Trẻ sinh non phổi yếu do nguyên nhân gì? Dấu hiệu và cách chăm sóc

Sinh non là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và để lại biến chứng lâu dài ở trẻ sơ sinh. Trong số đó, tổn thương và suy yếu chức năng phổi là mối lo ngại lớn nhất, đặc biệt là ở các bé có tuổi thai dưới 34 tuần. Phổi chưa trưởng thành đồng nghĩa với việc trẻ có nguy cơ cao bị thiếu oxy, dễ nhiễm khuẩn và phụ thuộc vào máy hỗ trợ thở. Hiểu rõ về tình trạng trẻ sinh non phổi yếu giúp cha mẹ không chỉ chăm sóc bé tốt hơn mà còn chủ động trong việc phòng ngừa, theo dõi và phát hiện sớm các dấu hiệu nguy hiểm.

Trẻ sinh non phổi yếu là gì? Triệu chứng thường gặp và mức độ nguy hiểm

Trẻ sinh non phổi yếu là thuật ngữ chỉ những trẻ chào đời sớm khi phổi chưa hoàn thiện chức năng. Thông thường, phổi chỉ phát triển đầy đủ sau tuần thai thứ 34 – 36. Khi sinh non, trẻ có thể bị thiếu chất surfactant, một hợp chất giúp phổi nở ra khi hít thở, khiến việc hô hấp gặp nhiều khó khăn. Triệu chứng thường gặp ở trẻ sinh non phổi yếu bao gồm:

• Thở nhanh bất thường;
• Thở gắng sức (rút lõm lồng ngực);
• Tím tái quanh môi hoặc ngón tay;
• Ngưng thở từng đợt;
• Lờ đờ, bỏ bú.

Trẻ sinh non có phổi yếu rất dễ gặp phải các biến chứng nguy hiểm như:

• Hội chứng suy hô hấp cấp (RDS);
• Loạn sản phế quản phổi (BPD);
• Nhiễm trùng hô hấp tái phát.

Theo số liệu thống kê, tỷ lệ trẻ sinh non tại Việt Nam chiếm khoảng 12% tổng số ca sinh mỗi năm, trong đó hơn 50% số trẻ sinh non cần hỗ trợ hô hấp trong những ngày đầu sau sinh.

Tại sao trẻ sinh non thường có phổi yếu?

Phổi là một trong những cơ quan phát triển muộn nhất trong thai kỳ. Giai đoạn từ 24 đến 34 tuần thai là thời điểm quan trọng cho sự hình thành túi phế nang và sản xuất surfactant, chất giữ cho phổi không bị xẹp khi thở ra. Một số nguyên nhân gây sinh non và phổi yếu ở trẻ bao gồm:

• Mẹ bị cao huyết áp thai kỳ, đái tháo đường thai kỳ;
• Nhiễm trùng ối, viêm màng ối, đa thai;
• Nhau bong non, tiền sản giật;
• Sinh mổ không đúng thời điểm (trước tuần 37 mà không có chỉ định y tế rõ ràng).

Việc sinh non ngoài ý muốn thường làm gián đoạn quá trình hoàn thiện phổi, khiến trẻ sinh non phổi yếu và dễ phụ thuộc vào các phương pháp hỗ trợ thở hiện đại sau sinh.

Cách chăm sóc trẻ sinh non phổi yếu tại bệnh viện và ở nhà

Tại bệnh viện:

• Thở oxy, sử dụng máy thở hoặc CPAP để hỗ trợ hô hấp.
• Bổ sung surfactant nhân tạo qua nội khí quản nếu phổi chưa tự sản sinh đủ.
• Áp dụng phương pháp chăm sóc da kề da, giúp ổn định nhịp thở, thân nhiệt và tăng cường miễn dịch cho trẻ.

Tại nhà:

• Theo dõi nhịp thở, màu da, nhiệt độ mỗi ngày.
• Giữ ấm cho bé, tránh tiếp xúc với môi trường lạnh hoặc bụi bẩn.
• Tiêm ngừa đầy đủ các loại vắc xin quan trọng, đặc biệt là vắc xin phòng phế cầu giúp giảm nguy cơ viêm phổi, viêm phế quản,... nguyên nhân tử vong hàng đầu ở trẻ sinh non.

Cho bé tái khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ để kiểm tra chức năng hô hấp và phát hiện sớm các biến chứng nếu có.

Dinh dưỡng và vai trò miễn dịch trong phục hồi phổi cho trẻ sinh non

Dinh dưỡng hợp lý không chỉ giúp trẻ sinh non phổi yếu tăng cân tốt mà còn đóng vai trò then chốt trong việc phục hồi chức năng phổi và tăng cường miễn dịch. Hệ hô hấp của trẻ sinh non vốn đã yếu ớt nên rất cần được hỗ trợ từ chế độ ăn khoa học và đầy đủ dưỡng chất. Cha mẹ nên:

Duy trì việc bú mẹ

• Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng cho trẻ sinh non, đặc biệt trong 6 tháng đầu đời. Không chỉ giàu năng lượng dễ hấp thu, sữa mẹ còn chứa nhiều kháng thể IgA, lactoferrin và các yếu tố tăng trưởng giúp bảo vệ phổi khỏi vi khuẩn và virus. Trẻ bú mẹ hoàn toàn có nguy cơ bị viêm phổi và nhiễm trùng hô hấp thấp hơn rất nhiều.
• Với trẻ đẻ cực non không bú được trực tiếp, mẹ có thể vắt sữa và cho ăn thông qua những phương pháp phù hợp. Nếu mẹ không đủ sữa, có thể cân nhắc dùng sữa mẹ hiến tặng tại các ngân hàng sữa (nếu có).

Bổ sung dinh dưỡng tăng cường

Trẻ sinh non cần nhiều năng lượng hơn trẻ đủ tháng để bắt kịp sự tăng trưởng. Bác sĩ thường chỉ định bổ sung một số dưỡng chất quan trọng như:

• Vitamin D: Giúp tăng cường miễn dịch và hỗ trợ hô hấp.
• Sắt: Phòng ngừa thiếu máu, một tình trạng thường thấy ở trẻ sinh non và có thể ảnh hưởng đến khả năng vận chuyển oxy đến phổi.
• Canxi và phốt pho: Giúp phát triển hệ xương chắc khỏe, hỗ trợ cơ hô hấp.
• Kẽm và Omega-3: Tăng cường sức đề kháng và khả năng phục hồi mô tổn thương ở phổi.

Tuy nhiên, việc bổ sung phải dựa trên chỉ định và liều lượng của bác sĩ, phụ huynh tuyệt đối không tự ý cho trẻ uống thực phẩm chức năng hay thuốc bổ.

Sữa công thức đặc biệt

Nếu sữa mẹ không đủ hoặc trẻ sinh quá non cần thêm năng lượng, có thể dùng sữa công thức đặc chế cho trẻ sinh non. Loại sữa này thường có hàm lượng protein, calo, chất béo và vitamin cao hơn, giúp trẻ dễ bắt kịp đà tăng trưởng. Khi trẻ đạt cân nặng và tiêu hóa tốt, có thể chuyển dần sang sữa công thức thông thường theo hướng dẫn của bác sĩ.

Giữ vệ sinh

Hệ miễn dịch non nớt khiến trẻ sinh non phổi yếu dễ bị vi khuẩn tấn công từ môi trường xung quanh. Do đó:

• Người chăm sóc cần rửa tay sạch sẽ bằng xà phòng trước và sau khi chạm vào trẻ.
• Không để người lạ hoặc người có triệu chứng cảm cúm tiếp xúc với trẻ.
• Dụng cụ pha sữa, bình bú, khăn sữa phải được tiệt trùng kỹ.
• Phòng ở nên thoáng mát, không khói bụi, không hút thuốc, có ánh sáng và nhiệt độ ổn định.

Dấu hiệu nguy hiểm cần đưa trẻ đến viện ngay

Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm, nhất là trong 6 tháng đầu sau sinh, giai đoạn trẻ còn rất nhạy cảm. Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay nếu cơ thể xuất hiện các triệu chứng như:

• Thở nhanh, rút lõm ngực rõ rệt;
• Trẻ lừ đừ, bỏ bú, không phản ứng khi gọi;
• Sốt cao, co giật, hoặc tím tái môi và đầu chi;
• Nhịp thở không đều, ngưng thở trên 20 giây.

Nhiều cha mẹ nghĩ rằng trẻ sơ sinh thở nhanh là bình thường. Tuy nhiên, với trẻ sinh non phổi yếu, dấu hiệu này có thể báo hiệu tình trạng suy hô hấp, cần can thiệp y tế ngay lập tức. Việc tái khám hô hấp định kỳ là cách tốt nhất để theo dõi tiến triển chức năng phổi và phát hiện sớm những bất thường.

Trẻ sinh non phổi yếu là tình trạng nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu cha mẹ hiểu rõ và chăm sóc đúng cách. Với sự hỗ trợ từ y học hiện đại, chế độ dinh dưỡng hợp lý và môi trường sống an toàn, trẻ sinh non vẫn có thể phát triển khỏe mạnh và bắt kịp bạn bè cùng trang lứa. Đừng quên tham khảo ý kiến bác sĩ để tiêm vắc xin phòng bệnh do phế cầu tại các địa điểm tiêm chủng uy tín như Trung tâm Tiêm chủng Long Châu và theo dõi sát sao các dấu hiệu hô hấp, đó chính là “lá chắn” bảo vệ bé khỏi những bệnh lý nguy hiểm trong những năm đầu đời.