Ngừng thở ở trẻ sinh non nguyên nhân dấu hiệu và cách xử trí an toàn

Trẻ sinh non luôn cần được chăm sóc đặc biệt vì cơ thể của bé chưa phát triển hoàn thiện như những trẻ đủ tháng. Một trong những tình trạng đáng lo ngại thường gặp ở nhóm trẻ này là cơn ngừng thở khi bé ngừng hô hấp trong vài giây hoặc lâu hơn.

Cơn ngừng thở ở trẻ sinh non là gì?

Cơn ngừng thở ở trẻ sinh non là tình trạng trẻ ngừng thở trong khoảng 15 - 20 giây hoặc lâu hơn, kèm theo nhịp tim chậm, da tái nhợt, tím tái hoặc chuyển sang xanh do thiếu oxy. Đây là một trong những vấn đề hô hấp phổ biến nhất ở trẻ sinh non, xảy ra do hệ thần kinh trung ương và cơ chế điều hòa hô hấp chưa phát triển hoàn chỉnh. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, tình trạng này có thể gây thiếu oxy kéo dài, dẫn đến tổn thương não, ảnh hưởng thần kinh hoặc các biến chứng nghiêm trọng khác.

Ngay sau khi chào đời, trẻ sơ sinh cần duy trì nhịp thở liên tục để đảm bảo đủ oxy cho cơ thể. Tuy nhiên, ở trẻ sinh non, trung tâm hô hấp nằm trong não và tủy sống vẫn chưa trưởng thành đầy đủ, khiến việc điều khiển nhịp thở bị gián đoạn. Trẻ có thể thở nông, thở nhanh ngắt quãng, hoặc ngừng thở hoàn toàn trong hơn 20 giây. Trong thời gian này, nhịp tim thường chậm lại, hiện tượng này được gọi là nhịp chậm xoang (bradycardia).

Ngoài yếu tố thần kinh, đường thở nhỏ và yếu cũng khiến trẻ sinh non dễ gặp tình trạng tắc nghẽn hô hấp. Khi luồng khí không được lưu thông tốt, oxy không đủ cung cấp cho cơ thể, trẻ càng dễ bị cơn ngừng thở kéo dài. Bên cạnh đó, nhiễm trùng, bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi mạn tính, thiếu máu hoặc bú kém cũng là những yếu tố khiến tình trạng ngừng thở trở nên nghiêm trọng hơn.

Thông thường, hiện tượng này xuất hiện trong vài ngày đầu sau sinh, có thể xảy ra 1 - 2 lần mỗi ngày hoặc nhiều hơn tùy mức độ non tháng. Trẻ càng nhẹ cân, càng thiếu tháng thì nguy cơ gặp cơn ngừng thở càng cao. Khi xảy ra, trẻ có thể đột ngột ngừng cử động ngực, da nhợt nhạt, môi tím và phản ứng yếu.

Nguyên nhân gây cơn ngừng thở ở trẻ sinh non

Cơn ngừng thở ở trẻ sinh non là một hiện tượng phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe của trẻ. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc hệ thống hô hấp và thần kinh trung ương chưa phát triển hoàn chỉnh, khiến quá trình điều hòa nhịp thở bị gián đoạn. Theo các chuyên gia sơ sinh học, có hai cơ chế chính gây ra tình trạng này là ngưng thở trung ương và ngưng thở do tắc nghẽn hoặc trong nhiều trường hợp là sự kết hợp của cả hai (ngưng thở hỗn hợp).

Thứ nhất là ngưng thở trung ương (Central Apnea). Ở trẻ sinh non, trung tâm điều hòa hô hấp nằm ở thân não, bộ phận chịu trách nhiệm kiểm soát chu kỳ hít thở chưa trưởng thành hoàn toàn. Khi não chưa gửi đủ tín hiệu đến các cơ hô hấp, trẻ có thể “quên” thở trong vài giây hoặc lâu hơn. Các cơ hô hấp như cơ hoành, cơ liên sườn cũng chưa đủ khỏe, dẫn đến thở yếu, không đều, và đôi khi ngừng thở hoàn toàn. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất ở những trẻ có tuổi thai càng thấp và cân nặng càng nhẹ.

Thứ hai là ngưng thở do tắc nghẽn (Obstructive Apnea). Trong trường hợp này, trẻ vẫn có nỗ lực thở, nhưng không khí không thể lưu thông do đường thở bị xẹp hoặc tắc nghẽn. Ở trẻ sinh non, cấu trúc đường thở rất nhỏ và mềm yếu, khiến nó dễ bị xẹp khi trẻ hít vào. Đồng thời, sự phối hợp giữa các cơ hô hấp, cơ cổ và cơ họng còn kém, làm cho luồng khí không thể ra vào phổi dễ dàng.

Ngoài hai nguyên nhân riêng biệt trên, nhiều trẻ sinh non còn gặp phải ngưng thở hỗn hợp (Mixed Apnea) tức là sự kết hợp của cả ngưng thở trung ương và tắc nghẽn đường thở. Trẻ có thể ngừng thở do mất tín hiệu thần kinh, sau đó nỗ lực hít thở khiến đường thở bị xẹp, làm tình trạng càng nghiêm trọng hơn.

Do đó, mọi trẻ sinh non đều cần được theo dõi chặt chẽ tại bệnh viện, đặc biệt là trong những tuần đầu sau sinh. Các bé có nguy cơ ngừng thở thường được kết nối với hệ thống theo dõi tự động, giúp ghi lại nhịp tim, nhịp thở và nồng độ oxy trong máu để bác sĩ can thiệp kịp thời khi xảy ra cơn ngừng thở.

Triệu chứng của cơn ngừng thở ở trẻ sinh non

Một số dấu hiệu nhận biết cơn ngừng thở ở trẻ sinh non mà cha mẹ cần đặc biệt lưu ý gồm:

• Trẻ ngừng hoàn toàn các cử động hô hấp, lồng ngực không nhấp nhô như bình thường.
• Trẻ vẫn có cử động thở yếu, nhưng không có luồng khí ra vào phổi, biểu hiện bằng việc không cảm nhận được hơi thở khi áp sát tay gần mũi trẻ.
• Trẻ thở chậm hoặc ngừng thở kéo dài trong 15 - 20 giây, sau đó có thể tự thở lại hoặc cần kích thích nhẹ để khởi động nhịp thở.
• Nhịp tim giảm dưới 80 lần/phút, đặc biệt khi cơn ngừng thở kéo dài hoặc tái diễn nhiều lần trong ngày.
• Da trẻ trở nên xanh tái hoặc tím tái, đặc biệt là ở môi, đầu ngón tay, đầu ngón chân; kèm theo hơi thở nặng, thậm chí lơ mơ, ít phản ứng.

Trong y học, để xác định cơn ngừng thở bệnh lý, bác sĩ thường dựa trên các tiêu chuẩn sau (có thể thay đổi giữa các trung tâm hồi sức sơ sinh):

• Thời gian ngừng thở ≥ 15 - 20 giây.
• Độ bão hòa oxy máu (SpO₂) giảm ≤ 80 - 85%.
• Nhịp tim giảm xuống ≤ 70 - 80 lần/phút.

Các triệu chứng này cho thấy cơ thể trẻ đang thiếu oxy trầm trọng, cần được theo dõi và can thiệp ngay để tránh biến chứng về tim và não.

Tuy nhiên, cha mẹ cũng cần phân biệt cơn ngừng thở thật sự với hiện tượng thở ngắt quãng sinh lý, vốn là hiện tượng thường gặp ở trẻ sinh non. Thở ngắt quãng chỉ là những khoảng dừng thở ngắn vài giây, xen kẽ với một vài hơi thở nhanh và nông, không kèm tím tái hay nhịp tim chậm, và không gây nguy hiểm cho trẻ.

Tóm lại, việc quan sát kỹ các dấu hiệu bất thường trong nhịp thở của trẻ sinh non đóng vai trò rất quan trọng. Nếu cha mẹ thấy trẻ ngừng thở, tím tái hoặc lơ mơ, cần báo ngay cho nhân viên y tế để được hỗ trợ kịp thời. Phát hiện sớm và theo dõi cơn ngừng thở ở trẻ sinh non đúng cách sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng và bảo vệ sự phát triển khỏe mạnh cho trẻ trong giai đoạn đầu đời.