Thuốc kháng sinh: Nếu u bị nhiễm trùng (sưng, mủ), bác sĩ sẽ kê kháng sinh dạng uống hoặc bôi để trị viêm, thường dùng trong 5-7 ngày.
• Tiêm corticosteroid: Trong một số trường hợp, bác sĩ tiêm thuốc giảm viêm vào u để làm nhỏ kích thước, nhưng cách này ít phổ biến hơn.

Quan trọng nhất là không tự nặn u tại nhà vì có thể gây nhiễm trùng hoặc để lại sẹo. Hãy để bác sĩ xử lý để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của u tuyến bã nhờn

Chế độ sinh hoạt:

• Giữ da sạch sẽ: Rửa vùng da có u bằng nước ấm và xà phòng dịu nhẹ 1-2 lần/ngày để tránh bụi bẩn hoặc dầu làm tắc tuyến bã nhờn.
• Tránh chà xát hoặc nặn u: Không sờ, nặn, hoặc cào vùng u vì có thể gây viêm hoặc làm u to hơn.
• Giữ vùng da khô thoáng: Sau khi tắm, lau khô kỹ, đặc biệt ở các vùng nhiều mồ hôi như nách, cổ, hoặc lưng.
• Hạn chế mặc quần áo chật: Quần áo bó sát có thể cọ xát vào u, gây kích ứng hoặc nhiễm trùng.
• Theo dõi u định kỳ: Nếu u không được cắt bỏ, kiểm tra xem nó có to lên, sưng đỏ, hoặc đau không, và đi khám ngay nếu có thay đổi.

Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm giàu vitamin A và E: Ăn cà rốt, khoai lang, hoặc dầu ô liu để giữ da khỏe mạnh, giảm tiết dầu quá mức.
• Bổ sung kẽm: Ăn hạt bí, đậu, hoặc hải sản để hỗ trợ lành da và giảm viêm.
• Thực phẩm giàu omega-3: Cá hồi, cá thu giúp giảm viêm và giữ da mềm mại, đặc biệt nếu bạn hay bị mụn hoặc u.
• Uống đủ nước: Uống 1.5-2 lít nước mỗi ngày để giữ da đủ ẩm, tránh khô da gây kích ứng tuyến bã nhờn.
• Hạn chế đồ dầu mỡ và đường: Đồ chiên rán, bánh kẹo có thể làm da tiết nhiều dầu hơn, tăng nguy cơ tắc tuyến bã nhờn.

Phương pháp phòng ngừa u tuyến bã nhờn hiệu quả

Để giảm nguy cơ bị u tuyến bã nhờn, bạn có thể làm theo những cách sau:

• Vệ sinh da thường xuyên: Rửa mặt và các vùng da nhiều dầu (như lưng, ngực) bằng xà phòng dịu nhẹ mỗi ngày để tránh tắc nghẽn tuyến bã nhờn.
• Tẩy tế bào chết nhẹ nhàng: Dùng sản phẩm tẩy tế bào chết 1-2 lần/tuần để loại bỏ da chết, ngăn bít lỗ chân lông, nhưng đừng chà quá mạnh.
• Tránh chấn thương da: Cẩn thận khi cạo lông hoặc làm đẹp để tránh làm xước da, vì tổn thương nhỏ có thể gây u.
• Kiểm soát da dầu: Nếu bạn có da dầu, dùng sản phẩm kiểm soát dầu (như giấy thấm dầu) và tránh mỹ phẩm chứa dầu.
• Khám da liễu định kỳ: Nếu bạn hay bị mụn hoặc có tiền sử gia đình bị u, hãy đi khám da liễu mỗi 6-12 tháng để phát hiện sớm.

Những bước này dễ áp dụng và giúp bạn giữ làn da khỏe mạnh, giảm nguy cơ u tuyến bã nhờn.