Lao đa kháng thuốc: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa

Lao đa kháng thuốc là gì?

Bệnh lao đa kháng thuốc (Multidrug-resistant tuberculosis – MDR-TB) là một dạng bệnh lao do chủng vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, chủng này kháng với thuốc rifampicin và isoniazid được sử dụng trong phác đồ điều trị.

Lao đa kháng thuốc lây lan theo cách tương tự như lao nhạy thuốc. Tuy nhiên, việc chậm trễ trong việc phát hiện kháng thuốc hoặc chậm tiếp cận với các thuốc chống lao hiệu quả có thể làm tăng sự lây truyền và thúc đẩy sự phát triển thêm của tình trạng kháng thuốc.

Những dấu hiệu và triệu chứng của lao đa kháng thuốc

Lao đa kháng thuốc có các triệu chứng tương tự như bệnh lao thông thường, vì chúng đều do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra. Tuy nhiên, do tính chất kháng thuốc, các triệu chứng có thể kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng hơn nếu không được điều trị đúng cách. Dưới đây là các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp:

• Ho kéo dài: Ho liên tục hơn 2 – 3 tuần, có thể là ho khan hoặc ho có đờm.
• Ho ra máu: Ho ra máu hoặc chất nhầy lẫn máu, có thể ở dạng sủi bọt, màu hồng, đỏ, hoặc nâu gỉ sắt.
• Đau ngực: Cảm giác đau hoặc khó chịu ở ngực, đặc biệt khi ho hoặc hít thở sâu.
• Mệt mỏi và suy nhược: Cảm giác kiệt sức, yếu ớt, hoặc mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân.
• Sốt nhẹ và đổ mồ hôi đêm: Sốt nhẹ vào buổi chiều hoặc tối, thường kèm đổ mồ hôi nhiều về đêm.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Giảm cân đáng kể mà không do thay đổi chế độ ăn hoặc lối sống.
• Khó thở: Cảm giác khó thở hoặc thở ngắn, đặc biệt nếu bệnh ảnh hưởng đến phổi nặng.
• Chán ăn: Mất cảm giác thèm ăn, dẫn đến giảm cân và suy dinh dưỡng.
• Triệu chứng toàn thân khác: Trong một số trường hợp, nếu lao ngoài phổi, có thể xuất hiện các triệu chứng như đau khớp, phù hạch bạch huyết, hoặc đau bụng, tùy thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến gặp bác sĩ ngay nếu nghi ngờ mắc lao đa kháng thuốc với các dấu hiệu như:

• Ho kéo dài trên 2 – 3 tuần, có thể kèm đờm.
• Sốt nhẹ (thường buổi chiều), đổ mồ hôi đêm, sụt cân không rõ nguyên nhân, hoặc mệt mỏi.
• Tiền sử tiếp xúc với người mắc lao hoặc điều trị lao thất bại trước đó.
• Các triệu chứng không cải thiện dù đã điều trị thuốc lao thông thường.

Nếu xuất hiện khó thở nhiều, đau ngực, hoặc triệu chứng nặng thêm, hãy đi khám ngay để được thăm khám và điều trị kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến lao đa kháng thuốc

Bệnh lao đa kháng thuốc có thể phát triển theo hai cách khác nhau.

Kháng thuốc nguyên phát

Kháng thuốc tiên phát xảy ra do lây truyền từ người sang người của vi khuẩn lao đa kháng thuốc.

Kháng thuốc thứ phát

Kháng thuốc thứ phát (còn gọi là kháng thuốc mắc phải) hình thành trong quá trình điều trị lao. Kháng thuốc thứ phát có thể xảy ra khi:

• Người bệnh không được điều trị bằng phác đồ phù hợp.
• Người bệnh không tuân thủ phác đồ điều trị được kê đơn (dùng thuốc không đúng cách hoặc không đều đặn).
• Cơ thể người bệnh không hấp thụ được thuốc.
• Tương tác giữa các thuốc gây giảm nồng độ thuốc trong máu.

Những ai có nguy cơ mắc phải lao đa kháng thuốc?

Trên toàn cầu, ước tính có 410.000 người mắc bệnh lao đa kháng thuốc hoặc kháng rifampicin (MDR/RR-TB) trong năm 2022. Tỷ lệ thành công trong điều trị đã được cải thiện nhưng vẫn ở mức đáng báo động. Trên toàn cầu, vào năm 2020, tỷ lệ thành công trong điều trị là 63%, tăng từ 60% trong năm 2019 và 50% trong năm 2012.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải lao đa kháng thuốc

Kháng thuốc nguyên phát

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến kháng thuốc nguyên phát bao gồm:

Tiếp xúc với người:

• Mắc bệnh lao đa kháng thuốc.
• Đã điều trị bệnh lao trước đó nhưng thất bại hoặc tái phát và kết quả xét nghiệm độ nhạy không rõ ràng.
• Sinh sống hoặc thường xuyên đến khu vực có tỷ lệ bệnh lao kháng thuốc cao.
• Có kết quả xét nghiệm đờm và nuôi cấy vẫn dương tính sau hai tháng điều trị.

Du lịch đến các khu vực có tỷ lệ bệnh lao kháng thuốc cao

Kháng thuốc thứ phát

Nếu người bệnh không dùng hết thuốc hoặc không dùng thuốc đúng theo chỉ định, bệnh lao có thể phát triển thành kháng thuốc thứ phát.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh lao đa kháng thuốc

Kháng thuốc chỉ có thể được xác định thông qua xét nghiệm độ nhạy với thuốc. Kết quả của các xét nghiệm này giúp bác sĩ lựa chọn thuốc phù hợp để điều trị cho từng người bệnh.

Xét nghiệm độ nhạy với thuốc nên được thực hiện lại nếu người bệnh có kết quả nuôi cấy dương tính với vi khuẩn lao sau ba tháng điều trị hoặc nếu người bệnh không có dấu hiệu cải thiện.

Điều trị lao đa kháng thuốc

Bác sĩ sẽ sử dụng kết quả xét nghiệm độ nhạy với thuốc để lựa chọn các loại thuốc phù hợp để điều trị cho từng người bệnh. Nếu người bệnh mắc bệnh lao được điều trị bằng các loại thuốc mà chủng lao của họ kháng có thể không chữa khỏi được. Thực tế, chủng lao của họ có thể trở nên kháng với thêm các loại thuốc khác.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của lao đa kháng thuốc

Để giúp hạn chế diễn tiến của lao đa kháng thuốc, việc duy trì lối sống lành mạnh và chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò rất quan trọng.

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ, uống thuốc đúng giờ, đủ liều và không bỏ sót liều để tránh nguy cơ kháng thuốc thêm.
• Giữ vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng, thường xuyên mở cửa sổ để không khí lưu thông, giảm nguy cơ lây lan vi khuẩn lao.
• Tránh tiếp xúc gần với người khác, đặc biệt trong giai đoạn đầu điều trị, để hạn chế lây truyền bệnh; đeo khẩu trang khi cần thiết.
• Tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ hoặc hít thở không khí trong lành vào buổi sáng để tăng cường sức đề kháng, nhưng tránh vận động quá sức.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, ngủ đủ giấc (7 – 8 giờ mỗi ngày) để cơ thể có thời gian phục hồi và chống lại bệnh tật.
• Tránh xa khói thuốc lá, rượu bia và các chất kích thích vì chúng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến bệnh lao tiến triển nhanh hơn.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, ưu tiên các thực phẩm giàu protein như thịt nạc, cá, trứng, đậu hũ để hỗ trợ tái tạo và phục hồi cơ thể.
• Bổ sung thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất, đặc biệt là vitamin C (có trong cam, chanh, ổi) và kẽm (có trong hạt óc chó, ngũ cốc) để tăng cường hệ miễn dịch.
• Ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi để cung cấp chất xơ, giúp cải thiện tiêu hóa và tăng sức đề kháng.
• Uống đủ nước (1,5 – 2 lít mỗi ngày) để hỗ trợ cơ thể và duy trì hoạt động của các cơ quan.
• Hạn chế đồ ăn dầu mỡ, chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn vì chúng có thể làm giảm khả năng miễn dịch.

Phòng ngừa lao đa kháng thuốc

Ngăn ngừa tiếp xúc với vi khuẩn lao kháng thuốc

Những người sẽ làm việc hoặc sinh sống trong môi trường có khả năng có người mắc bệnh lao kháng thuốc nên tham khảo ý kiến của chuyên gia kiểm soát nhiễm trùng hoặc chuyên gia sức khỏe.

• Hỏi về các quy trình quản lý và môi trường để ngăn ngừa tiếp xúc với vi khuẩn lao.
• Cân nhắc sử dụng các thiết bị bảo vệ cá nhân.

Ngăn ngừa bệnh lao kháng thuốc thứ phát

Cách quan trọng nhất để ngăn ngừa bệnh lao kháng thuốc thứ phát là đảm bảo người bệnh uống tất cả các loại thuốc lao đúng theo chỉ định của bác sĩ. Không được bỏ liều và ngừng sớm điều trị.