Hiểu rõ vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W: Tác nhân gây viêm màng não nguy hiểm

Vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh lý nguy hiểm như viêm màng não và nhiễm trùng huyết cấp tính. Các chủng vi khuẩn này có khả năng lây lan nhanh, dễ bùng phát thành dịch, đặc biệt ở trẻ em, thanh thiếu niên và người sống trong môi trường tập thể. Việc hiểu rõ triệu chứng, đường lây truyền cũng như cách phòng ngừa hiệu quả là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ sức khỏe và hạn chế biến chứng nặng nề do vi khuẩn mô cầu gây ra.

Vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W là gì?

Vi khuẩn não mô cầu (Neisseria meningitidis) là một song cầu khuẩn Gram âm, hình hạt cà phê, nằm trong họ Neisseriaceae. Đây là tác nhân gây bệnh viêm màng não mủ cấp tính và nhiễm khuẩn huyết (meningococcemia), có khả năng tiến triển nhanh và tỷ lệ tử vong cao nếu không được điều trị kịp thời.

Neisseria meningitidis được phân loại thành 12 nhóm huyết thanh (serogroups) dựa trên thành phần polysaccharide trong vỏ nang (capsule), trong đó 6 nhóm có khả năng gây bệnh trên người: A, B, C, W, X và Y. Riêng vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y và W là nguyên nhân chủ yếu gây dịch viêm màng não mô cầu ở nhiều quốc gia, đặc biệt tại châu Phi, Trung Đông, Đông Nam Á và khu vực Nam Mỹ.

• Tuýp A: Thường gây các vụ dịch lớn tại vùng "vành đai viêm màng não" ở châu Phi.
• Tuýp C và Y: Phổ biến ở châu Âu, Mỹ, Nhật Bản; thường liên quan đến các ca bệnh tản phát hoặc lây lan trong cộng đồng dân cư đông đúc.
• Tuýp W: Có khả năng gây bệnh nặng và biến chứng nhanh, từng gây ra các vụ dịch.

Vi khuẩn mô cầu cư trú ở vùng hầu họng người và có thể tồn tại dưới dạng người mang mầm bệnh không triệu chứng. Chúng lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp thông qua tiếp xúc gần, hít phải giọt bắn từ người nhiễm bệnh hoặc người mang mầm bệnh, đặc biệt trong các môi trường đông người như: ký túc xá, doanh trại, nhà trẻ, lớp học.

Triệu chứng nhận biết nhiễm vi khuẩn mô cầu

Nhiễm vi khuẩn mô cầu, đặc biệt là vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W thường khởi phát đột ngột và có thể diễn tiến nghiêm trọng chỉ trong vài giờ. Bệnh có hai thể lâm sàng chính: Viêm màng não mô cầu và nhiễm trùng huyết mô cầu (meningococcemia). Các triệu chứng ban đầu có thể không đặc hiệu, nhưng sau đó tiến triển nhanh với các dấu hiệu điển hình như:

• Sốt cao đột ngột: Thường trên 39°C là biểu hiện sớm và phổ biến nhất.
• Đau đầu dữ dội: Cảm giác đau lan tỏa khắp vùng đầu, không giảm khi nghỉ ngơi.
• Cứng gáy: Là dấu hiệu kinh điển của viêm màng não, bệnh nhân khó cúi đầu đặc biệt khi thăm khám có dấu hiệu Kernig hoặc Brudzinski dương tính.
• Buồn nôn, nôn: Do tăng áp lực nội sọ.
• Sợ ánh sáng (photophobia): Người bệnh nhạy cảm với ánh sáng thường nheo mắt hoặc che mắt.
• Phát ban xuất huyết dưới da: Dạng chấm hay mảng bầm máu, không biến mất khi ấn vào - dấu hiệu đặc trưng trong thể nhiễm trùng huyết.
• Rối loạn tri giác: Lú lẫn, ngủ gà, hôn mê.
• Co giật: Xảy ra ở giai đoạn muộn, có thể là dấu hiệu tổn thương não nặng.

Vi khuẩn mô cầu A, C, Y, W nguy hiểm thế nào?

Các tuýp vi khuẩn não mô cầu A, C, Y, W đều có khả năng gây ra viêm màng não mô cầu cấp tính và nhiễm trùng huyết nghiêm trọng với tốc độ tiến triển nhanh chóng và tiên lượng nặng nếu không được chẩn đoán điều trị kịp thời. Mức độ nguy hiểm của các chủng này thể hiện ở:

• Tử vong nhanh: Bệnh có thể dẫn đến tử vong trong vòng 24 - 48 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên.
• Biến chứng nghiêm trọng: Gồm tổn thương não, điếc vĩnh viễn, hoại tử chi, rối loạn thần kinh trung ương hoặc suy đa cơ quan.
• Di chứng lâu dài: Người sống sót có thể mang theo các di chứng thần kinh, vận động hoặc tâm lý kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
• Khả năng gây dịch cao: Các tuýp A, C, Y, W dễ lây lan trong cộng đồng, đặc biệt tại các khu vực tập thể hoặc vùng có điều kiện y tế hạn chế.

Phòng ngừa vi khuẩn mô cầu hiệu quả

Đặc hiệu

Phòng bệnh chủ động bằng vắc xin phòng vi khuẩn mô cầu tuýp A, C, Y, W là biện pháp hiệu quả và được khuyến cáo hàng đầu hiện nay. Các loại vắc xin kết hợp có khả năng tạo miễn dịch đồng thời với cả 4 tuýp mô cầu gây bệnh thường gặp, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh cũng như hạn chế nguy cơ bùng phát dịch trong cộng đồng.

Những đối tượng nên tiêm vắc xin phòng mô cầu A, C, Y, W bao gồm:

• Trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên, đặc biệt ở độ tuổi mẫu giáo và tiểu học - khi hệ miễn dịch còn chưa hoàn thiện.
• Thanh thiếu niên, đặc biệt trong độ tuổi từ 11 - 18, nhóm có tỷ lệ mang mầm bệnh không triệu chứng cao.
• Người chuẩn bị đi du lịch, học tập, lao động hoặc hành hương đến vùng có dịch mô cầu như châu Phi, Trung Đông, một số nước Nam Á…
• Người sống hoặc làm việc trong môi trường tập thể đông đúc: ký túc xá, doanh trại quân đội, nhà trẻ, trại hè, bệnh viện…

Hiện nay, tại hệ thống Tiêm chủng Long Châu có cung cấp nhiều loại vắc xin phòng viêm màng não mô cầu nhóm A, C, Y, W, giúp bảo vệ hiệu quả trước các chủng vi khuẩn nguy hiểm thường gặp. Cụ thể:

• Vắc xin Menactra (ACYW-135): Có xuất xứ từ Mỹ, giúp phòng 4 nhóm huyết thanh A, C, Y, W-135. Vắc xin được chỉ định tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi đến dưới 56 tuổi, tiêm bắp một liều duy nhất.
• Vắc xin MenQuadfi: Là vắc xin liên hợp mới, phòng cùng lúc 4 nhóm huyết thanh A, C, W-135, Y. Vắc xin này kết hợp polysaccharide của vi khuẩn não mô cầu với protein giải độc tố uốn ván nhằm tăng khả năng sinh miễn dịch. MenQuadfi được chỉ định tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn, với liều tiêm bắp duy nhất.

Ngoài hai vắc xin trên, người dân cũng có thể kết hợp tiêm thêm các loại vắc xin khác như:

• VA-MENGOC BC (phòng nhóm B và C) - dành cho trẻ từ đủ 6 tháng đến dưới 46 tuổi.
• BEXSERO (phòng nhóm B) - dành cho trẻ từ 2 tháng tuổi trở lên.

Việc kết hợp tiêm đầy đủ các loại vắc xin này giúp tạo miễn dịch toàn diện trước 5 nhóm huyết thanh thường gặp (A, B, C, Y, W) của vi khuẩn Neisseria meningitidis.

Không đặc hiệu

Bên cạnh việc tiêm vắc xin đầy đủ, người dân có thể chủ động phòng ngừa vi khuẩn mô cầu thông qua các biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả sau:

• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn đặc biệt sau khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc nơi công cộng.
• Không dùng chung vật dụng cá nhân: Tránh chia sẻ khăn mặt, bàn chải đánh răng, ly uống nước hay các vật dụng dễ dính dịch tiết hô hấp.
• Đeo khẩu trang đúng cách: Khi đến nơi đông người, không gian kín hoặc khi có triệu chứng như ho, sổ mũi nhằm hạn chế lây lan và tiếp xúc với nguồn bệnh.
• Theo dõi sức khỏe và thăm khám kịp thời: Nếu có biểu hiện nghi ngờ như sốt cao, đau đầu, cứng gáy, phát ban… cần đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và xử trí sớm.

Vi khuẩn não mô cầu tuýp A, C, Y, W là mối đe dọa nguy hiểm đối với sức khỏe cộng đồng do khả năng lây lan nhanh và biến chứng nặng nề. Chủ động tiêm vắc xin, nhận biết sớm triệu chứng và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và những người xung quanh. Đừng chủ quan trước những dấu hiệu ban đầu - phát hiện sớm có thể cứu sống người bệnh và ngăn chặn những hậu quả nghiêm trọng do vi khuẩn mô cầu gây ra.