Dị ứng hải sản là gì? Cách nhận biết sớm và phòng tránh nguy hiểm

Dị ứng hải sản là một trong những dạng dị ứng thực phẩm phổ biến, có thể gặp ở cả người lớn và trẻ em. Theo tổ chức Food Allergy Research & Education (FARE, 2023), tại Mỹ, khoảng 2% người trưởng thành và 0,5 - 1% trẻ em bị ảnh hưởng bởi tình trạng này. Ở châu Á, tuy chưa có số liệu chính thức, nhưng dị ứng hải sản vẫn được ghi nhận khá thường xuyên, đặc biệt tại những quốc gia có mức tiêu thụ hải sản cao như Việt Nam. Hiểu rõ về dị ứng hải sản sẽ giúp bạn chủ động phòng tránh và xử lý đúng cách khi gặp phải.

Nguyên nhân gây dị ứng hải sản

Dị ứng hải sản là phản ứng quá mẫn cảm của hệ miễn dịch trước một hoặc nhiều loại protein có trong các loài sinh vật biển như tôm, cua, sò, ốc, mực… Khi tiếp xúc, hệ miễn dịch nhận diện các protein này là “chất gây hại” và giải phóng histamine cùng các chất trung gian gây viêm, dẫn đến hàng loạt triệu chứng khó chịu.

Trong các loại hải sản, nhóm giáp xác (tôm, cua) thường gây dị ứng nhiều hơn nhóm nhuyễn thể (nghêu, sò, mực…). Protein chính gây dị ứng là tropomyosin - có cấu trúc bền vững và ít bị phá hủy khi nấu chín, vì vậy việc chế biến không giúp loại bỏ hoàn toàn nguy cơ dị ứng.

Ngoài ra, người có cơ địa dị ứng (đã từng bị dị ứng với thức ăn, phấn hoa, lông thú, thuốc...) hoặc có tiền sử gia đình bị dị ứng sẽ có nguy cơ cao bị dị ứng hải sản. Trẻ em cũng là nhóm dễ bị ảnh hưởng do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

Một số nguyên nhân làm tăng nguy cơ dị ứng:

• Tiếp xúc sớm với hải sản khi hệ miễn dịch còn yếu.
• Ăn hải sản sống, chưa nấu chín kỹ.
• Hải sản bị ôi thiu, nhiễm khuẩn hoặc chứa chất bảo quản.
• Ăn cùng lúc nhiều loại hải sản khác nhau. 

Triệu chứng điển hình của dị ứng hải sản

Dị ứng hải sản có thể xảy ra chỉ sau vài phút đến vài giờ sau khi ăn hoặc thậm chí tiếp xúc qua da hoặc đường hô hấp (ngửi mùi khi nấu nướng). Các triệu chứng thường chia làm ba nhóm: Ngoài da, tiêu hóa và hô hấp.

Triệu chứng ngoài da

Biểu hiện ngoài da là dấu hiệu đầu tiên và cũng thường gặp nhất khi cơ thể phản ứng với dị nguyên từ hải sản: 

• Nổi mẩn đỏ, mề đay, phát ban.
• Ngứa da, rát da.
• Sưng môi, mặt, mí mắt hoặc tay chân. 

Các triệu chứng này tuy không nguy hiểm ngay lập tức nhưng là dấu hiệu cảnh báo quan trọng về khả năng dị ứng hải sản cần được lưu ý. 

Triệu chứng đường tiêu hóa

Ngoài các triệu chứng trên da, hệ tiêu hóa cũng là nơi dễ bị ảnh hưởng khi xảy ra dị ứng hải sản: 

• Buồn nôn, nôn ói.
• Đau bụng, co thắt dạ dày.
• Tiêu chảy. 

Nếu các triệu chứng này xuất hiện nhanh và dữ dội, người bệnh cần theo dõi sát sao vì có thể tiến triển thành phản ứng toàn thân nguy hiểm.

Triệu chứng đường hô hấp

Một số trường hợp dị ứng hải sản gây ảnh hưởng đến đường hô hấp, khiến người bệnh cảm thấy khó chịu hoặc khó thở như: 

• Nghẹt mũi, sổ mũi.
• Khò khè, khó thở, thở rít.
• Ho khan kéo dài.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, dị ứng hải sản có thể dẫn đến sốc phản vệ - tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng nếu không được can thiệp kịp thời. Dấu hiệu của sốc phản vệ bao gồm tụt huyết áp nhanh, chóng mặt, ngất xỉu, khó thở, mạch yếu, tim đập nhanh.

Cách xử lý và phòng ngừa dị ứng hải sản

Dị ứng hải sản không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh và kiểm soát nếu người bệnh hiểu rõ cơ chế và biết cách xử lý đúng khi gặp phải.

Xử lý khi có dấu hiệu dị ứng

Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu dị ứng hải sản, cần thực hiện ngay những bước sau:

• Ngưng sử dụng hải sản ngay lập tức: Ngừng ăn và nhổ bỏ phần thực phẩm còn trong miệng (nếu có).
• Súc miệng và uống nhiều nước: Để loại bỏ phần dị nguyên còn sót lại.
• Theo dõi triệu chứng: Với triệu chứng nhẹ, người bệnh có thể uống thuốc kháng histamine như Loratadine, Cetirizine…
• Gọi cấp cứu nếu có biểu hiện nghiêm trọng: Khi người bệnh có biểu hiện khó thở, sưng họng, choáng váng, cần đưa đến cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi 115 ngay lập tức.
• Sử dụng epinephrine (nếu có): Với người có tiền sử dị ứng nặng, nên mang theo ống tiêm tự động epinephrine và sử dụng khi cần thiết. 

Biện pháp phòng tránh hiệu quả

Đối với người có tiền sử hoặc nguy cơ cao bị dị ứng hải sản, cách tốt nhất là tránh hoàn toàn việc tiếp xúc và tiêu thụ. Một số khuyến nghị:

• Đọc kỹ thành phần thực phẩm chế biến sẵn.
• Hỏi rõ thành phần món ăn khi ăn ở nhà hàng.
• Tránh dùng chung đồ ăn, dụng cụ chế biến với hải sản.
• Thông báo cho người xung quanh biết về tình trạng dị ứng của mình.
• Thăm khám bác sĩ dị ứng để được tư vấn cụ thể, xét nghiệm và theo dõi định kỳ. 

Một số nghiên cứu gần đây cho thấy việc cho trẻ nhỏ tiếp xúc với lượng nhỏ đậu phộng, trứng, cá theo lịch trình có thể giúp giảm nguy cơ dị ứng sau này. Tuy nhiên, với hải sản, do nguy cơ phản ứng cao, phương pháp này cần có sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.

Dị ứng hải sản có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có. Không chỉ gây ngứa ngáy khó chịu, ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày, dị ứng hải sản còn có thể tiến triển nặng dẫn đến sốc phản vệ, có thể dẫn đến tử vong nếu không được xử lý đúng cách và kịp thời.

Chính vì vậy, người bệnh cần tuyệt đối không chủ quan và nên chủ động kiểm soát tình trạng dị ứng của bản thân bằng cách tránh tiếp xúc, luôn mang theo thuốc điều trị, và trang bị kiến thức về cách sơ cứu cơ bản.

Dị ứng hải sản là một trong những loại dị ứng thực phẩm phổ biến và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc nhận biết sớm triệu chứng, xử lý đúng cách và phòng ngừa hợp lý sẽ giúp bạn sống an toàn, hạn chế được những biến chứng nguy hiểm.

Nếu bạn hoặc người thân có cơ địa dị ứng, đặc biệt là dị ứng hải sản, đừng chủ quan trước những triệu chứng tưởng chừng nhẹ.