Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non và những điều cha mẹ cần lưu ý

Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non là nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực và mù lòa ở trẻ sơ sinh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Hiểu rõ về bệnh, nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa sẽ giúp cha mẹ bảo vệ đôi mắt sáng khỏe cho con ngay từ những tháng đầu đời.

Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non (ROP) là gì?

Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non (ROP – Retinopathy of Prematurity) là một rối loạn phát triển mạch máu của võng mạc, thường xảy ra ở những trẻ chào đời quá sớm khi hệ thống mạch máu ở võng mạc chưa kịp hoàn thiện. Sự phát triển bất thường của các mạch máu này có thể dẫn đến tổn thương võng mạc, gây giảm thị lực, thậm chí mù lòa nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Theo thống kê, khoảng 10% trẻ sinh non có nguy cơ mắc ROP, trong đó tỷ lệ cao hơn thường gặp ở các bé có tuổi thai càng thấp và cân nặng càng nhẹ khi chào đời. Bệnh thường khởi phát sau khoảng 3 - 4 tuần tuổi, tuy nhiên thời điểm xuất hiện có thể khác nhau tùy theo mức độ non tháng của từng trẻ.

Nguyên nhân gây bệnh võng mạc ở trẻ sinh non (ROP)

Sự hình thành và phát triển của hệ thống mạch máu võng mạc là một quá trình kéo dài trong thai kỳ. Bắt đầu từ khoảng tuần thứ 16 của thai kỳ, các mạch máu nhỏ li ti bắt đầu xuất hiện ở trung tâm võng mạc của thai nhi. Theo thời gian, chúng dần dần lan rộng ra toàn bộ võng mạc, mang theo oxy và dưỡng chất cần thiết giúp võng mạc phát triển hoàn thiện. Giai đoạn tăng trưởng mạnh nhất của hệ thống mạch máu này diễn ra trong 12 tuần cuối của thai kỳ, thời điểm rất quan trọng cho sự hoàn thiện cấu trúc mắt của trẻ.

Tuy nhiên, ở những trẻ sinh non, quá trình này bị gián đoạn đột ngột do trẻ được sinh ra trước khi mạch máu kịp phát triển đến rìa võng mạc. Khi đó, vùng võng mạc ngoại vi chưa có mạch máu sẽ rơi vào tình trạng thiếu oxy và dinh dưỡng. Cơ thể trẻ phản ứng lại bằng cách sản sinh ra các yếu tố kích thích tăng sinh mạch máu bất thường (như VEGF – Vascular Endothelial Growth Factor). Các mạch máu mới này thường yếu, phát triển hỗn loạn và dễ vỡ, dẫn đến xuất huyết, sẹo hoặc bong võng mạc, gây giảm thị lực nghiêm trọng, thậm chí mù lòa nếu không can thiệp kịp thời.

Ngoài nguyên nhân chính là sự gián đoạn phát triển mạch máu do sinh non, còn có nhiều yếu tố góp phần làm bệnh nặng hơn, chẳng hạn như:

• Thở oxy kéo dài hoặc nồng độ oxy cao: Việc cung cấp quá nhiều oxy trong hồi sức sơ sinh có thể ức chế sự phát triển bình thường của mạch máu võng mạc.
• Nhiễm trùng, thiếu máu hoặc tình trạng viêm nhiễm toàn thân làm thay đổi tuần hoàn máu đến võng mạc.
• Dinh dưỡng kém hoặc tăng cân chậm sau sinh ảnh hưởng đến sự trưởng thành của mô võng mạc.
• Tuổi thai và cân nặng càng thấp, nguy cơ mắc ROP càng cao.

Như vậy, bệnh võng mạc ở trẻ sinh non (ROP) không chỉ đơn thuần do trẻ ra đời sớm mà còn là kết quả của sự rối loạn phát triển mạch máu võng mạc dưới tác động của nhiều yếu tố trong và sau sinh. Hiểu rõ cơ chế này giúp các bác sĩ có hướng tầm soát, theo dõi và điều trị kịp thời, nhằm bảo vệ thị giác và hạn chế tối đa biến chứng mù lòa ở trẻ.

Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết bệnh võng mạc ở trẻ sinh non (ROP)

Bệnh võng mạc ở trẻ sinh non (ROP) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây giảm thị lực và mù lòa ở trẻ nhỏ, đặc biệt là những bé sinh ra quá sớm hoặc có cân nặng thấp. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là ở giai đoạn đầu, bệnh gần như không có biểu hiện rõ ràng ra bên ngoài, khiến cha mẹ rất khó nhận biết nếu không có sự thăm khám chuyên khoa.

Ở giai đoạn sớm (giai đoạn 1 và 2), những thay đổi trong võng mạc chỉ có thể quan sát được bằng thiết bị soi đáy mắt chuyên dụng của bác sĩ nhãn khoa. Lúc này, trẻ vẫn nhìn bình thường, không có dấu hiệu đau nhức hay thay đổi rõ rệt ở mắt. Chính vì thế, nhiều trường hợp bệnh tiến triển âm thầm mà không được phát hiện, cho đến khi đã chuyển sang giai đoạn nặng hơn, khi mạch máu bất thường phát triển mạnh, kéo căng hoặc làm bong võng mạc.

Khi ROP tiến triển đến giai đoạn muộn, trẻ có thể bắt đầu xuất hiện một số triệu chứng lâm sàng dễ nhận biết hơn, chẳng hạn như:

• Mắt chuyển động bất thường hoặc mất khả năng tập trung ánh nhìn.
• Đồng tử trắng đục (thay vì màu đen bình thường), dấu hiệu cảnh báo tổn thương võng mạc nghiêm trọng.
• Lác, lé hoặc rung giật nhãn cầu, cho thấy hệ thống thị giác đã bị ảnh hưởng.
• Phản xạ ánh sáng kém khi soi đèn, trẻ không hướng mắt về phía nguồn sáng.

Tuy nhiên, một khi các dấu hiệu này đã xuất hiện, bệnh thường đã ở mức nguy cơ cao gây tổn thương vĩnh viễn cho thị lực. Vì vậy, việc tầm soát sớm là yếu tố then chốt giúp bảo vệ đôi mắt của trẻ sinh non.

Các chuyên gia khuyến cáo, tất cả trẻ sinh non dưới 34 tuần tuổi thai hoặc cân nặng dưới 2.000g đều nên được khám sàng lọc võng mạc lần đầu trong vòng 4 - 6 tuần sau sinh. Nếu phát hiện bất thường, bác sĩ sẽ lên kế hoạch theo dõi và điều trị phù hợp, như quang đông laser hoặc tiêm thuốc ức chế tăng sinh mạch máu, nhằm ngăn ngừa biến chứng bong võng mạc và mù lòa.

Tóm lại, ROP là bệnh lý âm thầm nhưng nguy hiểm. Cha mẹ cần chủ động đưa bé đi khám mắt định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ, vì chỉ có phát hiện sớm và điều trị kịp thời mới giúp bảo vệ đôi mắt sáng khỏe cho trẻ trong tương lai.

Bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non là một trong những biến chứng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát được nếu được phát hiện sớm. Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý đưa trẻ đi khám sàng lọc mắt định kỳ, nhất là trong những tuần đầu sau sinh, để kịp thời phát hiện và điều trị nếu có dấu hiệu bất thường.