Phương pháp chụp X-quang tắc ruột là gì? Khi nào cần chỉ định?

Chụp X-quang để chẩn đoán tắc ruột (hay còn gọi ngắn gọn là chụp X-quang tắc ruột) là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh được ứng dụng rộng rãi tại nhiều cơ sở y tế hiện nay. Đây là phương pháp có giá trị quan trọng giúp bác sĩ phát hiện sớm tình trạng tắc ruột - một bệnh lý thường gặp nhưng tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu chậm trễ xử trí. Vậy phương pháp chụp X-quang tắc ruột được tiến hành như thế nào và trong những trường hợp nào bệnh nhân sẽ được chỉ định thực hiện?

Chụp X-quang tắc ruột là gì?

Chụp X-quang tắc ruột là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh dùng để đánh giá tình trạng tắc nghẽn trong ống tiêu hóa, từ phần dưới dạ dày đến hậu môn, bao gồm cả ruột non (tiểu tràng) và ruột già (đại tràng). Phương pháp này giúp bác sĩ xác định các dạng tắc ruột như tắc ruột non, tắc đại trực tràng hoặc tắc ruột thắt nghẹt.

Tùy theo vị trí và mức độ tắc ruột, người bệnh có thể được chỉ định chụp X-quang bụng đứng, X-quang ruột non cản quang hoặc X-quang đại tràng cản quang. Hình ảnh X-quang sẽ hiển thị các dấu hiệu như giãn ruột, giãn quai ruột non, bóng hơi lớn ở giữa bụng hoặc ở góc phần tư trên bên trái, và vị trí chính xác của đoạn tắc ruột.

Độ nhạy của chụp X-quang tắc ruột khoảng 50 - 60%, vì vậy các bác sĩ thường kết hợp kết quả X-quang với các phương pháp chẩn đoán khác như thăm khám lâm sàng, chụp CT bụng hoặc nội soi ống mềm đại trực tràng để đưa ra chẩn đoán chính xác.

Khi nào cần chỉ định chụp X-quang để chẩn đoán tắc ruột?

Bác sĩ sẽ cân nhắc chụp X-quang khi người bệnh xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ tắc ruột, bao gồm: Nôn ói, đau bụng từng cơn, dấu rắn bò, quai ruột nổi, mất cân bằng nước - điện giải, nhu động ruột tăng, chướng bụng hoặc bí trung - đại tiện. Cụ thể:

Tắc ruột đơn thuần

Tắc ruột non đoạn gần: Triệu chứng thường gặp là nôn ói sớm, đau bụng trên theo từng cơn, kèm theo mất nước và rối loạn điện giải tăng dần. Giai đoạn muộn có thể xuất hiện bí trung - đại tiện. Chướng bụng ít gặp ở đoạn tắc gần.

Tắc ruột non đoạn giữa và xa: Đau bụng xuất hiện từng cơn quanh rốn hoặc khu trú, kiểu co thắt tăng dần rồi giảm, kéo dài vài giây đến vài phút và lặp lại. Khi gõ bụng vang, ấn bụng mềm và đau vừa phải. Người bệnh có thể chướng bụng, nôn ói, chất nôn bẩn; với thành bụng mỏng, quai ruột có thể nổi rõ.

Tắc đại trực tràng: Đau bụng co thắt vùng dưới rốn, cơn đau vừa phải, kèm bí trung – đại tiện và chướng bụng. Giai đoạn muộn có thể kèm buồn nôn hoặc nôn nếu van hồi manh tràng còn chức năng. Bụng mềm nhưng căng, ấn vào có cảm giác đau tức.

Tắc ruột thắt nghẹt

Các dấu hiệu cần chụp X-quang gồm: Đau bụng đột ngột, chuyển từ đau từng cơn sang đau dữ dội, nôn ói nhiều, chất nôn lẫn máu, bí trung - đại tiện hoặc đại tiện ra máu. Khi ấn bụng, người bệnh đau nhiều, cảnh báo nguy cơ thắt nghẹt nghiêm trọng.

Chỉ định chụp X-quang trong chẩn đoán tắc ruột

Tùy vào vị trí và mức độ nghi ngờ tắc ruột, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp chụp X-quang phù hợp:

• Tắc ruột non đoạn gần: Bệnh nhân cần được chụp X-quang bụng ở tư thế đứng và nằm, kết hợp X-quang ruột non có thuốc cản quang. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thêm chụp CT bụng và xét nghiệm máu để đánh giá chi tiết hơn.
• Tắc ruột non đoạn giữa và xa: Chụp X-quang bụng ở tư thế đứng giúp quan sát tình trạng giãn của ruột non. Nếu cần, bác sĩ sẽ chỉ định thêm chụp CT bụng để đánh giá mức độ giãn của quai ruột non tại vị trí tắc.
• Tắc đại trực tràng: Chụp X-quang bụng đứng giúp kiểm tra chức năng van hồi manh tràng. Bác sĩ cũng có thể chỉ định X-quang đại tràng có cản quang để xác định vị trí cắt cụt của đại tràng ở nơi tắc. Các kỹ thuật bổ sung gồm chụp CT có bơm thuốc cản quang qua hậu môn và nội soi đại trực tràng nhằm hỗ trợ chẩn đoán chính xác hơn.
• Tắc ruột thắt nghẹt: Trong trường hợp không thể chẩn đoán bằng X-quang bụng đơn thuần, bệnh nhân sẽ được chụp X-quang đại tràng có cản quang kết hợp với chụp CT để đánh giá chi tiết tình trạng tắc nghẽn.

Quy trình chụp X-quang tắc ruột

Quy trình chụp X-quang tắc ruột diễn ra nhanh chóng, không tốn nhiều thời gian, và người bệnh thường nhận kết quả trong cùng ngày mà không cần nằm viện.

Trước khi chụp X-quang tắc ruột

Trước khi thực hiện, người bệnh sẽ được thăm khám để bác sĩ đánh giá sơ bộ các triệu chứng lâm sàng. Nếu có nghi ngờ tắc ruột, bác sĩ sẽ chỉ định chụp X-quang. Người bệnh không cần nhịn ăn trước khi chụp. Bác sĩ sẽ giải thích chi tiết về lợi ích của phương pháp chẩn đoán hình ảnh này và hướng dẫn các lưu ý cần thiết trước khi thực hiện.

Thực hiện chụp X-quang tắc ruột

Trong phòng chụp X-quang, bác sĩ và kỹ thuật viên sẽ hướng dẫn người bệnh thay trang phục phù hợp và nằm hoặc đứng đúng tư thế. Với trường hợp chụp X-quang không dùng thuốc cản quang, quá trình diễn ra nhanh, người bệnh chỉ cần giữ nguyên tư thế khoảng 3 - 5 phút. Nếu cần sử dụng thuốc cản quang, thuốc sẽ được bơm vào cơ thể trước khi chụp, và toàn bộ quá trình kéo dài khoảng 15 phút.

Sau khi chụp X-quang tắc ruột

Sau khi hoàn tất chụp X-quang, người bệnh được hướng dẫn ngồi chờ kết quả. Thông thường, kết quả sẽ có trong vòng 1 - 2 giờ. Do đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, người bệnh có thể về nhà ngay sau khi chụp mà không cần lưu viện hay theo dõi tại bệnh viện.

Chụp X-quang chẩn đoán tắc ruột có rủi ro không?

Kỹ thuật chụp X-quang tắc ruột là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, an toàn cao và ít gây tác dụng phụ. Trong quá trình thực hiện, người bệnh hầu như không cảm thấy đau và cũng không gặp rủi ro sau khi chụp nếu tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ.

Tuy nhiên, so với chụp cắt lớp vi tính (CT), độ nhạy và độ đặc hiệu của X-quang thấp hơn, khiến việc xác định chính xác vị trí và nguyên nhân gây tắc ruột gặp khó khăn. Hình ảnh X-quang cũng hạn chế trong việc phân biệt tắc ruột thực thể với liệt ruột, cũng như khó xác định rõ các quai ruột non và ruột già. Những hạn chế này có thể gây trở ngại cho bác sĩ trong quá trình chẩn đoán.

Vì vậy, trong nhiều trường hợp, bác sĩ thường kết hợp chụp X-quang tắc ruột với chụp CT để nâng cao độ chính xác. Người bệnh cũng nên thực hiện thăm khám và chụp X-quang tại các cơ sở y tế uy tín để đảm bảo kết quả chẩn đoán đáng tin cậy.

Chụp X-quang tắc ruột là một kỹ thuật chẩn đoán quan trọng, giúp bác sĩ nhanh chóng xác định nguyên nhân, vị trí và mức độ tắc nghẽn trong ruột. Việc thực hiện đúng thời điểm không chỉ hỗ trợ điều trị kịp thời mà còn góp phần hạn chế tối đa những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra. Vì vậy, khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám và nhận chỉ định chẩn đoán phù hợp từ bác sĩ.