Lịch sử phế cầu khuẩn và nguồn gốc vắc xin phế cầu: Những thông tin cần biết

Lịch sử phế cầu khuẩn gắn liền với nhiều phát hiện quan trọng trong vi sinh học và miễn dịch học. Từ những nghiên cứu đầu tiên vào cuối thế kỷ 19, giới khoa học đã từng bước làm sáng tỏ cơ chế gây bệnh của phế cầu khuẩn và đặt nền móng cho sự phát triển vắc xin. Trong đó, vắc xin phế cầu không chỉ phản ánh nỗ lực nghiên cứu kéo dài hàng thập kỷ mà còn cho thấy tầm quan trọng của tiêm chủng trong phòng ngừa bệnh lý nguy hiểm hiện nay. Vậy nguồn gốc vắc xin phế cầu bắt đầu từ đâu? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn.

Lịch sử phế cầu khuẩn và nguồn gốc vắc xin phế cầu

Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae) là vi khuẩn Gram dương, hình cầu, thường xuất hiện theo cặp (diplococci) hoặc thành chuỗi ngắn. Vi khuẩn này được bao bọc bởi lớp vỏ polysaccharide, đóng vai trò quan trọng trong khả năng gây bệnh và né tránh hệ miễn dịch. S. pneumoniae là tác nhân chính gây ra nhiều bệnh lý nhiễm trùng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não, viêm tai giữa, viêm xoang và nhiễm khuẩn huyết, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và các đối tượng suy giảm miễn dịch.

Lịch sử nghiên cứu phế cầu khuẩn bắt đầu từ năm 1880, khi Louis Pasteur (Pháp) và George Sternberg (Hoa Kỳ) độc lập phân lập được S. pneumoniae từ đờm của bệnh nhân viêm phổi. Đến năm 1883, Friedländer và Talamon đã xác nhận vai trò của phế cầu khuẩn trong bệnh viêm phổi thùy. Sự ra đời của kỹ thuật nhuộm Gram vào năm 1884 giúp phân biệt viêm phổi do phế cầu với các nguyên nhân vi khuẩn khác.

Đến khoảng năm 1940, hơn 80 typ huyết thanh khác nhau của phế cầu khuẩn đã được xác định, tạo tiền đề cho các nghiên cứu phát triển vắc xin sau này.

Nỗ lực phát triển vắc xin phế cầu được ghi nhận từ đầu thế kỷ 20. Năm 1911, Sir Almroth Wright tiến hành thử nghiệm lâm sàng đầu tiên với vắc xin tế bào toàn phần tại Nam Phi. Tuy nhiên, với sự ra đời của kháng sinh penicillin vào thập niên 1940, việc phát triển vắc xin bị gián đoạn trong thời gian dài do hiệu quả điều trị vượt trội của kháng sinh. Dẫu vậy, tỷ lệ tử vong do phế cầu vẫn duy trì ở mức cao, đặc biệt ở những quần thể dễ tổn thương, khiến các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu trở lại vào cuối thập niên 1960.

Năm 1977, Hoa Kỳ phê duyệt vắc xin polysaccharide phế cầu 14-valent (PPSV14). Đến năm 1983, vắc xin PPSV23 được phát triển, mở rộng phạm vi bảo vệ lên đến 23 typ huyết thanh, chiếm 78–92% các ca bệnh phế cầu xâm lấn ở người lớn. Đây là loại vắc xin bất hoạt, chứa 25 mcg polysaccharide cho mỗi typ huyết thanh, được bảo quản bằng phenol.

Một bước tiến quan trọng là sự ra đời của vắc xin liên hợp (conjugate vaccine). Năm 2000, PCV7 – vắc xin cộng hợp đầu tiên – được cấp phép sử dụng, kết hợp polysaccharide từ 7 typ huyết thanh với CRM197 (biến thể không độc của độc tố bạch hầu) nhằm tăng tính sinh miễn dịch ở trẻ nhỏ. Năm 2010, vắc xin PCV13 ra đời, mở rộng bảo vệ lên 13 typ huyết thanh phổ biến. Mỗi liều PCV13 chứa polysaccharide đặc hiệu, chất ổn định (polysorbate 80), tá dược nhôm phosphate và dung dịch đệm succinate.

Từ những khám phá ban đầu về vi sinh vật học đến việc phát triển thành công các dòng vắc xin thế hệ mới, lịch sử phế cầu khuẩn và nguồn gốc vắc xin phế cầu là hành trình lâu dài đầy tiến bộ khoa học, góp phần giảm tỷ lệ tử vong và gánh nặng y tế do các bệnh lý nhiễm trùng nghiêm trọng liên quan đến phế cầu khuẩn.

Các triệu chứng của bệnh phế cầu khuẩn

Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae) có khả năng gây ra nhiều bệnh lý xâm lấn nghiêm trọng với biểu hiện lâm sàng đa dạng. Các triệu chứng phổ biến nhất bao gồm:

Viêm phổi do phế cầu khuẩn (dạng thường gặp nhất ở người lớn):

• Khởi phát đột ngột, thời gian ủ bệnh ngắn (1-3 ngày).
• Sốt cao, rét run.
• Ho có đờm, đờm lẫn máu hoặc mủ.
• Đau ngực kiểu màng phổi.
• Thở nhanh, khó thở, tím tái do thiếu oxy.
• Nhịp tim nhanh, mệt mỏi, suy nhược.
• Một số trường hợp có thể buồn nôn, nôn hoặc đau đầu.

Nhiễm khuẩn huyết:

• Xảy ra ở khoảng 25-30% bệnh nhân viêm phổi do phế cầu.
• Có thể gây sốc nhiễm trùng, rối loạn đông máu nội mạch lan tỏa (DIC).
• Viêm màng não do phế cầu khuẩn:
• Sốt, cứng gáy, rối loạn tri giác.
• Tỷ lệ tử vong cao.
• Di chứng thần kinh thường gặp như điếc, chậm phát triển tâm thần vận động.

Nhận diện sớm các triệu chứng giúp điều trị kịp thời và phòng ngừa các biến chứng nặng nề do phế cầu khuẩn gây ra.

Những loại vắc xin phế cầu hiện nay

Hiện nay, có năm loại vắc xin phế cầu chính đang được sử dụng tại Việt Nam và trên thế giới, bao gồm các vắc xin cộng hợp (PCV) và polysaccharide (PPSV), với độ bao phủ typ huyết thanh khác nhau:

Vắc xin Synflorix (PCV10)

Synflorix là vắc xin cộng hợp decavalent do hãng GlaxoSmithKline (GSK) sản xuất, có khả năng phòng ngừa 10 chủng huyết thanh phế cầu thường gặp: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F và 23F. Vắc xin được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần đến 5 tuổi và đã được Cơ quan Dược phẩm châu Âu (EMA) phê duyệt từ năm 2009.

Vắc xin Prevenar 13 (PCV13)

Prevenar 13 là vắc xin cộng hợp thế hệ thứ hai, bao gồm 13 chủng huyết thanh, mở rộng thêm các typ như 3 và 19A. Vắc xin được chỉ định cho cả trẻ em và người lớn, phòng ngừa hiệu quả các bệnh xâm lấn như viêm màng não, viêm phổi, và nhiễm khuẩn huyết.

Vắc xin Pneumovax 23 (PPSV23)

Pneumovax 23 là vắc xin polysaccharide do Merck (MSD) sản xuất, bao gồm 23 typ huyết thanh phế cầu, chiếm đến 80-90% các chủng gây bệnh nặng. Vắc xin được chỉ định cho người từ 2 tuổi trở lên, đặc biệt hữu ích cho người cao tuổi, người mắc bệnh mạn tính và suy giảm miễn dịch.

Vắc xin Vaxneuvance (PCV15)

PCV15 là vắc xin cộng hợp do Merck phát triển, bao phủ 15 typ huyết thanh, bao gồm toàn bộ thành phần của PCV13 và bổ sung thêm typ 22F và 33F. PCV15 được FDA phê duyệt năm 2021 cho người ≥18 tuổi và từ năm 2022 cho trẻ ≥6 tuần tuổi, đặc biệt hiệu quả trong tiêm phòng mở rộng kết hợp với PPSV23 ở người lớn.

Vắc xin Prevnar 20 (PCV20)

Prevnar 20 là vắc xin cộng hợp tiên tiến nhất hiện nay do Pfizer sản xuất, bao gồm 20 typ huyết thanh phế cầu khuẩn (13 typ của PCV13 cộng với 7 typ bổ sung: 8, 10A, 11A, 12F, 15B, 22F và 33F). PCV20 được FDA phê duyệt năm 2021 cho người trưởng thành và mở rộng cho trẻ từ 6 tuần tuổi năm 2023. Đây là vắc xin đơn liều có độ bao phủ huyết thanh rộng nhất, giúp đơn giản hóa lịch tiêm phòng ở người lớn.

Nếu bạn đang tìm kiếm địa chỉ tiêm vắc xin phế cầu uy tín và an toàn, Hệ thống Tiêm chủng Long Châu là lựa chọn đáng tin cậy dành cho bạn và gia đình. Với đội ngũ nhân viên y tế chuyên nghiệp, quy trình tiêm chủng khoa học và đa dạng các loại vắc xin phế cầu chính hãng (PCV10, PCV13, PCV15, PCV20, PPSV23), Long Châu cam kết mang đến trải nghiệm tiêm chủng an toàn, hiệu quả và thuận tiện. Liên hệ hotline 1800 6928 để đặt lịch và tư vấn nhanh chóng.

Hy vọng rằng những thông tin trong bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về lịch sử phế cầu khuẩn cũng như nguồn gốc vắc xin phế cầu. Việc tiêm vắc xin không chỉ là giải pháp hiệu quả trong phòng ngừa bệnh lý nguy hiểm do phế cầu khuẩn gây ra mà còn là bước đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng bền vững.