Phân độ bệnh não gan: Các mức độ, dấu hiệu và ý nghĩa trong theo dõi điều trị

Trong thực tế lâm sàng, bệnh não gan thường diễn tiến âm thầm trước khi trở nặng. Việc phân độ rõ ràng giúp nhân viên y tế, người chăm sóc và gia đình bệnh nhân đánh giá đúng tình trạng, nhận biết các dấu hiệu bất thường và có biện pháp can thiệp kịp thời để phòng tránh những biến chứng đe dọa tính mạng. Đồng thời, việc nắm rõ cách phân độ bệnh não gan giúp người đọc hiểu được tầm quan trọng của việc theo dõi chức năng gan và điều trị các bệnh gan nền một cách hiệu quả.

Phân độ bệnh não gan như thế nào?

Bệnh não gan là tình trạng rối loạn chức năng não xảy ra ở những bệnh nhân bị suy gan hoặc xơ gan. Khi gan không còn khả năng lọc và thải trừ các chất độc, đặc biệt là amoniac, những chất này sẽ tích tụ trong máu và đi vào não, gây ra các rối loạn về thần kinh và hành vi. Các triệu chứng của bệnh não gan có thể dao động từ mức độ nhẹ như mất tập trung, thay đổi tính cách đến các mức độ nghiêm trọng như hôn mê.

Để đánh giá mức độ của bệnh não gan, các bác sĩ thường sử dụng thang điểm phân độ West Haven, được chia thành năm mức độ từ 0 đến 4. Việc phân độ này giúp xác định rõ tình trạng của bệnh nhân và đưa ra các biện pháp theo dõi, điều trị phù hợp.

• Độ 0: Bệnh nhân chưa có triệu chứng rõ ràng. Có thể có những thay đổi rất nhẹ về khả năng tập trung hoặc phản ứng, nhưng những thay đổi này thường chỉ có thể phát hiện được thông qua các bài kiểm tra chuyên môn.
• Độ 1: Bệnh nhân bắt đầu có những thay đổi nhẹ về tính cách, dễ cáu gắt, mất tập trung, rối loạn giấc ngủ, lơ mơ và phản ứng chậm hơn bình thường. Những dấu hiệu này thường được gia đình hoặc người thân phát hiện trước tiên.
• Độ 2: Triệu chứng trở nên rõ ràng hơn với tình trạng lú lẫn, mất định hướng về thời gian, nói chậm, run tay và giảm khả năng tự chăm sóc bản thân. Ở mức độ này, bệnh nhân cần được người nhà theo dõi thường xuyên.
• Độ 3: Bệnh nhân rơi vào trạng thái lẫn lộn nặng, mất định hướng về cả người và nơi chốn, ngủ gà và khó đánh thức, đồng thời có những hành vi bất thường. Đây là mức độ có nguy cơ cao tiến triển thành hôn mê.
• Độ 4: Bệnh nhân rơi vào tình trạng hôn mê hoàn toàn. Đây là mức độ nghiêm trọng nhất, cần được can thiệp y khoa khẩn cấp.

Việc phân độ bệnh não gan theo thang điểm West Haven có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá mức độ nặng của bệnh, giúp người chăm sóc nhận biết sớm các thay đổi về hành vi và hỗ trợ bác sĩ điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp. Khi mức độ bệnh tăng cao, nguy cơ tử vong cũng tăng đáng kể, do đó việc theo dõi và can thiệp kịp thời là rất cần thiết.

Nguyên nhân và các yếu tố làm bệnh não gan trở nên nặng hơn

Nguyên nhân chính gây ra bệnh não gan là do gan bị suy giảm chức năng hoặc xơ gan, khiến gan không thể thực hiện vai trò lọc và thải trừ các chất độc ra khỏi máu. Đặc biệt, amoniac, là một chất độc sinh ra từ quá trình chuyển hóa protein không được gan xử lý và tích tụ trong máu, từ đó đi vào não và gây rối loạn chức năng thần kinh.

Ngoài nguyên nhân chính từ sự suy giảm chức năng gan, có nhiều yếu tố khác có thể kích hoạt hoặc làm cho bệnh não gan trở nên nặng hơn. Những yếu tố này bao gồm xuất huyết tiêu hóa, nhiễm trùng, táo bón kéo dài, ăn quá nhiều đạm trong một thời gian ngắn, sử dụng thuốc an thần hoặc thuốc ngủ không đúng chỉ định, cũng như tình trạng mất nước hoặc rối loạn cân bằng muối khoáng. Những yếu tố này làm tăng lượng chất độc trong máu hoặc làm rối loạn thêm tình trạng chức năng não, khiến bệnh não gan xuất hiện hoặc tiến triển nhanh hơn.

Nhận biết, tầm soát và cách phòng ngừa bệnh não gan tiến triển

Dấu hiệu cảnh báo sớm

Bệnh não gan trong giai đoạn đầu thường biểu hiện rất kín đáo, khiến nhiều gia đình dễ bỏ qua. Các dấu hiệu sớm thường gặp gồm:

• Mất tập trung, lơ mơ hoặc thay đổi tính cách: Người bệnh có thể trở nên khó chịu, hay quên, phản ứng chậm hơn so với bình thường.
• Run tay nhẹ: Khi người bệnh duỗi tay, đầu ngón tay có thể run nhẹ hoặc không kiểm soát.
• Gia đình cảm nhận sự thay đổi: Người thân thường là người nhận ra đầu tiên rằng người bệnh không còn nhanh nhẹn như trước, hay nói lẫn hoặc cư xử khác thường.
• Rối loạn giấc ngủ: Thói quen ngủ đảo lộn, chẳng hạn như thức liền nhiều giờ vào ban đêm và ngủ nhiều hơn vào ban ngày.

Những biểu hiện này có thể thoáng qua nhưng là dấu hiệu quan trọng để nhận biết bệnh não gan đang bắt đầu hình thành.

Dấu hiệu bệnh đã nặng hơn

Khi bệnh não gan tiến triển, các triệu chứng trở nên rõ ràng và nghiêm trọng hơn:

• Lẫn lộn nặng, mất định hướng thời gian và không gian: Người bệnh không nhớ ngày giờ, nhầm lẫn người thân hoặc không nhận biết tình huống xung quanh.
• Khó tự chăm sóc bản thân: Mất khả năng thực hiện các hoạt động đơn giản như ăn uống, vệ sinh cá nhân hoặc thay quần áo.
• Cử động bất thường, đi loạng choạng: Người bệnh có thể run nhiều hơn, bước đi mất thăng bằng hoặc khó điều khiển tay chân.
• Ngủ nhiều và khó đánh thức: Tình trạng buồn ngủ kéo dài cho thấy não bộ đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
• Hôn mê (độ 4): Đây là mức độ nặng nhất, người bệnh không còn đáp ứng với kích thích và cần chăm sóc cấp cứu ngay.

Nhận biết sớm mức độ nặng giúp gia đình và nhân viên y tế có hướng xử trí kịp thời, giảm nguy cơ tử vong.

Vì sao cần tầm soát sớm?

Tầm soát định kỳ đóng vai trò quan trọng vì:

• Bệnh có thể tiến triển nhanh, đặc biệt khi có yếu tố kích hoạt như nhiễm trùng, mất nước hoặc xuất huyết tiêu hóa.
• Thanh lọc độc tố sớm giúp bảo vệ não bộ, giảm nguy cơ tổn thương lâu dài.
• Ngăn ngừa chuyển sang hôn mê gan, biến chứng nặng có thể đe dọa tính mạng.
• Giảm tỷ lệ tử vong, đồng thời cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Tầm soát đặc biệt quan trọng đối với người đã có xơ gan hoặc bệnh gan mạn tính.

Cách phòng ngừa bệnh não gan tái phát hoặc nặng lên

Ngăn ngừa bệnh tiến triển luôn hiệu quả hơn điều trị muộn. Người bệnh và gia đình có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Tuân thủ phác đồ điều trị bệnh gan nền: Dùng thuốc đúng hướng dẫn, tái khám đầy đủ và điều trị các yếu tố kích hoạt.
• Hạn chế rượu bia hoàn toàn: Rượu làm tăng tổn thương gan và thúc đẩy bệnh não gan xuất hiện nhanh hơn.
• Ăn lượng đạm vừa phải, ưu tiên đạm thực vật hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ để tránh tăng amoniac trong máu.
• Không tự ý dùng thuốc an thần hoặc thuốc ngủ, vì các loại thuốc này có thể làm bệnh nặng thêm.
• Ngăn ngừa táo bón bằng cách uống đủ nước, ăn nhiều chất xơ và vận động nhẹ nhàng nếu có thể.
• Khám định kỳ nếu người bệnh có xơ gan, viêm gan mạn hoặc đã từng bị bệnh não gan.

Giữ lối sống lành mạnh, theo dõi sát sao và phát hiện sớm giúp giảm nguy cơ tái phát và bảo vệ chức năng não bộ cho người bệnh.

Bệnh não gan là một biến chứng nghiêm trọng của các bệnh lý gan mạn tính, nhưng có thể được nhận biết và kiểm soát nếu hiểu rõ các mức độ phân loại và các dấu hiệu cảnh báo. Việc phân độ bệnh não gan không chỉ giúp đánh giá được mức độ nặng của bệnh mà còn hỗ trợ người chăm sóc theo dõi sát sao tình trạng của bệnh nhân, từ đó có thể thực hiện các biện pháp can thiệp kịp thời nhằm ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm.