U hốc mũi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

U hốc mũi là sự xuất hiện bất thường của khối mô phát triển trong khoang mũi, có thể lành tính hoặc ác tính. Khối u này có thể phát sinh từ niêm mạc mũi, xoang cạnh mũi, hoặc các cấu trúc lân cận, ảnh hưởng đến chức năng hô hấp, khứu giác và chất lượng cuộc sống của người bệnh. U hốc mũi thường gặp hơn ở người lớn, nhưng cũng có thể xảy ra ở trẻ em tùy theo loại u.

Mặc dù đa số u hốc mũi là u lành tính như polyp mũi, u máu, u nhầy... nhưng một số trường hợp có thể là u ác tính như ung thư biểu mô vảy, u lympho hay ung thư xoang mũi. Việc phân biệt giữa u lành và u ác là rất quan trọng để có hướng điều trị phù hợp. Các triệu chứng ban đầu thường không đặc hiệu như nghẹt mũi, chảy máu mũi, giảm khứu giác, đau mặt hoặc nhức đầu.

Chẩn đoán u hốc mũi cần dựa vào khám lâm sàng, nội soi mũi và các phương tiện hình ảnh học như CT scan, MRI. Trong nhiều trường hợp, sinh thiết mô u là cần thiết để xác định bản chất tổn thương. Việc phát hiện sớm và điều trị đúng cách có thể giúp kiểm soát tốt khối u, hạn chế biến chứng và cải thiện tiên lượng cho người bệnh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của u hốc mũi

U hốc mũi thường gây ra các triệu chứng không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với viêm mũi xoang thông thường. Tuy nhiên, khi khối u phát triển, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Nghẹt mũi một bên hoặc hai bên kéo dài;
• Chảy máu mũi, thường là một bên và tái diễn;
• Giảm hoặc mất khứu giác;
• Chảy dịch mũi kéo dài, có thể kèm mủ hoặc mùi hôi;
• Đau hoặc nặng vùng mặt, trán, hốc mắt;
• Nhức đầu dai dẳng;
• Khò khè, khó thở nếu u lớn gây cản trở đường thở;
• Biến dạng vùng mặt hoặc phình mũi (trong u kích thước lớn);
• Sưng vùng mắt, nhìn mờ hoặc lồi mắt (nếu u lan vào hốc mắt).

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh u hốc mũi

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, u hốc mũi, đặc biệt là các khối u ác tính, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Tắc nghẽn đường thở gây khó thở kéo dài;
• Viêm xoang mạn tính do cản trở dẫn lưu xoang;
• Chảy máu mũi nhiều hoặc không kiểm soát;
• Lan rộng vào hốc mắt gây lồi mắt, giảm thị lực hoặc mù;
• Xâm lấn nền sọ dẫn đến viêm màng não hoặc tổn thương thần kinh;
• Nhiễm trùng thứ phát do ứ đọng dịch mũi xoang;
• Biến dạng vùng mặt ảnh hưởng thẩm mỹ và chức năng;
• Trong trường hợp u ác tính di căn hạch cổ, phổi hoặc các cơ quan xa.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên gặp bác sĩ tai mũi họng khi có các triệu chứng kéo dài như nghẹt mũi một bên, chảy máu mũi tái diễn, giảm khứu giác, đau vùng mặt hoặc nhức đầu không rõ nguyên nhân. Đặc biệt, nếu thấy mũi bị biến dạng, sưng vùng quanh mắt, hoặc có bất kỳ biểu hiện bất thường nào ở vùng mặt và mũi, cần được thăm khám sớm để phát hiện và xử lý u hốc mũi kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.

U hốc mũi có thể hình thành do nhiều nguyên nhân khác nhau, tùy theo bản chất lành tính hay ác tính của khối u.

Ở các u lành tính như polyp mũi, u nhầy, u xơ mạch... nguyên nhân thường liên quan đến viêm mũi xoang mạn tính, dị ứng, rối loạn miễn dịch hoặc tắc nghẽn đường dẫn lưu xoang lâu ngày khiến niêm mạc tăng sinh bất thường. Ngoài ra, yếu tố di truyền hoặc môi trường ô nhiễm (bụi, hóa chất) cũng có thể góp phần hình thành khối u.

Trong các trường hợp u ác tính ở hốc mũi như ung thư biểu mô vảy, u lympho hay sarcoma, nguyên nhân thường phức tạp hơn, có thể liên quan đến yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, tiếp xúc lâu dài với hóa chất công nghiệp (niken, formaldehyde), virus Epstein-Barr (EBV), hoặc hệ miễn dịch suy yếu. Một số trường hợp không rõ nguyên nhân cụ thể, cần làm thêm xét nghiệm để xác định.

Những ai có nguy cơ mắc phải u hốc mũi?

Những người có nguy cơ mắc phải u hốc mũi thường thuộc nhóm có yếu tố tiếp xúc môi trường, bệnh lý nền hoặc thói quen sinh hoạt không lành mạnh.

Nguy cơ cao hơn thường gặp ở nam giới trong độ tuổi trung niên đến cao tuổi, đặc biệt là những người làm việc trong môi trường ô nhiễm như công nhân ngành gỗ, thuộc da, kim loại, hóa chất (niken, crom, formaldehyde...). Người hút thuốc lá lâu năm, mắc viêm mũi xoang mạn tính hoặc dị ứng kéo dài cũng dễ phát triển các khối u lành tính như polyp. Ngoài ra, người có hệ miễn dịch suy yếu, nhiễm virus Epstein-Barr (EBV) hoặc có tiền sử gia đình mắc ung thư vùng đầu mặt cổ cũng thuộc nhóm nguy cơ cần được theo dõi kỹ.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải u hốc mũi

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc u hốc mũi, đặc biệt là các khối u ác tính hoặc tiến triển phức tạp, bao gồm:

• Hút thuốc lá kéo dài;
• Làm việc trong môi trường ô nhiễm (bụi gỗ, hóa chất, kim loại nặng);
• Viêm mũi xoang mạn tính hoặc dị ứng kéo dài;
• Tiếp xúc với hóa chất công nghiệp như formaldehyde, niken, crom;
• Hệ miễn dịch suy yếu (HIV, dùng thuốc ức chế miễn dịch);
• Nhiễm virus Epstein-Barr (EBV);
• Tuổi trung niên trở lên, đặc biệt là nam giới;
• Tiền sử gia đình có người mắc ung thư vùng đầu cổ.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm u hốc mũi

Chẩn đoán u hốc mũi đòi hỏi kết hợp giữa thăm khám lâm sàng, nội soi và các phương pháp cận lâm sàng để xác định vị trí, bản chất và mức độ lan rộng của khối u.

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng khám lâm sàng và nội soi mũi để quan sát trực tiếp khối u trong hốc mũi, đánh giá kích thước, màu sắc và mức độ chảy máu, loét nếu có. Tiếp theo, các phương pháp hình ảnh như chụp CT scan hoặc MRI giúp xác định chính xác vị trí khối u, mức độ xâm lấn vào các cấu trúc lân cận như xoang, hốc mắt, nền sọ hoặc hạch cổ. Các xét nghiệm bao gồm:

• Nội soi mũi: Giúp quan sát trực tiếp khối u trong hốc mũi, đánh giá kích thước, màu sắc, bề mặt, mức độ chảy máu hay loét. Đây là bước đầu tiên để phát hiện tổn thương bất thường.
• Chụp CT scan (cắt lớp vi tính): Cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc xương và mức độ xâm lấn của u vào các xoang, hốc mắt hoặc nền sọ. CT thường dùng trong đánh giá tổn thương lan rộng.
• Chụp MRI (cộng hưởng từ): Cho hình ảnh rõ nét về phần mềm, giúp xác định ranh giới khối u, phân biệt u lành hay ác và đánh giá tổn thương mô xung quanh như não, mắt.
• Sinh thiết mô: Là xét nghiệm quan trọng nhất để xác định bản chất u (lành hay ác tính). Mẫu mô sẽ được lấy qua nội soi hoặc phẫu thuật và gửi đến phòng giải phẫu bệnh để phân tích tế bào học.
• Xét nghiệm máu: Giúp đánh giá tổng trạng người bệnh, chức năng gan thận trước điều trị, và đôi khi phát hiện dấu hiệu viêm nhiễm hoặc bất thường huyết học liên quan đến u ác tính.
• Chụp X-quang phổi hoặc CT ngực: Được thực hiện nếu nghi ngờ u ác tính để đánh giá khả năng di căn xa, đặc biệt là đến phổi.

Điều trị u hốc mũi

Nội khoa

Điều trị nội khoa trong u hốc mũi chủ yếu được áp dụng cho các trường hợp u lành tính nhỏ, chưa gây biến chứng, hoặc hỗ trợ trước và sau phẫu thuật. 

Với các u như polyp mũi do viêm xoang mạn tính hoặc dị ứng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc corticosteroid đường xịt hoặc uống để giảm kích thước khối u, kết hợp thuốc kháng histamin hoặc kháng sinh nếu có nhiễm trùng đi kèm. 

Trong u ác tính, nội khoa có thể bao gồm hóa trị hoặc xạ trị bổ trợ tùy theo loại u, giai đoạn bệnh và khả năng phẫu thuật.

Ngoại khoa

Phẫu thuật là phương pháp điều trị chính cho hầu hết các trường hợp u hốc mũi, đặc biệt khi khối u:

• Gây tắc nghẽn đường thở hoặc biến dạng cấu trúc mũi.
• Không đáp ứng với điều trị nội khoa.
• Có nguy cơ ác tính hoặc đã được xác định là ung thư.
• Xâm lấn các vùng lân cận như xoang, hốc mắt, nền sọ.
• Cần lấy mẫu mô để chẩn đoán qua sinh thiết.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của u hốc mũi

Chế độ sinh hoạt

Chế độ sinh hoạt hợp lý có thể giúp hạn chế diễn tiến của u hốc mũi, đặc biệt là ở các u lành tính hoặc sau khi điều trị. Một số thói quen nên duy trì bao gồm:

• Tránh tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất công nghiệp.
• Giữ vệ sinh mũi họng sạch sẽ, xịt rửa mũi bằng dung dịch nước muối sinh lý.
• Điều trị triệt để viêm mũi xoang mạn tính hoặc dị ứng nếu có.
• Tái khám định kỳ để theo dõi sự phát triển của khối u (nếu chưa phẫu thuật).
• Tuân thủ đúng hướng dẫn điều trị của bác sĩ, đặc biệt sau phẫu thuật hoặc xạ trị.
• Đeo khẩu trang khi tiếp xúc với môi trường ô nhiễm hoặc nhiều bụi.

Chế độ dinh dưỡng

Dinh dưỡng đóng vai trò hỗ trợ phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch cho người mắc u hốc mũi. Nên ưu tiên các thực phẩm giàu vitamin A, C, E như rau xanh, trái cây tươi, cà rốt, ớt chuông, giúp bảo vệ niêm mạc mũi và chống viêm. Tăng cường protein từ cá, trứng, đậu phụ để hỗ trợ quá trình hồi phục mô. Tránh thực phẩm cay nóng, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ hoặc chất kích thích như rượu bia, cà phê có thể làm kích ứng niêm mạc mũi. Uống đủ nước mỗi ngày để duy trì độ ẩm và chức năng niêm mạc mũi.

Phòng ngừa u hốc mũi

Đặc hiệu

Hiện nay, chưa có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu nào dành riêng cho u hốc mũi, đặc biệt là đối với các loại u ác tính. Không có vắc xin hay thuốc đặc trị nào có thể phòng bệnh một cách chủ động. Việc phòng ngừa chủ yếu vẫn dựa vào việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ và phát hiện sớm thông qua khám sức khỏe định kỳ, nhất là ở những người có yếu tố tiếp xúc nghề nghiệp hoặc triệu chứng nghi ngờ kéo dài.

Không đặc hiệu

Các phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu giúp giảm nguy cơ hình thành hoặc tiến triển của u hốc mũi bao gồm:

• Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc, bụi gỗ, hóa chất công nghiệp như formaldehyde, niken, crom.
• Sử dụng khẩu trang khi làm việc trong môi trường ô nhiễm.
• Điều trị dứt điểm viêm mũi xoang, viêm mũi dị ứng để tránh niêm mạc mũi tăng sinh kéo dài.
• Giữ vệ sinh mũi họng sạch sẽ, xịt rửa mũi bằng nước muối sinh lý.
• Tăng cường sức đề kháng bằng chế độ ăn uống, sinh hoạt hợp lý.
• Khám tai mũi họng định kỳ để phát hiện sớm tổn thương bất thường ở vùng mũi xoang, đặc biệt nếu có triệu chứng kéo dài hoặc có tiền sử gia đình liên quan đến ung thư đầu cổ.

U hốc mũi là một tình trạng bệnh lý cần được quan tâm đúng mức vì có thể tiến triển âm thầm và gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện sớm. Việc nâng cao ý thức phòng ngừa, chú ý đến các triệu chứng bất thường và chủ động khám tai mũi họng định kỳ là những bước quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe mũi xoang và phát hiện sớm u để điều trị kịp thời.