Tìm hiểu các loại vắc xin trong miễn dịch chủ động

Miễn dịch chủ động là một trong những cơ chế quan trọng giúp cơ thể chống lại bệnh tật bằng cách tạo ra kháng thể đặc hiệu sau khi tiếp xúc với mầm bệnh hoặc vắc xin. Khác với miễn dịch thụ động chỉ mang tính tạm thời, miễn dịch chủ động mang lại hiệu quả lâu dài và bền vững hơn. Vậy cơ thể con người có thể đạt được miễn dịch chủ động bằng những cách nào, và mỗi phương pháp có ưu điểm gì?

Tổng quan về miễn dịch

Miễn dịch được chia làm mấy loại?

Miễn dịch được hình thành theo hai cách: Chủ động và thụ động. Miễn dịch chủ động xảy ra khi cơ thể tự tạo ra kháng thể để chống lại mầm bệnh, thường sau khi bị nhiễm vi khuẩn như Streptococcus và Pneumococcus hoặc sau khi tiêm vắc xin chứa vi khuẩn đã chết hoặc suy yếu.

Ngược lại, miễn dịch thụ động là khi cơ thể nhận kháng thể từ nguồn bên ngoài, giúp bảo vệ tạm thời nhưng không tạo ra khả năng miễn dịch lâu dài. Ví dụ, trẻ sơ sinh nhận kháng thể từ sữa non của mẹ (miễn dịch thụ động tự nhiên) hoặc bệnh nhân nhận globulin miễn dịch để phòng ngừa bệnh (miễn dịch thụ động nhân tạo).

Tầm quan trọng của vắc xin trong miễn dịch chủ động

Miễn dịch chủ động thông qua tiêm chủng là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ con người khỏi nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Việc nghiên cứu và phát triển các loại vắc xin không chỉ giúp ngăn chặn dịch bệnh mà còn đóng vai trò quan trọng trong y tế dự phòng. Nhờ vào những tiến bộ khoa học trong lĩnh vực miễn dịch học, ngày nay chúng ta có thể kiểm soát và đẩy lùi nhiều căn bệnh từng gây tử vong hàng loạt, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống và kéo dài tuổi thọ.

Miễn dịch chủ động có được bằng cách nào?

Miễn dịch chủ động là kết quả của việc hệ thống miễn dịch tự tạo ra kháng thể để chống lại tác nhân gây bệnh. Không giống như miễn dịch bẩm sinh, vốn phản ứng nhanh nhưng không đặc hiệu, miễn dịch chủ động cần từ 1 đến 2 tuần để phát triển đầy đủ. Tuy nhiên, quá trình này tạo ra trí nhớ miễn dịch, giúp cơ thể có khả năng bảo vệ lâu dài, thậm chí suốt đời, khi tiếp xúc lại với cùng một mầm bệnh.

Có hai cách để đạt được miễn dịch chủ động: Tự nhiên và nhân tạo.

• Miễn dịch chủ động tự nhiên xảy ra khi cơ thể bị nhiễm một loại vi-rút hoặc vi khuẩn và tự sản sinh kháng thể để chống lại chúng. Ví dụ, một đứa trẻ mắc bệnh thủy đậu (varicella-zoster) sẽ phát triển miễn dịch sau khi khỏi bệnh, giúp bảo vệ trong những lần tiếp xúc sau này.

• Miễn dịch chủ động nhân tạo đạt được nhờ tiêm vắc xin. Vắc xin chứa vi sinh vật đã bị làm suy yếu hoặc bất hoạt, giúp kích thích hệ miễn dịch mà không gây bệnh. Chẳng hạn, tiêm vắc xin thủy đậu giúp cơ thể tạo miễn dịch mà không cần trải qua nhiễm trùng thực sự.

Nhờ vào cơ chế này, miễn dịch chủ động đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ con người khỏi nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm.

Các loại vắc xin trong miễn dịch chủ động

Miễn dịch chủ động là nền tảng của hiệu quả tiêm chủng, giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại các tác nhân gây bệnh mà không cần trải qua nhiễm trùng thực sự. Các loại vắc xin được thiết kế dựa trên những cơ chế miễn dịch khác nhau, mỗi loại có ưu và nhược điểm riêng.

Vắc xin giải độc tố

Vắc xin giải độc tố, như vắc xin uốn ván, hoạt động bằng cách kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể chống lại độc tố do vi khuẩn tiết ra, thay vì nhắm trực tiếp vào vi khuẩn. Loại vắc xin này chủ yếu kích hoạt tế bào B và tế bào T hỗ trợ (TH2), giúp cơ thể sản xuất globulin miễn dịch đặc hiệu. Mặc dù cần tiêm nhiều liều để đạt hiệu quả miễn dịch cao, nhưng vắc xin giải độc tố có lợi thế quan trọng: Nó không thể gây ra bệnh mục tiêu hoặc lây lan cho người khác.

Vắc xin bất hoạt

Vắc xin bất hoạt chứa vi khuẩn hoặc vi-rút đã bị làm bất hoạt hoàn toàn, giúp kích thích hệ miễn dịch mà không có nguy cơ gây bệnh. Khi vào cơ thể, các tế bào miễn dịch sẽ tiêu hóa và trình diện nhiều mảnh kháng nguyên khác nhau, từ đó kích thích tế bào B và TH2 tạo ra một loạt globulin miễn dịch đặc hiệu. Tuy nhiên, giống như vắc xin giải độc tố, vắc xin bất hoạt cũng thường cần tiêm nhắc lại để tạo miễn dịch bền vững.

Vắc xin tiểu đơn vị polysaccharide và vắc xin liên hợp

Một số vi khuẩn có lớp vỏ polysaccharide giúp chúng tránh bị hệ miễn dịch phát hiện. Vắc xin tiểu đơn vị polysaccharide, như vắc xin phế cầu khuẩn PPSV23, hoạt động bằng cách gắn các phân tử polysaccharide vào thụ thể đặc hiệu trên tế bào B mà không cần kích hoạt tế bào T. Điều này dẫn đến sản xuất kháng thể IgM, nhưng không kích thích tạo tế bào B nhớ, khiến khả năng miễn dịch giảm dần theo thời gian.

Để khắc phục nhược điểm này, vắc xin liên hợp kết hợp polysaccharide với một protein vận chuyển, cho phép các tế bào miễn dịch nhận diện dễ dàng hơn. Nhờ đó, các tế bào T hỗ trợ (TH2) được kích hoạt, giúp sản xuất kháng thể IgG và hình thành tế bào B nhớ, tạo ra miễn dịch mạnh hơn và lâu dài hơn.

Vắc xin sống giảm độc lực

Vắc xin sống giảm độc lực, như vắc xin sởi – quai bị – rubella (MMR), chứa vi-rút đã bị làm suy yếu nhưng vẫn có khả năng nhân lên trong cơ thể. Nhờ cơ chế này, vắc xin có thể kích thích cả miễn dịch dịch thể (sản xuất kháng thể) và miễn dịch qua trung gian tế bào (tế bào T độc tiêu diệt tế bào nhiễm bệnh). Các virion (hạt vi-rút) sống xâm nhập vào tế bào, sau đó bị phân hủy và trình diện trên bề mặt thông qua phân tử MHC-I, kích thích tế bào T độc hoạt động. Một số tế bào này sẽ trở thành tế bào nhớ, cung cấp khả năng bảo vệ lâu dài. Tuy nhiên, do chứa vi-rút sống, vắc xin này có nguy cơ gây bệnh trên những người có hệ miễn dịch suy yếu.

Bài viết trên đã cung cấp những thông tin liên quan đến miễn dịch chủ động. Miễn dịch chủ động có thể đạt được thông qua hai cách chính: Tự nhiên và tiêm chủng vắc xin. Dù là do cơ thể tự sản sinh kháng thể sau khi mắc bệnh hay nhờ vào sự hỗ trợ của khoa học với vắc xin, miễn dịch chủ động đều giúp con người có khả năng phòng vệ lâu dài trước các tác nhân gây bệnh. Nhờ những tiến bộ trong lĩnh vực y học, việc tiêm chủng đã trở thành một phương pháp an toàn và hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm thiểu nguy cơ bùng phát dịch bệnh.

Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của bạn và những người thân yêu bằng cách tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch! Tiêm chủng không chỉ giúp bạn ngăn ngừa nhiều bệnh nguy hiểm mà còn góp phần xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh, giảm nguy cơ lây lan dịch bệnh. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp đa dạng các loại vắc xin chất lượng, hiệu quả. Hãy liên hệ ngay qua Hotline 1800 6928 để được tư vấn thêm và đặt lịch tiêm nhanh chóng.