Tắc ruột non: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị hiệu quả

Tắc ruột non là một cấp cứu ngoại khoa thường gặp trong lĩnh vực tiêu hóa. Khi ruột non bị tắc, thức ăn và dịch tiêu hóa không thể lưu thông bình thường, gây đau bụng dữ dội, nôn ói, bí trung đại tiện và nhiều biến chứng nguy hiểm. Việc phát hiện sớm và xử trí kịp thời có ý nghĩa quan trọng trong việc cứu sống người bệnh. Vậy tắc ruột non là gì, nguyên nhân do đâu và cách điều trị ra sao? Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu chi tiết về tình trạng tắc ruột non qua bài viết dưới đây.

Tắc ruột non là gì? Triệu chứng nhận biết ra sao?

Tắc ruột non là tình trạng đường lưu thông trong ruột non bị cản trở một phần hoặc hoàn toàn, khiến thức ăn, dịch tiêu hóa và khí không thể di chuyển bình thường xuống đại tràng. 

Khi sự tắc nghẽn xảy ra, nhu động ruột bị rối loạn, áp lực trong lòng ruột tăng cao, dẫn đến giãn quai ruột và có nguy cơ suy giảm tuần hoàn máu nuôi thành ruột. Nếu không xử trí kịp thời, tình trạng này có thể gây thiếu máu cục bộ, hoại tử hoặc thủng ruột - những biến chứng nguy hiểm đe dọa tính mạng.

Các biểu hiện thường gặp nhất của tắc ruột non gồm:

• Đau bụng quặn từng cơn: Cơn đau xuất hiện đột ngột, thường quanh rốn hoặc vùng thượng vị. Khi tình trạng tiến triển nặng, đau có thể liên tục và dữ dội hơn, gợi ý nguy cơ nghẹt ruột.
• Nôn ói: Bệnh nhân thường nôn nhiều, ban đầu là thức ăn, sau đó có thể nôn ra dịch mật. Ở những ca nặng, nôn liên tục gây mất nước và rối loạn điện giải.
• Chướng bụng: Do khí và dịch ứ đọng, bụng ngày càng phình to. Tùy vị trí tắc (cao hay thấp) mà mức độ chướng có thể khác nhau.
• Bí trung đại tiện: Đây là triệu chứng quan trọng để phân biệt bán tắc và tắc hoàn toàn. Trong trường hợp tắc hoàn toàn, người bệnh không còn khả năng trung tiện; ngược lại, ở bán tắc, vẫn có thể trung tiện trong vài giờ đầu.

Ngoài ra, người bệnh có thể mệt mỏi, mất nước, tiểu ít hoặc tụt huyết áp. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu này có ý nghĩa quyết định trong chẩn đoán và cấp cứu kịp thời.

Nguyên nhân gây tắc ruột non thường gặp

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tắc ruột non, trong đó một số yếu tố được ghi nhận phổ biến trong thực hành lâm sàng:

• Dính ruột sau phẫu thuật: Đây là nguyên nhân chiếm tỷ lệ cao nhất. Sau các cuộc phẫu thuật ổ bụng như cắt ruột thừa, mổ sản phụ khoa hoặc cắt đại tràng, mô sẹo và dải dính hình thành, khiến các quai ruột bị kẹt lại và gây tắc nghẽn.
• Thoát vị thành bụng: Thoát vị bẹn, thoát vị đùi hoặc thoát vị quanh sẹo mổ có thể khiến một đoạn ruột non chui vào khe hở và bị nghẹt lại. Nếu không được xử trí nhanh, phần ruột bị nghẹt có thể thiếu máu, dẫn đến hoại tử.
• Khối u hoặc tổn thương trong ruột: Các khối u lành tính, ác tính hoặc di căn từ cơ quan khác có thể chèn ép lòng ruột, gây tắc một phần hoặc hoàn toàn. Ở bệnh nhân ung thư giai đoạn muộn, tắc ruột non do di căn phúc mạc là tình trạng thường gặp.
• Nguyên nhân hiếm gặp khác: Bã thức ăn, dị vật hoặc giun sán tạo thành khối gây tắc; sỏi mật rơi xuống ruột non và mắc kẹt; bệnh lý viêm ruột như Crohn hoặc lao ruột, làm thành ruột dày lên, lòng ruột hẹp lại; xoắn ruột, lồng ruột.

Trong thực tế, dính ruột và thoát vị vẫn là nguyên nhân chủ yếu. Tuy nhiên, ở người lớn tuổi hoặc bệnh nhân có bệnh lý ác tính, các khối u chiếm vai trò quan trọng. Việc xác định chính xác nguyên nhân giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, từ theo dõi bảo tồn đến can thiệp phẫu thuật.

Tắc ruột non được chẩn đoán và điều trị như thế nào?

Chẩn đoán tắc ruột non

Việc chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng kết hợp cận lâm sàng:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ đánh giá các triệu chứng đặc trưng như đau bụng, nôn, chướng bụng, bí trung đại tiện. Đồng thời kiểm tra dấu hiệu mất nước, sẹo mổ cũ, khối thoát vị hoặc khối bất thường trong ổ bụng.
• X-quang bụng không chuẩn bị: Đây là phương pháp đơn giản, thường quy, giúp phát hiện các quai ruột giãn và mức nước - hơi đặc trưng của tắc ruột non.
• Siêu âm ổ bụng: Có hiệu quả khi bệnh nhân nhập viện sớm, hỗ trợ phát hiện quai ruột giãn hoặc dịch tự do trong ổ bụng.
• Chụp CT bụng: Được chỉ định khi nghi ngờ nguyên nhân phức tạp (như u, lồng ruột, thắt nghẹt ruột) hoặc khi X-quang chưa cho kết quả rõ ràng. CT cũng giúp xác định vị trí tắc nghẽn và đánh giá tình trạng tưới máu của ruột.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra điện giải, công thức máu, chức năng thận để đánh giá tình trạng toàn thân và nguy cơ biến chứng.

Điều trị tắc ruột non

Điều trị tắc ruột non phụ thuộc vào mức độ tắc nghẽn, nguyên nhân gây bệnh và tình trạng toàn thân của người bệnh. Mục tiêu chính là khôi phục lại lưu thông ruột, hạn chế biến chứng và bảo tồn tối đa chức năng tiêu hóa. Hiện nay, có hai nhóm phương pháp điều trị chính: Điều trị nội khoa và phẫu thuật ngoại khoa.

Điều trị nội khoa (bảo tồn)

Phương pháp này thường áp dụng trong các trường hợp tắc ruột bán phần, tắc do dính ruột mới xuất hiện hoặc tắc ruột cơ năng. Các biện pháp bao gồm:

• Nhịn ăn và giải áp đường tiêu hóa: Người bệnh sẽ được đặt ống thông mũi - dạ dày để hút dịch và hơi, giảm áp lực trong lòng ruột.
• Bù dịch và điện giải: Nôn ói và bí trung đại tiện kéo dài dễ gây mất nước và rối loạn điện giải. Do đó, bệnh nhân cần được truyền dịch tĩnh mạch (như dung dịch Ringer lactat hoặc NaCl 0,9%) kết hợp theo dõi sát cân bằng nước - điện giải.
• Theo dõi lâm sàng và hình ảnh: Bác sĩ thường chỉ định chụp X-quang bụng định kỳ nhằm đánh giá sự cải thiện. Nếu các triệu chứng giảm, bụng mềm hơn, bệnh nhân có trung tiện thì điều trị nội khoa được coi là thành công.
• Thuốc hỗ trợ: Một số trường hợp có thể dùng kháng sinh dự phòng khi nghi ngờ nhiễm khuẩn, kết hợp thuốc giảm đau, thuốc chống nôn.

Tuy nhiên, điều trị nội khoa chỉ nên kéo dài tối đa 24 - 48 giờ. Nếu không có dấu hiệu cải thiện, người bệnh cần chuyển sang phẫu thuật để tránh biến chứng.

Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật)

Phẫu thuật được chỉ định khi: Tắc ruột non hoàn toàn bất kể nguyên nhân; bán tắc nhưng thất bại với điều trị nội khoa; nghi ngờ có thắt nghẹt ruột, hoại tử hoặc khối u gây bít tắc.

Các phương pháp phẫu thuật thường áp dụng:

• Gỡ dính ruột: Khi ruột non bị kẹt do mô sẹo sau phẫu thuật.
• Cắt bỏ đoạn ruột bệnh lý: Thực hiện trong trường hợp có khối u, hoại tử hoặc thủng ruột. Sau đó, bác sĩ sẽ nối hai đầu ruột để khôi phục lưu thông.
• Xử lý thoát vị nghẹt: Đưa quai ruột thoát vị trở lại ổ bụng và khâu phục hồi thành bụng.
• Lấy dị vật hoặc sỏi mật: Trong trường hợp hiếm, phẫu thuật được tiến hành để loại bỏ nguyên nhân gây tắc.

Hiện nay, ngoài mổ hở truyền thống, nhiều trung tâm ngoại khoa đã áp dụng phẫu thuật nội soi cho các ca tắc ruột phù hợp. Ưu điểm của nội soi là ít xâm lấn, giảm đau sau mổ, rút ngắn thời gian nằm viện. Tuy nhiên, quyết định lựa chọn phương pháp nào còn phụ thuộc vào tình trạng thực tế của bệnh nhân và đánh giá của bác sĩ phẫu thuật.

Tắc ruột non là một tình trạng cấp cứu nguy hiểm, nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng đe dọa tính mạng. Hiểu rõ về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị sẽ giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình. Ngoài ra, duy trì lối sống lành mạnh, thăm khám định kỳ cũng góp phần giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng, trong đó có tắc ruột non.