Sơ cứu vết thương: Hướng dẫn xử lý đúng cách, an toàn và hiệu quả

Tai nạn, té ngã hay va chạm trong sinh hoạt và lao động là điều khó tránh khỏi. Khi bị thương, việc sơ cứu ban đầu đóng vai trò cực kỳ quan trọng, không chỉ giúp cầm máu, giảm đau mà còn ngăn ngừa nguy cơ nhiễm trùng. Tuy nhiên, nhiều người vẫn xử lý vết thương sai cách, khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn. Vậy sơ cứu vết thương như thế nào cho đúng chuẩn y khoa?

Các loại vết thương thường gặp và cách sơ cứu vết thương ban đầu

Về cơ bản, chúng được chia thành hai nhóm chính: Vết thương hở và vết thương kín. Việc nhận biết đúng loại tổn thương và áp dụng kỹ thuật sơ cứu vết thương phù hợp ngay từ đầu sẽ quyết định khả năng hồi phục, đồng thời giảm thiểu nguy cơ biến chứng.

Vết thương hở

Vết thương hở là tình trạng da bị rách, khiến các mô bên trong tiếp xúc trực tiếp với môi trường ngoài. Đây là nhóm vết thương dễ bị vi khuẩn xâm nhập nhất, nếu sơ cứu chậm trễ hoặc sai cách có thể dẫn đến nhiễm trùng, thậm chí uốn ván.

• Vết trầy xước: Thường gặp khi da cọ sát với mặt đường hoặc vật thô ráp. Tuy lượng máu chảy thường ít, nhưng trên bề mặt da có thể bám nhiều bụi bẩn. Cách sơ cứu vết thương đúng là rửa kỹ bằng nước muối sinh lý hoặc nước sạch, nhẹ nhàng loại bỏ dị vật nếu có, sau đó thoa thuốc mỡ kháng sinh và che phủ bằng gạc sạch để tránh nhiễm trùng.
• Vết cắt hoặc vết rách: Thường do dao, kính vỡ hay vật sắc gây ra. Vết thương có thể sâu và chảy nhiều máu. Cần cầm máu bằng cách ép chặt gạc vô trùng lên vùng tổn thương, tiếp theo là làm sạch bằng nước muối sinh lý. Nếu vết cắt sâu, có bờ rách không đều hoặc máu khó cầm, phải đưa người bị thương đến cơ sở y tế để được khâu, xử lý đúng cách.
• Vết đâm xuyên: Gây ra bởi vật nhọn như đinh, gai, dao găm hoặc kim loại gỉ. Với dạng này, tuyệt đối không được tự ý rút dị vật ra vì có thể gây chảy máu ồ ạt hoặc làm tổn thương nội tạng. Việc cần làm là cố định vật đâm, băng ép xung quanh bằng gạc sạch và nhanh chóng đưa nạn nhân đi cấp cứu.
• Vết thương do súng bắn: Là một dạng vết thương nguy hiểm, thường kèm theo chảy máu nhiều và nguy cơ tổn thương cơ quan nội tạng. Biện pháp sơ cứu vết thương do bắn súng là cầm máu, che phủ vết thương bằng gạc vô trùng, giữ cho nạn nhân nằm yên và khẩn cấp di chuyển đến bệnh viện gần nhất.

Vết thương kín

Khác với vết thương hở, vết thương kín không làm rách da nhưng lại gây tổn thương mô, cơ hoặc mạch máu bên dưới. Đây là dạng chấn thương thường gặp trong tai nạn thể thao, va đập mạnh hoặc té ngã.

• Vết bầm tím, tụ máu: Hình thành khi mạch máu nhỏ dưới da bị vỡ. Sơ cứu vết thương này bằng cách chườm lạnh trong 15 - 20 phút để giảm sưng và đau. Nên lặp lại vài lần trong ngày, nhưng tránh chườm đá trực tiếp lên da để không gây bỏng lạnh.
• Bong gân, căng cơ: Xảy ra khi dây chằng hoặc cơ bị kéo giãn quá mức. Nguyên tắc xử trí ban đầu là nghỉ ngơi, cố định khớp, chườm lạnh trong 48 giờ đầu để giảm sưng, sau đó có thể chườm ấm để giúp máu lưu thông tốt hơn. Nếu cơn đau kéo dài hoặc sưng nhiều, cần đến bệnh viện kiểm tra.
• Chấn thương đầu, ngực, bụng: Đây là nhóm vết thương nguy hiểm, thường khó nhận biết bằng mắt thường nhưng có thể gây xuất huyết nội, tổn thương não hoặc cơ quan quan trọng. Bất kỳ trường hợp nào nghi ngờ chấn thương vùng này đều cần được di chuyển khẩn cấp đến cơ sở y tế để chẩn đoán và điều trị.

Các biện pháp phòng ngừa nhiễm trùng sau sơ cứu vết thương

Một trong những nguy cơ lớn nhất sau khi bị thương là nhiễm trùng, có thể dẫn đến hoại tử mô, uốn ván hoặc nhiễm trùng huyết. Vì vậy, việc phòng ngừa cần được thực hiện ngay từ khâu sơ cứu vết thương và trong quá trình chăm sóc sau đó.

• Vệ sinh và thay băng đúng cách: Vết thương cần được rửa sạch hàng ngày bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn phù hợp. Sau đó, phải thay băng mới để giữ môi trường sạch sẽ. Tránh sử dụng rượu, oxy già hay iốt trực tiếp lên vết thương vì dễ gây bỏng mô và làm chậm quá trình lành.
• Sử dụng thuốc kháng sinh và giảm đau: Đối với các vết thương hở, nên thoa thuốc mỡ kháng sinh tại chỗ để hạn chế vi khuẩn phát triển. Trong trường hợp vết thương lớn, bác sĩ có thể chỉ định kháng sinh đường uống hoặc tiêm. Ngoài ra, thuốc giảm đau hoặc kháng viêm có thể được dùng khi bệnh nhân đau nhiều, nhưng phải theo chỉ định y tế.
• Tiêm phòng vắc xin khi cần thiết: Một số vết thương, đặc biệt là vết thương sâu, dính đất cát hoặc gây ra bởi vật gỉ sét, có nguy cơ dẫn đến uốn ván. Lúc này, việc tiêm vắc xin uốn ván hoặc huyết thanh kháng độc tố là vô cùng cần thiết. Ngoài ra, với các vết thương do chó mèo cắn, cần xem xét tiêm vắc xin phòng dại. Đây là khuyến cáo từ Bộ Y tế nhằm ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.
• Theo dõi và phát hiện sớm dấu hiệu bất thường: Người bị thương cần được theo dõi trong những ngày đầu. Nếu xuất hiện các triệu chứng như sưng đỏ lan rộng, đau tăng dần, có mủ, sốt hoặc vết thương lâu lành, cần đến bệnh viện để được xử trí kịp thời. Việc trì hoãn có thể khiến nhiễm trùng lan rộng, đe dọa tính mạng.

Các câu hỏi thường gặp về sơ cứu vết thương

Khi nào cần đi bệnh viện sau khi sơ cứu vết thương?

Không phải mọi vết thương đều có thể tự xử lý tại nhà. Người bị thương nên đến bệnh viện ngay khi gặp các tình huống như: Chảy máu không kiểm soát được, vết thương sâu hoặc lớn, có dị vật đâm xuyên, vùng bị thương ở đầu - ngực - bụng, hoặc khi xuất hiện dấu hiệu nhiễm trùng như sưng nóng đỏ, chảy dịch mủ, đau tăng dần, sốt. Với những trường hợp bị động vật cắn hoặc nghi ngờ dính đất bẩn, cũng cần kiểm tra và tiêm phòng uốn ván, dại theo chỉ định của bác sĩ.

Có nên dùng oxy già hoặc cồn để rửa vết thương không?

Thực tế, nhiều người vẫn quen dùng oxy già (hydrogen peroxide) hoặc cồn y tế để sát khuẩn vết thương. Tuy nhiên, các dung dịch này có thể gây kích ứng và làm tổn thương mô hạt mới hình thành, từ đó làm chậm quá trình lành vết thương. Các bệnh viện và tổ chức y tế khuyến cáo nên sử dụng nước muối sinh lý 0,9% hoặc nước sạch để rửa, kết hợp thuốc mỡ kháng sinh bôi ngoài da để hạn chế nhiễm trùng.

Bao lâu cần thay băng vết thương một lần?

Thông thường, băng gạc cần được thay ít nhất một lần mỗi ngày, hoặc sớm hơn nếu bị ướt, bẩn hoặc thấm nhiều dịch. Mỗi lần thay băng, cần vệ sinh lại vùng da xung quanh bằng nước muối sinh lý, kiểm tra dấu hiệu nhiễm trùng và che phủ bằng gạc vô trùng mới. Đối với vết thương nhỏ, có thể để hở khi môi trường sạch sẽ, giúp vết thương nhanh khô và liền da.

Có thể dùng thuốc kháng sinh đường uống sau khi sơ cứu vết thương không?

Không phải mọi vết thương đều cần dùng kháng sinh đường uống. Với vết thương nhỏ, chỉ cần vệ sinh sạch và bôi thuốc mỡ kháng sinh là đủ. Việc sử dụng kháng sinh toàn thân chỉ nên thực hiện khi có chỉ định của bác sĩ, chẳng hạn vết thương sâu, vết cắn của động vật, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng lan rộng. Tự ý dùng thuốc kháng sinh có thể dẫn đến kháng thuốc, gây khó khăn cho điều trị sau này.

Việc sơ cứu vết thương đúng cách là yếu tố quyết định trong việc giảm thiểu biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục. Đừng chủ quan với những vết thương nhỏ, bởi nếu không xử lý chuẩn y khoa, nguy cơ nhiễm trùng hoặc biến chứng nguy hiểm vẫn có thể xảy ra. Bên cạnh sơ cứu kịp thời, mỗi người cũng cần quan tâm đến việc tiêm phòng đầy đủ, đặc biệt là vắc xin uốn ván và dại, để bảo vệ sức khỏe lâu dài.