Dịch cúm: Vì sao tái phát hằng năm và cách phòng ngừa

Sự bùng phát của dịch cúm vẫn luôn là nỗi lo của không ít độc giả. Vậy vì sao dịch cúm luôn quay lại mỗi năm? Dấu hiệu nhận biết dịch cúm diễn ra là gì? Cách phòng ngừa dịch cúm ra sao? Theo dõi ngay bài viết dưới đây để có được lời giải đáp chi tiết bạn nhé.

Vì sao dịch cúm luôn quay lại mỗi năm?

Cúm là bệnh truyền nhiễm theo mùa, dễ bùng phát do virus lan nhanh và thay đổi liên tục. Dịch cúm không chỉ gây khó chịu thông thường mà còn có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng nếu không được kiểm soát kịp thời. Vậy vì sao dịch cúm luôn quay lại mỗi năm?

Dịch cúm luôn quay lại mỗi năm do sự kết hợp của bốn yếu tố chính tạo nên một vòng lặp khó phá vỡ:

• Virus cúm biến đổi liên tục: Virus cúm là loại RNA dễ đột biến khiến các chủng virus mới phát sinh liên tục. Sự thay đổi này làm cho hệ miễn dịch từ lần nhiễm trước hoặc vắc xin cũ không còn nhận diện được chủng mới. Đây là nguyên nhân chính gây ra dịch cúm mùa hàng năm.
• Miễn dịch suy giảm theo thời gian: Sau khi nhiễm bệnh hoặc tiêm vắc xin, nồng độ kháng thể trong cơ thể giảm đáng kể chỉ sau 6 - 12 tháng. Cả kháng thể và miễn dịch tế bào đều không đủ mạnh để bảo vệ lâu dài trước các biến thể mới.
• Thời tiết và môi trường thuận lợi cho virus: Virus tồn tại lâu hơn trong điều kiện lạnh và khô hoặc mùa mưa/chuyển mùa. Việc tụ tập đông người ở các khu vực đô thị hóa cao tạo điều kiện lý tưởng để virus lan truyền qua giọt bắn.
• Nhiều chủng virus cùng tồn tại: Không chỉ một mà nhiều chủng cúm lưu hành đồng thời hoặc luân phiên. Điều này làm tăng cơ hội nhiễm bệnh nhiều lần trong đời.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm ước tính có khoảng 1 tỷ ca cúm trên toàn cầu, trong đó 3 - 5 triệu ca nặng và 290.000 - 650.000 ca tử vong, chủ yếu do biến chứng ở nhóm nguy cơ cao. Con số này cho thấy dịch cúm không chỉ là bệnh thông thường mà là gánh nặng y tế công cộng lớn.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế ghi nhận năm 2024 có 289.876 ca cúm mùa với các chủng chính gồm A(H1N1), A(H3N2) và influenza B. So với các năm trước, số ca tăng đáng kể ở khu vực miền Bắc vào cuối năm, phản ánh tác động của thời tiết lạnh và mật độ dân cư đô thị. Các đợt dịch cúm nhỏ lẻ cũng được báo cáo ở miền Nam chứng tỏ virus hoạt động quanh năm.

Các chủng virus cúm thường gặp

Như đã trình bày phía trên, virus cúm có nhiều chủng. Một số chủng virus cúm thường gặp có thể kể đến như:

• Influenza A - A(H1N1): Chủng cúm gây đại dịch năm 2009, hiện vẫn lưu hành theo mùa. Nó ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, thường gây triệu chứng nặng ở người trẻ và trung niên. Chủng này có khả năng lây lan nhanh qua đường hô hấp.
• Influenza A - A(H3N2): Dễ biến đổi nhất trong các chủng A, thường gây các đợt bùng phát lớn và tỷ lệ nhập viện cao. Người cao tuổi và trẻ em là nhóm dễ bị ảnh hưởng nặng với nguy cơ biến chứng viêm phổi.
• Influenza B - Dòng Victoria: Chủng cúm này gây bệnh theo mùa, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Triệu chứng tương tự cúm A nhưng ít gây đại dịch toàn cầu hơn, chủ yếu lưu hành cục bộ.
• Influenza B - Dòng Yamagata: Hiện lưu hành ít hơn nhưng vẫn có khả năng gây dịch theo chu kỳ. Nó thường xuất hiện xen kẽ với dòng Victoria, làm phức tạp hóa việc dự báo dịch cúm.
• Influenza C: Ít gặp hơn, thường gây bệnh nhẹ giống cảm lạnh thông thường. Hiếm khi bùng phát thành dịch cúm lớn, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ nhỏ và không yêu cầu vắc xin riêng.

Ai dễ mắc dịch cúm và dễ bị biến chứng nặng?

Dịch cúm không phân biệt đối tượng nhưng một số nhóm có nguy cơ cao hơn do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, suy yếu hoặc tiếp xúc thường xuyên.

Nhóm đối tượng dễ mắc cúm bao gồm:

• Trẻ em dưới 5 tuổi.
• Người cao tuổi (trên 65 tuổi).
• Phụ nữ mang thai.
• Người làm việc trong môi trường đông đúc (công nhân, nhân viên văn phòng, học sinh, sinh viên, quân nhân…).
• Nhân viên y tế hoặc người thường xuyên tiếp xúc với bệnh nhân.
• Người có sức đề kháng yếu do thiếu ngủ, stress kéo dài hoặc dinh dưỡng kém.

Biến chứng của dịch cúm có thể từ viêm phổi nhẹ đến suy đa cơ quan. Các nhóm đối tượng dễ bị biến chứng nặng khi nhiễm cúm bao gồm:

• Người mắc bệnh mãn tính như tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản, tim mạch.
• Người có hệ miễn dịch suy giảm.
• Trẻ dưới 12 tháng tuổi và người già yếu.
• Người mắc đồng thời các bệnh nhiễm trùng khác (viêm phổi, bội nhiễm vi khuẩn).

Dấu hiệu nhận biết dịch cúm mùa đang diễn ra

Nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh cúm giúp cách ly và điều trị kịp thời, giảm lây lan dịch cúm trong cộng đồng. Bạn có thể nhận biết dịch cúm đang bùng phát qua các dấu hiệu sau:

• Sốt cao đột ngột (thường trên 38°C) kèm đau đầu dữ dội, đau mỏi cơ toàn thân và mệt mỏi kéo dài.
• Ho khan hoặc ho có đờm kéo dài, đau họng, sổ mũi nghẹt mũi nặng.
• Có nhiều người xung quanh (gia đình, đồng nghiệp, hàng xóm) mắc triệu chứng tương tự trong thời gian ngắn, thường 1 - 2 tuần.
• Số lượng ca khám ngoại trú và nhập viện vì triệu chứng cúm tăng nhanh tại các cơ sở y tế địa phương.
• Triệu chứng diễn tiến nặng nhanh ở các nhóm nguy cơ cao như khó thở, tím tái hoặc rối loạn ý thức.

Khác với cảm lạnh thông thường, dịch cúm khởi phát đột ngột và cường độ mạnh hơn. Nếu nghi ngờ, bạn nên xét nghiệm nhanh để xác định chủng virus và điều trị kháng virus sớm trong 48 giờ đầu.

Phòng ngừa dịch cúm hiệu quả

Phòng ngừa dịch cúm đòi hỏi kết hợp nhiều biện pháp, từ cá nhân đến cộng đồng. Dưới đây là các cách ứng phó với dịch cúm mùa và phòng ngừa dịch ốm mùa, bạn đọc có thể tham khảo:

Vệ sinh - phòng bệnh theo thói quen hằng ngày

Việc áp dụng các thói quen vệ sinh đơn giản nhưng mạnh mẽ là tuyến phòng thủ cơ bản nhất để ngăn ngừa lây nhiễm cúm:

• Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng ít nhất 20 giây hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn chứa cồn 60% trở lên, đặc biệt sau khi tiếp xúc nơi công cộng.
• Che chắn khi ho/hắt hơi: Dùng khuỷu tay hoặc khăn giấy để che miệng và mũi. Vứt khăn giấy ngay lập tức và rửa tay.
• Giữ khoảng cách: Duy trì khoảng cách tối thiểu 1 mét với người có triệu chứng cúm.
• Tránh chạm tay lên mặt: Hạn chế chạm tay lên mắt - mũi - miệng vì virus xâm nhập qua niêm mạc.
• Tăng cường thông khí: Mở cửa sổ, sử dụng quạt thông gió để tăng thông khí trong nhà; tránh tụ tập ở các không gian đông kín như thang máy, rạp phim trong mùa dịch.

Tăng cường sức đề kháng tự nhiên

Sức đề kháng tự nhiên là lớp bảo vệ cơ bản nhất để chống lại virus cúm. Bạn có thể tăng cường hệ miễn dịch bằng cách tập trung vào lối sống lành mạnh:

• Ăn uống đủ chất, ưu tiên thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, rau xanh), vitamin D (cá hồi, trứng) và kẽm (hải sản, hạt).
• Ngủ đủ 7 - 8 giờ/ngày, tránh thức khuya để hệ miễn dịch tái tạo.
• Luyện tập thể dục đều đặn 30 phút/ngày như đi bộ, yoga để tăng cường tuần hoàn và kháng thể.
• Giữ cơ thể ấm áp, đặc biệt cổ, ngực và bàn chân khi thời tiết chuyển lạnh; uống đủ nước để niêm mạc hô hấp ẩm.

Tiêm vắc xin cúm định kỳ mỗi năm

Tiêm vắc xin cúm là phương pháp phòng ngừa quan trọng nhất và được chứng minh giảm 40 - 60% nguy cơ mắc bệnh nặng. Do virus thay đổi liên tục, WHO khuyến cáo tiêm nhắc lại hàng năm, lý tưởng vào trước mùa cúm (tháng 9 - 10 ở miền Bắc Việt Nam). Vắc xin an toàn cho hầu hết đối tượng, đặc biệt ưu tiên trẻ nhỏ, người già, phụ nữ mang thai và người bệnh mạn tính. Hiệu quả bảo vệ kéo dài 6 - 12 tháng, đủ che chắn qua mùa dịch cao điểm.

Dịch cúm quay lại mỗi năm do virus liên tục biến đổi, miễn dịch suy giảm và điều kiện môi trường thuận lợi cho lây lan. Việc hiểu rõ các yếu tố gây dịch, nhận biết sớm dấu hiệu qua sốt cao đột ngột và triệu chứng hô hấp, chăm sóc sức khỏe đúng cách bằng dinh dưỡng cũng như vận động và đặc biệt tiêm vắc xin hằng năm là chìa khóa để giảm thiểu nguy cơ mắc cúm và biến chứng nặng. Hãy chủ động qua Tiêm chủng Long Châu để đăng ký tiêm phòng cúm ngay hôm nay bạn nhé!