Tiểu cầu là gì? Chức năng và cấu tạo của tiểu cầu

Tiểu cầu là những tế bào máu nhỏ đóng vai trò then chốt trong quá trình đông máu và ngăn chảy máu. Số lượng tiểu cầu bình thường dao động từ 150 - 450 G/L. Khi tiểu cầu vượt quá hoặc thấp hơn mức này có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cần được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Tiểu cầu là gì? Chức năng và cấu tạo của tiểu cầu

Tiểu cầu (thrombocyte) là một loại tế bào máu không có màu sắc, đóng vai trò thiết yếu trong quá trình đông máu và bảo vệ cơ thể khỏi tình trạng mất máu. Khi mạch máu bị tổn thương, tiểu cầu sẽ ngay lập tức di chuyển đến vị trí bị thương, kết dính với nhau để tạo thành cục máu đông tạm thời. Cục máu này hoạt động như một “nút chặn”, giúp cầm máu và bảo vệ phần mô đang bị hư hại.

Khi một mạch máu bị vỡ, cơ thể sẽ phát tín hiệu đến tiểu cầu. Các tiểu cầu lập tức di chuyển đến khu vực tổn thương, thực hiện chức năng “bám dính” vào bề mặt nội mô mạch máu. Tại đây, tiểu cầu sẽ phát triển các phần nhô ra giống xúc tu để kết dính với các tiểu cầu khác và gửi tín hiệu hóa học nhằm thu hút thêm nhiều tế bào tương tự đến hỗ trợ. Quá trình này được gọi là “tập hợp”. Sự phối hợp giữa bám dính và tập hợp tạo nên một nút chặn tiểu cầu vững chắc, mở đầu cho quá trình đông máu huyết tương tiếp theo.

Chức năng

Chức năng chính của tiểu cầu là giúp cầm máu thông qua ba giai đoạn: Kết dính, tập hợp và hình thành cục máu đông. Giai đoạn kết dính là khi tiểu cầu bám vào vùng tổn thương để ngăn máu chảy. Sau đó, nhờ vào các tín hiệu hóa học, nhiều tiểu cầu khác được thu hút đến và dính vào nhau trong quá trình tập hợp. Cuối cùng, quá trình đông máu diễn ra khi hệ thống huyết tương tạo ra sợi fibrin để ổn định cục máu đông, giúp cầm máu bền vững hơn và hỗ trợ quá trình lành vết thương.

Cấu tạo

Về cấu tạo, tiểu cầu có hình dạng đĩa dẹt với đường kính khoảng 2 - 3 micromet và độ dày khoảng 0.5 micromet. Chúng được bao bọc bởi lớp màng phospholipid kép chứa nhiều thụ thể giúp nhận diện và phản ứng với các tín hiệu tại vùng tổn thương. Bên trong bào tương chứa các hạt nội bào mang chất hỗ trợ quá trình ngưng tập tiểu cầu và đông máu.

Tiểu cầu không chỉ là tuyến phòng thủ đầu tiên của cơ thể trước nguy cơ mất máu mà còn là yếu tố nền tảng trong các phản ứng đông máu. Việc hiểu rõ chức năng và cấu tạo của tiểu cầu sẽ giúp chúng ta nhận biết các bất thường trong xét nghiệm máu cũng như phòng ngừa và điều trị các rối loạn liên quan đến đông máu một cách hiệu quả.

Tăng, giảm tiểu cầu có nguy hiểm không?

Tăng, giảm tiểu cầu có thể gây ra nhiều nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. 

Số lượng tiểu cầu bình thường dao động từ 150 - 450 G/L máu toàn phần. Khi tiểu cầu vượt quá 450 G/L được gọi là tăng tiểu cầu, còn dưới 150 G/L là giảm tiểu cầu. Mức độ tiểu cầu ở mỗi người có thể khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính, trạng thái sức khỏe và phương pháp xét nghiệm.

• Tăng tiểu cầu có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, gây tắc nghẽn mạch máu dẫn đến đột quỵ, nhồi máu cơ tim hoặc thuyên tắc phổi. Nguyên nhân thường gặp là tăng tiểu cầu vô căn, bạch cầu mạn dòng tủy, xơ hóa tủy xương hoặc sau phẫu thuật cắt bỏ lách. 

• Trong khi đó, giảm tiểu cầu làm tăng nguy cơ chảy máu dễ xảy ra ngay cả khi tổn thương nhẹ. Giảm tiểu cầu thường gặp trong các bệnh như xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch, lupus ban đỏ hệ thống, các bệnh nhiễm siêu vi như sốt xuất huyết dengue hoặc HIV, suy tủy xương và tác dụng phụ của hóa trị liệu.

Việc kiểm tra số lượng tiểu cầu thường xuyên giúp phát hiện sớm các bất thường để điều trị kịp thời và giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng liên quan đến hệ tuần hoàn và sức khỏe tổng thể.

Khi nào cần xét nghiệm tiểu cầu?

Tiểu cầu giữ vai trò quan trọng trong quá trình đông cầm máu, giúp ngăn ngừa chảy máu quá mức. Việc theo dõi số lượng và chức năng của tiểu cầu là cần thiết đối với mọi người nhất là những người có tiền sử rối loạn về tiểu cầu hoặc có nguy cơ mắc các bệnh ảnh hưởng đến chức năng tế bào máu nhỏ này. 

Bạn nên thực hiện xét nghiệm tiểu cầu khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường như có vết bầm tím trên cơ thể không rõ nguyên nhân, vết thương chảy máu kéo dài hoặc khó cầm máu, thường xuyên chảy máu chân răng hoặc chảy máu cam tự phát. 

Ngoài ra, các trường hợp bị băng kinh, rong huyết hoặc rong kinh cũng cần được kiểm tra để đánh giá tình trạng tiểu cầu. Xét nghiệm tiểu cầu giúp phát hiện sớm các rối loạn đông máu, từ đó kịp thời xử lý và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.

Các vấn đề về tiểu cầu thường gặp

Các vấn đề về tiểu cầu thường gặp liên quan đến sự bất thường về số lượng và chức năng tiểu cầu.

Tăng tiểu cầu tiên phát

Đây là tình trạng tủy xương sản xuất quá nhiều tiểu cầu, đôi khi vượt trên 1000 G/L. Điều này gây ra rối loạn chức năng tiểu cầu, làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, dẫn đến tắc mạch não nhồi máu cơ tim hoặc thuyên tắc phổi. Nguyên nhân chủ yếu chưa rõ ràng nhưng các đột biến gen như JAK2, MPN và CALR được cho là đóng vai trò kích hoạt quá trình tăng sinh tiểu cầu bất thường.

Tăng tiểu cầu thứ phát

Tình trạng này phổ biến hơn, thường do các bệnh lý khác như thiếu máu nhiễm trùng, viêm hoặc ung thư kích thích tủy xương tạo tiểu cầu nhiều hơn. Triệu chứng nhẹ hơn và nguy cơ biến chứng thấp hơn tăng tiểu cầu tiên phát. Khi nguyên nhân cơ bản được điều trị, số lượng tiểu cầu có thể trở lại bình thường.

Rối loạn chức năng tiểu cầu

Vấn đề này xảy ra khi số lượng tiểu cầu bình thường nhưng hoạt động không đúng, thường do tác dụng phụ của thuốc như aspirin. Điều này làm tăng nguy cơ chảy máu do tiểu cầu không thực hiện đúng chức năng đông máu.

Giảm tiểu cầu

Là tình trạng tủy xương sản xuất không đủ hoặc tiểu cầu bị phá hủy quá nhiều. Khi lượng tiểu cầu giảm dưới 20 G/L, người bệnh dễ bị chảy máu dưới da hoặc chảy máu nặng ở các cơ quan như mũi nướu hoặc đường tiêu hóa. Nguyên nhân có thể do suy tủy xương bệnh lý ác tính xơ gan cường lách hoặc tác dụng phụ thuốc.

Kiểm tra và theo dõi số lượng tiểu cầu đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm. Khi phát hiện tiểu cầu ở mức bất thường, bạn nên nhanh chóng đến cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị kịp thời. Chăm sóc sức khỏe tốt bắt đầu từ việc hiểu đúng về tiểu cầu và ý nghĩa của chúng trong cơ thể.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp dịch vụ tiêm chủng an toàn và chuyên nghiệp với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm. Trung tâm cam kết mang đến môi trường thân thiện, giúp khách hàng nâng cao sức khỏe phòng ngừa bệnh tật hiệu quả. Với hệ thống phòng tiêm hiện đại, Long Châu là lựa chọn đáng tin cậy cho các nhu cầu chăm sóc sức khỏe cộng đồng.